Συνέντευξη του καθ. Γιώργου Κοντογιώργη στον δημοσιογράφο Στέλιο Κούκο για την επικαιρότητα και την πρωτοτυπία του Ρήγα Βελεστινλή

πηγή: Ιστολόγιο Καθηγητού Γ. Κοντογιώργη

& Εφημερίδα Μακεδονία, 27/06/2010

1. Ποια στοιχεία από το έργο του Ρήγα παραμένουν επίκαιρα σήμερα;

Η επικαιρότητα του Ρήγα δεν αφορά στο παρόν, ανάγεται στο μέλλον της σημερινής ανθρωπότητας. Ο Ρήγας με το πρόταγμα της «Ελληνικής Δημοκρατίας» κατόρθωσε να συγκεράσει το κεκτημένο της ανθρωποκεντρικής οικουμένης που βίωνε ο ελληνισμός της εποχής του με την αναδυόμενη στον ευρωπαϊκό ορίζοντα μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα.

Από το ελληνικό κεκτημένο διατηρούσε: Πρώτον, τη δημοκρατική αυτοκυβέρνηση στο τοπικό, στο περιφερειακό επίπεδο, αλλά και στο σύνολο της επικράτειας, αντί της ημι-κρατικής δεσποτείας που προέκρινε η ευρωπαϊκή διανόηση. Ο λαός του Ρήγα συγκροτείται σε δήμο, δεν αντιμετωπίζεται ως ιδιωτική μάζα ή αγέλη. Δεύτερον, την πολυσημία του έθνους, μια οικουμενική αντίληψη της συλλογικής ταυτότητας, αντί της ολοκληρωτικής ομοιογένειας που προωθούσαν τα ευρωπαϊκά κράτη. Τρίτον, την πλήρη πολιτειότητα που προσιδιάζει στον «αυτοκράτορα λαό» και όχι την ιδιότητα του υπηκόου πολίτη του κυρίαρχου κράτους. Η ελευθερία στην «Ελληνική Δημοκρατία» του Ρήγα είναι καθολική, εκτείνεται στο ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό πεδίο και όχι μόνο στο ατομικό με την προσθήκη συμπληρώματος δικαιωμάτων, όπως σήμερα.

Ο Ρήγας δεν υπήρξε κοινωνικός επαναστάτης. Η μεγαλοσύνη του έγκειται στο ότι συγκρότησε πολιτεία στη βάση της ελληνικής πραγματικότητας της εποχής του, η οποία εάν συγκριθεί με τις ημι-δεσποτικές συνθήκες που βίωνε η Ευρώπη του 18^ου αιώνα, είναι αυτή καθεαυτή επαναστατική. Σ’ αυτό διαφέρει ο Ρήγας από τον Κοραή, ο οποίος θαύμαζε το αμερικάνικο πολίτευμα.

Είναι προφανές ότι το «Σύνταγμα» του Ρήγα δεν προηγείται απλώς της εποχής του, αλλά και καταφανώς της εποχής μας. Αποτελεί δηλαδή μια υπόθεση που θα μπορούσαν να προσεγγίσουν οι σύγχρονες κοινωνίες στο μακρινό μέλλον, εφόσον συνεχίσουν να εξελίσσονται.

Όσον αφορά στην ελληνική επικαιρότητα του Ρήγα: το πρόταγμά του εγγραφόταν στην ελληνική συνέχεια, απέδιδε τη φιλοδοξία ενός οικουμενικού έθνους και όχι το ξεπεσμένο κρατομορφικό κατάλοιπο του ελληνισμού, που προέκυψε από την Επανάσταση. Το κράτος του Ρήγα δεν είχε απλώς αντιστοιχία με την κοινωνία, ήταν η κοινωνία. Στον αντίποδα, το νεοελληνικό κράτος θα λειτουργήσει ως κατοχικός δυνάστης επί της κοινωνίας. Το νεοελληνικό κράτος σηματοδοτεί την συνολική οπισθοχώρηση του ελληνισμού, ο οποίος αντί της προόδου που υποσχόταν η οικουμένη, επέλεξε τον δεσποτικό εξευρωπαϊσμό.

Το παράδειγμα του Ρήγα είναι επίσης αποκαλυπτικό της νεοελληνικής παθογένειας: της μη αντιστοιχίας του πολιτικού συστήματος, το οποίο ενσαρκώνει το κυρίαρχο κράτος, με το υπερβάλλον ανθρωποκεντρικό και, συνακόλουθα, πολιτικό ανάπτυγμα της κοινωνίας. Αναντιστοιχία που επιτρέπει στην πολιτική τάξη να αποσυλλογικοποιεί την κοινωνία των πολιτών, να αντιμετωπίζει τα μέλη της κατά μόνας (η πελατειακή κομματοκρατία), μεταβάλλοντας τη λειτουργία της σε δυναστική και λεηλατική.

Ο Ρήγας σπέρνει τους σπόρους της Ελευθερίας. Εικονογράφηση του Παναγιώτη Ζωγράφου

2. Η ελληνική πολιτική επιστήμη έχει μελετήσει όπως θα έπρεπε το έργο του; Διδάσκεται στις αντίστοιχες σχολές της χώρας μας;

Προφανώς όχι. Εντάσσει τον Ρήγα στο γενικότερο ερμηνευτικό πλαίσιο που θεωρεί την ελληνική κοινωνία περιφερειακό προσκύρωμα της Ευρώπης. Υπό το πρίσμα αυτό, ο Ρήγας δεν είναι παρά ένας απλός μεταφορέας των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού στην καθ’ ημάς καθυστερημένη Ανατολή. Στην πραγματικότητα, η κρατούσα ιστοριογραφία προβάλλει στον Ρήγα τη δική της αδυναμία να διατυπώσει έναν αυτοδύναμο επιστημονικό λόγο, δηλαδή την παραρτηματική της λειτουργία στο πλαίσιο του διεθνούς επιστημονικού γίγνεσθαι. Στον αντίποδα, ο Ρήγας πιστεύει ότι η δυτικο-ευρωπαϊκή διανόηση αντιγράφει δημιουργικά τα προ-δημοκρατικά συντάγματα των ελληνικών πόλεων (π.χ. του Σόλωνα), προκειμένου να τα εφαρμόσει όταν οι κοινωνικές συνθήκες το επιτρέψουν. Ο ίδιος όμως επιλέγει τη δημοκρατία επειδή, όπως αποδέχεται, είναι το πολίτευμα που ζουν οι Έλληνες της εποχής του στο πλαίσιο των κοινών/κοινοτήτων, παρά την οθωμανική κατοχή.

3. Η ελληνική διπλωματία αξιοποιεί τα μηνύματα που βγαίνουν μέσα από το έργο του Ρήγα;

Για να συμβεί αυτό, πρέπει αφενός το ελληνικό κράτος να επεξεργασθεί πολιτικές στρατηγικές για τον διεθνή του ρόλο, αντίστοιχες με τις δυνατότητες του ελληνισμού και αφετέρου η άρχουσα τάξη να ανακτήσει την επαφή της με την ελληνική ιστορία. Όμως, το παρόν πολιτειακό σύστημα δεν οδηγεί σε μια αναγκαστική έστω προσήλωση της άρχουσας τάξης στο δημόσιο καθήκον εφώ ετάχθη ούτε η παιδεία της την οπλίζει με την αρμόζουσα αυτοεκτίμηση και άρα με προσεγγίσεις αυτογνωσίας. Το πολιτικό προσωπικό και η κρατική διανόηση έχουν ενστερνισθεί το σύνδρομο του υπομείονα, του φορέα υποτέλειας, που χρησιμοποιεί το κράτος για να “φαίνεται” και να ευημερεί, όχι ως συλλογικό καταπίστευμα. Ο Ρήγας όμως είναι κτήμα όλων των Βαλκανίων, μια παγκόσμια μοφρή.

4. Τρεις Βαλκανικές χώρες βρίσκονται ήδη στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ με την πάροδο του χρόνου θα μπουν και κάποιες άλλες. Αυτό βοηθά στη διαμόρφωση μιας μικρής Βαλκανικής ένωσης, έστω μία ευρύτερη συνεργασία μεταξύ των χωρών μας, μέσα στο ευρύτερο πάντα πλαίσιο της ΕΕ;

Η συστέγαση των βαλκανικών χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να αποτελέσει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία ανάπτυξης ευρύτερων συνεργειών στην περιοχή. Η Ε.Ε. προσφέρει μεγάλες θεσμικές ευκαιρίες σε διαπεριφερειακό επίπεδο. Η Ελλάδα δεν έχει καν αντιστοιχήσει τις πολιτικές της με την οικονομική της παρουσία στην περιοχή. Προφανώς δεν μιλάμε πια για μια Βαλκανική Ένωση, διότι έχουν μετατραπεί δραματικά οι συνθήκες, από την εποχή του Ρήγα, αλλά για τη δημιουργία ενός ισχυρού πλέγματος σχέσεων που θα κινητοποιούσε το κοινό πολιτισμικό υπόβαθρο των λαών της Βαλκανικής και το κοινό συμφέρον προς όφελος της ειρήνης, της ασφάλειας και της ευημερίας της περιοχής.

Η πρόταση του Ρήγα για την σημαία της Δημοκρατίας του.

5. Με ποιες αντίστοιχες παγκόσμιες φυσιογνωμίες θα συγκρίνατε τον Ρήγα;

Η πρόταση του Ρήγα για μια οικουμενική κοσμόπολη δεν έχει προηγούμενο ούτε και διατυπώθηκε έκτοτε μια άλλη που να της μοιάζει έστω κατά μικρόν, με μέτρο την πρόοδο. Όλοι οι νεοτερικοί που στοχάσθηκαν για το κράτος είχαν κατά νουν ένα κράτος μετάβασης από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό (Μοντεσκιέ, Χομπς κλπ) ή, στην καλύτερη περίπτωση, το πρωτο-ανθρωποκεντρικό κράτος έθνος. Δεν είναι τυχαίο ότι το σύνολο της σύγχρονης διανόησης αδυνατεί να συλλάβει ακόμη και τις θεμελιώδεις έννοιες που αποτελούν το θεμέλιο του κράτους του Ρήγα, όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η ισότητα. Εξού και οι παρερμηνείες του Ρήγα ή το γεγονός ότι ορίζουν ως δημοκρατικό ένα σύστημα, όπως το σημερινό που δεν συγκεντρώνει ούτε τις προϋποθέσεις της αντιπροσώπευσης.