Τρίτη 31 Μαρτίου 2020

Ανίερος ιός στο Ιερό




Του ΜΑΡΙΟΥ ΜΠΕΓΖΟΥ

Ομοτίμου Καθηγητού και τέως Κοσμήτορα Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Η επιδημία του κορονοϊού επιβάλλει σωρεία προληπτικών μέτρων αποφυγής της ανθρώπινης επαφής: χειραψίες, ασπασμοί, χειροφιλήματα, προσκυνήσεις, συνωστισμός σε ναούς. Αυτό πλήττει το εκκλησίασμα κάθε θρησκεύματος που συν-ευρίσκεται σε δημόσιο χώρο λατρείας. Ο ανίερος ιός γίνεται ιερός! Λόγω της Μ. Τεσσαρακοστής οι χριστιανοί συνωστίζονται σε ναούς εβδομαδιαίως περισσότερες φορές από ο,τι συνήθως, τόσο σε πρωινές όσο και σε βραδινές ώρες (λειτουργίες, ακολουθίες, λιτανείες, εορτές).

Ιατρικώς συνιστάται η αποφυγή του εκκλησιασμού λόγω συνωστισμού. Απαγορεύονται χαιρετισμοί (επαφή πρόσωπο με πρόσωπο), εναγκαλισμοί, χειραψίες, ασπασμοί (εικόνων ή προσώπων). Αποτρέπεται η μετάληψη της Θείας Κοινωνίας με το ίδιο μέσο (κουταλάκι, «κοχλιάριον» ή «λαβίδα» εκκλησιαστικώς αποκαλούμενη, και «μανδήλιον» σπογγίσματος).

Όλα αυτά πλήττουν την αυτοσυνειδησία των πιστών ανθρώπων και γεννούν διχασμό συνειδήσεων. Σε φυσικό, εμπειρικό κι ανθρώπινο επίπεδο κατανοούνται όλες οι απαγορεύσεις επιστημονικώς, ιατρικώς και υγειονομικώς. Σε μεταφυσικό, υπερβατικό και υπαρξιακό επίπεδο εξανίσταται η συνείδηση κάθε πιστού. Επίσης δυσανασχετούν οι άθρησκοι (όχι απαραιτήτως άθεοι, αλλά σίγουρα δύσπιστοι συμπολίτες μας) με την θρησκευτική περιφρόνηση της προληπτικής ιατρικής. Η δικαιολογημένη (παρότι υπερβολική ίσως σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις) αντίδρασή τους διατυπώνεται ως ειρωνεία, σκώμμα, αποτροπιασμός και χλευασμός («χριστιανοταλιμπανισμός»).

Ο απολογητικός αντίλογος των πιστών είναι το παράδειγμα της δισχιλιετούς πανανθρώπινης εμπειρίας από την ορθόδοξη πρακτική της θείας κοινωνίας. Για αιώνες σε όλα τα νοσοκομεία, φθισιατρεία, λοιμοκαθαρτήρια και λεπροκομεία οι πιστοί μεταλαμβάνουν αδιατάρακτα. Οι ιερείς «καταλύουν» την θεία κοινωνία (καθαρίζουν τα σκεύη, κατεσθίουν και καταπίνουν το περιεχόμενό τους) χωρίς ποτέ να έχει αναφερθεί κι ούτε να έχει συμβεί μετάδοση νοσήματος.

Το γεγονός εκλαμβάνεται θαυματουργικά από τους χριστιανούς κι ερμηνεύεται εκκλησιολογικά από τους θεολόγους. Οι άθρησκοι δυσπιστούν υποψιαζόμενοι αποσιώπηση των ενδεχομένων κρουσμάτων και δυσανασχετούν με την κατά την κρίση τους «ευπιστία» ή «θρησκοληψία» των πιστών συνανθρώπων μας.

Θεμελιώδες κριτήριο οφείλει να είναι η ατομική ελευθερία και η προσωπική ευθύνη. Ελευθερία και ευθύνη «παντρεύονται» στην δημοκρατία μας: υπεύθυνη ελευθερία και ελεύθερη ευθύνη.

Πρέπει να αντιμετωπίζεται η προληπτική ιατρική απαγόρευση με αίσθημα προσωπικής ευθύνης, κοινωνικής αυτοσυνειδησίας και κοσμοθεωρητικής (θεολογικής ή / και ιδεολογικής) αντίληψης για την επιδημία. Καθένας συνάνθρωπος μας πράττει αυτό που νομίζει χωρίς να κρίνει τον άλλο και δίχως να κρίνεται από αυτόν: «μη κρίνετε ίνα μη κριθήτε» – «συ τις ει ο κρίνων αλλότριον ικέτην;» (Καινή Διαθήκη).

Αποφεύγονται μειωτικοί χαρακτηρισμοί («χριστιανοταλιμπάν») και υποτιμητικοί αφορισμοί («αντίχριστοι»). Δοκιμάζεται από καθένα / καθεμιά όποιος τρόπος κρίνεται λυσιτελής, αποτελεσματικός κι αποδοτικός για την αποτροπή κρουσμάτων τηρώντας ταυτόχρονα και διατηρώντας, στον βαθμό που αυτό είναι δυνατόν, τις προσωπικές πεποιθήσεις, μεταφυσικές αντιλήψεις και κοσμοθεωρητικές πίστεις μας, είτε θεολογικά είτε ιδεολογικά.


Δευτέρα 30 Μαρτίου 2020

Πέθανε ο Μανώλης Γλέζος


πηγή-φωτό: CNN



Πέθανε σε ηλικία 98 ετών ο μεγάλος αγωνιστής της Αριστεράς, Μανώλης Γλέζος.

Ο Μανώλης Γλέζος νοσηλευόταν από τις 18 Μαρτίου σε ιδιωτικό θεραπευτήριο και έπασχε από καρδιακή ανεπάρκεια.

Εμβληματική μορφή της Αριστεράς αλλά και της αντίστασης κατά των ναζί κατακτητών στη διάρκεια της κατοχής, ο Μανώλης Γλέζος γεννήθηκε στην Απείρανθο, το ορεινό χωριό της Νάξου, στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, το οποίο και «προίκισε» με μια μοναδική συλλογή πετρωμάτων από όλον τον κόσμο (ήταν απαράμιλλη η αγάπη του για τη γεωλογία). Ένιωθε, από την άλλη, μισός Ναξιώτης και μισός Παριανός, με ιδιαίτερη αγάπη για την Πάρο, αφού από εκεί καταγόταν η μητέρα του, Ανδρομάχη Ναυπλιώτου. Στην Πάρο, άλλωστε, συνήθιζε να περνά τα καλοκαίρια του τα τελευταία χρόνια. Ο πατέρας του, Νικόλαος Γλέζος ήταν δημόσιος υπάλληλος και δημοσιογράφος.

Τα παιδικά του χρόνια ο Μ. Γλέζος τα έζησε στο χωριό του, όπου τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Από τα μέσα της δεκαετίας του '30 η οικογένειά του μεταναστεύει στην Αθήνα και το 1940 ο εκλιπών περνά στην ΑΣΟΕΕ. Ως μαθητής ακόμη πρωτοστάτησε στη δημιουργία αντιφασιστικής ομάδας για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου από τους Ιταλούς αλλά κατά της δικτατορίας του Μεταξά. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής δίνει το «παρών» στην αντίσταση του λαού μας μέσα από τις τάξεις της ΟΚΝΕ, του ΕΑΜ Νέων και της ΕΠΟΝ, με αποτέλεσμα να υποστεί φυλακίσεις, βασανιστήρια και διώξεις.

Όμως, η πλέον τολμηρή ενέργεια ήταν εκείνη της νύχτας της 30ής προς την 31η Μαΐου 1941, όταν μαζί με τον Απόστολο Σάντα, σκαρφάλωσαν στα βράχια της Ακρόπολης, κατέβασαν από εκεί το μισητό σύμβολο του κατακτητή, τη σβάστικα, με μοναδικά τους «όπλα», ένα φαναράκι και ένα σουγιά. Και οι δύο έφηβοι έχουν περιγράψει σε κατοπινές συνεντεύξεις τους πώς ανέβηκαν, πού κρύφτηκαν αμέσως μετά (στις σπηλιές του Βράχου που είναι ταυτισμένος με το ιδανικό της Δημοκρατίας), πώς έκρυψαν στον κόρφο τους ένα κομμάτι από τη σημαία... Η θέα της σημαίας που λείπει από τον ιστό, προκαλεί την επομένη εκνευρισμό στον κατακτητή, δίνει κουράγιο στον κατακτημένο αλλά αδούλωτο λαό της Αθήνας και όλης της Ελλάδας. Η ποινή, ερήμην σε θάνατο.

Ακολουθεί η Απελευθέρωση και η δραστηριοποίηση του Μανώλη Γλέζου, διαδοχικά μέσα από τις τάξεις του ΚΚΕ και της ΕΔΑ, αλλά και η ενασχόλησή του με το δημοσιογραφικό επάγγελμα, σε διευθυντικές θέσεις πρώτα στο «Ριζοσπάστη» αμέσως μετά την απελευθέρωση, και μια δεκαετία αργότερα, στην «Αυγή». Συνολικά παραπέμφθηκε σε 28 δίκες για αδικήματα Τύπου, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του '40 καταδικάσθηκε δις εις θάνατον, καταδίκες που δεν εκτελέστηκαν μετά από ελληνική και διεθνή καμπάνια. Το 1950 οι θανατικές ποινές μετατράπηκαν σε ισόβια και τελικά αποφυλακίστηκε στις 16 Ιουλίου 1954.

Στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951, παρότι φυλακισμένος, εκλέχθηκε βουλευτής Αθηνών με την ΕΔΑ. Ξεκινά απεργία πείνας, με αίτημα την αποφυλάκιση των δέκα εξόριστων εκλεγμένων βουλευτών της ΕΔΑ. Σταμάτησε την απεργία πείνας τη 12η ημέρα, με την απελευθέρωση κάποιων από αυτούς. Ακολουθεί η δίκη για «εσχάτη προδοσία» το 1958, ενώ στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 εξελέγη και πάλι βουλευτής Αθηνών με την ΕΔΑ, παρά το γεγονός ότι βρισκόταν στη φυλακή.

Με την εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου, ο Μ. Γλέζος συλλαμβάνεται μαζί με άλλους πολιτικούς ηγέτες και ακολουθούν φυλακίσεις σε Γουδή, Πικέρμι, Γενική Ασφάλεια, Γυάρο, Παρθένι Λέρου, Ωρωπό, από όπου αποφυλακίζεται το 1971. Συνολικώς, 16 χρόνια της ζωής του τα πέρασε σε εξορίες και φυλακές.

Μεταπολιτευτικά δραστηριοποιείται πολιτικά μέσα από τις τάξεις της ΕΔΑ και του ΠΑΣΟΚ -στα ψηφοδέλτια του οποίου εξελέγη, ως συνεργαζόμενος, βουλευτής και ευρωβουλευτής τη δεκαετία του '80.


Διαβάστε περισσότερα εδώ.


Κυριακή 29 Μαρτίου 2020

“Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΝΕΥ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ” ΜΙΑ (ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ) ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΠΕΡΓΑΜΟΥ Κ. ΙΩΑΝΝΗ ΖΗΖΙΟΥΛΑ (23 ΜΑΡΤΙΟΥ 2020)

πηγή-φωτό: PUBLIC ORTHODOXY



Σεβασμιώτατε, θα θέλαμε να ακούσουμε τις απόψεις σας για την τρέχουσα κατάσταση, καθώς η θεολογία σας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις παρούσες περιστάσεις.
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Η θεολογία μου, δυστυχώς, δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Στην Ελλάδα έχουν ήδη κλείσει τις εκκλησίες και η Θεία Λειτουργία δεν τελείται. Τελείται στην Σερβία;
Λαμβάνοντας υπ᾽ όψιν την απόφαση της κυβέρνησης να περιορίζεται ο αριθμός των ανθρώπων σε κάθε ορισμένο τόπο, καθώς επίσης και το ζήτημα της απαγόρευσης της κυκλοφορίας και της διατήρησης αποστάσεων, η πιο πρόσφατη απόφαση του Πατριάρχη Ειρηναίου είναι οι ακολουθίες να τελούνται στους ναούς, αλλά όχι με περισσότερους από πέντε ανθρώπους.
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Αυτό είναι αποδεκτό.
Στην Αμερική αποφασίστηκε ότι ο ιερέας, ο ψάλτης και ο βοηθός στο ιερό, να είναι παρόντες, προκειμένου να τελείται η Θεία Λειτουργία, ούτως ώστε να μπορούν να υπάρχουν τα άγια μυστήρια, για να μεταλαμβάνει ο κόσμος. Τί σκέπτεστε επ᾽ αυτού;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Κατ᾽ εμέ, η Εκκλησία άνευ της Θείας Ευχαριστίας δεν είναι πλέον Εκκλησία. Από την άλλη μεριά, ο κίνδυνος μετάδοσης αυτού του ιού στους άλλους μας επιβάλλει την ανάγκη να κάνουμε οτιδήποτε είναι απαραίτητο, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει το κλείσιμο της Εκκλησίας. Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει λάβει δραστικά μέτρα εξαιτίας του πολύ σημαντικού εν εξελίξει ζητήματος.
Πολλοί έχουν θέσει το ερώτημα: Τί λέει ο Ιωάννης Ζηζιούλας; Καθώς ο καθένας γνωρίζει ότι είχατε κάποτε πει ότι εντός της Ορθοδοξίας δεν υφίσταται ῾῾ιδιωτική᾽᾽Λειτουργία.
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Η Λειτουργία υπό τις παρούσες συνθήκες θα τελείται για να ζήσει ο κόσμος. Ο ιερέας θα την τελέσει προκειμένου να επιτραπεί στους ανθρώπους να λάβουν την Θεία Κοινωνία. Ας μην λησμονούμε, η Λειτουργία τελείται ῾῾ὑπὲρ τῶν δι᾽ εὐλόγους αἰτίας ἀποληφθέντων ᾽᾽. Εκείνοι οι οποίοι δεν μπορούν να προσέλθουν είναι τώρα ο καθένας. Νομίζω ότι είναι μια αποδεκτή απόφαση το να τελεί ο ιερέας την Λειτουργία στον ναό με δύο ή τρεις ανθρώπους. Το πώς θα απαγορεύσει άλλους από το να παρακολουθήσουν, δεν το γνωρίζω. Νομίζω ότι η καλύτερη απόφαση, αντί να κλείνουμε τελείως την εκκλησία, είναι να έχουμε τον ιερέα να τελεί το μυστήριο με έως και πέντε ανθρώπους. Έτσι, και η Θ. Λειτουργία θα τελείται στους ναούς, και η δυνατότητα διάδοσης του ιού θα μειώνεται στο μηδέν.
Η Εκκλησία της Ελλάδος θα αναμεταδίδει την Θεία Λειτουργία από το διαδίκτυο. Ορισμένοι στην Αμερική πράττουν το ίδιο. Ποια είναι η γνώμη σας;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Δεν συμφωνώ με την αναμετάδοση της Θείας Λειτουργίας από την τηλεόραση. Είμαι περιορισμένος κατ᾽ οίκον και δεν θα είμαι σε θέση να συμμετάσχω την Λειτουργία. Ωστόσο, δεν θα ανοίξω τον δέκτη της τηλεόρασης για να παρακολουθήσω την Λειτουργία. Το θεωρώ αυτό έκφραση ασέβειας. Είναι ασεβές το να κάθεται κανείς έτσι και να παρακολουθεί την Λειτουργία.
Ακούσαμε ότι οι πιστοί στην Ελλάδα θα παρακολουθούν την Λειτουργία από την τηλεόραση. Πού θα τελείται η Λειτουργία;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Νομίζω θα μεταδίδεται τηλεοπτικά από τον Καθεδρικό Ναό της Αρχιεπισκοπής των Αθηνών. Προσωπικά, όπως είπα, δεν μου αρέσει η Λειτουργία να αναμεταδίδεται από ένα τηλεοπτικό κανάλι. Στην Ελλάδα τουλάχιστον μια λειτουργία θα τελείται στον Καθεδρικό Ναό. Κατά την γνώμη μου, θα μπορούσε να τελείται σε περισσότερες εκκλησίες, αλλά υπάρχει ο φόβος της διάδοσης της επιδημίας.
Στην Λειτουργία είτε κανείς είναι παρών είτε απών, όπως έχουμε ήδη διαβάσει στα κείμενά σας. Τί μπορούν να πράττουν οι Χριστιανοί την Κυριακή το πρωί, όταν εμποδίζονται από το να συμμετάσχουν στην Λειτουργία σε κάποιο ναό, και πρέπει να παραμείνουν σπίτι; Τί θα προτείνατε στους χριστιανούς να πράξουν σε τέτοιες περιστάσεις;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Ας μείνει ο άνθρωπος στο σπίτι και ας προσεύχεται εκεί. Η Εκκλησία μπορεί να ετοιμάσει ορισμένα λειτουργικά κείμενα και να ενθαρρύνει τον πιστό να αναγνώσει, παραδείγματος χάριν, την πρωινή ακολουθία κατ᾽ οίκον, αλλά όχι να διαβάσει το κείμενο της Λειτουργίας. Η Λειτουργία προϋποθέτει την παρουσία μας. Δεν μπορεί κανείς να συμμετέχει στην Λειτουργία εξ αποστάσεως. Επομένως, ας αφεθούν οι πιστοί να προσεύχονται από τις οικίες τους.
Όταν λέτε ῾῾να προσεύχονται,᾽᾽ τί ακριβώς εννοείτε; Να διαβάζουν τις προσευχές που γνωρίζουν, ή οι Επίσκοποι και οι ιερείς να τους συστήνουν κάτι;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Οι Επισκοπές μπορούν να συστήσουν ένα κανόνα προσευχής: κατά την γνώμη μου, ο Όρθρος (η εωθινή ακολουθία της Κυριακής) είναι επαρκής. Η Εκκλησία θα πρέπει να διανείμει το κείμενο για τον Όρθρο, παραδείγματος χάριν, προκειμένου οι πιστοί να τον διαβάζουν στις οικίες τους ενόσω τελείται η Θεία Λειτουργία. Μια τηλεοπτική αναμετάδοση της Λειτουργίας δεν είναι σωστό να γίνεται. Από την άλλη μεριά, μια καλή λύση είναι να τελείται η Λειτουργία από ένα ιερέα και δύο ή τρεις ακόμη ανθρώπους και, εί δυνατόν, να μεταδίδεται η Θεία Κοινωνία στους πιστούς. Στο βαθμό που γνωρίζω, αυτό τώρα είναι δύσκολο καθόσον δεν έχουμε διακόνους που θα μπορούσαν να μεταδώσουν τη Θεία Κοινωνία στους απόντες. Στην αρχαία Εκκλησία, η Θεία Κοινωνία παρέχονταν σε εκείνους που δεν μπορούσαν να παραστούν. Έτσι, εφόσον αυτό δεν υφίσταται, ας τελείται η Λειτουργία τουλάχιστον με πέντε ανθρώπους παρόντες.
Τι θα συνιστούσατε στους πιστούς αναφορικά με τις ατομικές (κατ᾽ ιδίαν) προσευχές εκάστου Χριστιανού;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Οι πιστοί θα πρέπει να συνεχίσουν να προσεύχονται, να αναπέμπουν τις προσωπικές τους δεήσεις προς τον Κύριον.
Πώς θα ονομάζατε αυτήν την κατάσταση και αυτή τη συνθήκη, έτσι που είναι τώρα έκτακτη; Είπατε ότι η Εκκλησία χωρίς την Ευχαριστία δεν είναι Εκκλησία, και ότι η Ευχαριστία θα πρέπει να τελείται. Αυτόν τον τύπο, ή μορφή της Ευχαριστίας, πώς θα τον αποκαλούσατε, προκειμένου να μην μετατραπεί σε ῾῾ιδιωτική᾽᾽ τελετή;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Εάν υπάρχουν πέντε άνθρωποι στην Λειτουργία, δεν πρόκειται πλέον περί ιδιωτικής Λειτουργίας. Είναι σημαντικό εκείνοι που παρίστανται να μην είναι σε κίνδυνο και να μην θέτουν άλλους σε κίνδυνο.
Σχετικά με τον κίνδυνο, ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν υφίσταται κίνδυνος στο ζήτημα της μεταδόσεως.
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Όπως μας λέγουν οι γιατροί, ο κίνδυνος ελαχιστοποιείται όταν τηρείται απόσταση και όταν εφαρμόζονται μέτρα υγιεινής.
Επομένως, αποκλείουμε το ότι η Ευχαριστία μπορεί να περιοριστεί σε ιδιωτική υπόθεση. Εάν η Λειτουργία τελείται με την παρουσία αρκετών πιστών, αποσοβείται αυτός ο κίνδυνος;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Είναι καλύτερο, από το να έχουμε εντελώς κλειστές Εκκλησίες.
Ορισμένοι πιστεύουν, ότι σε αυτήν την περίπτωση της περιορισμένης συμμετοχής των πιστών, η Εκκλησία δεν υφίσταται πλέον ως Ευχαριστιακή κοινότητα και σύναξη, και επομένως, λένε, η Ευχαριστία δεν θα πρέπει να τελείται. Και προσθέτουν: εάν δεν τελείται καθόλου (κάτι το οποίο είναι πέραν της βούλησης και της επιθυμίας μας), τότε ο Θεός δεν θα μας εγκαταλείψει. Έτσι, ρωτούν: εάν δεν έχουμε συναγμένη την εκκλησιαστική κοινότητα, τότε γιατί θα πρέπει να τελούμε μια τέτοια ῾῾περιορισμένη᾽᾽Λειτουργία;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Μια κοινωνία, μια κοινότητα, δεν είναι ποτέ πλήρης με την έννοια της μετοχής όλης της κοινότητας. Υπάρχει πάντοτε μια μειοψηφία παρούσα. Ωστόσο, εξακολουθεί να εκπροσωπεί και να δρα εκ μέρους όλων εκείνων όσοι απουσιάζουν. Και βεβαίως, προσευχόμαστε για όλους όσοι είναι απόντες ῾῾δι᾽ εὐλόγους αἰτίας᾽᾽, π.χ. όσοι είχαν εμπόδιο να συμμετέχουν. Αυτό δεν είναι καινοτομία στην Εκκλησία μας. Έχουν πάντοτε υπάρξει εκείνοι οι οποίοι απέχουν από την Λειτουργία. Εκείνοι που συμμετέχουν προσεύχονται και για όσους απουσιάζουν. Όπως γνωρίζουμε, ορισμένοι μπορεί να απουσιάζουν επειδή ασθενούν ή επειδή ευρίσκονται καθ᾽ οδόν. Ωστόσο, κανείς μπορεί να είναι απών επειδή η κατάσταση δεν του, ή δεν της, επιτρέπει να παραστεί λόγω επείγουσας ανάγκης. Δεν υφίσταται ουσιώδες πρόβλημα εδώ, επειδή υπάρχει μια κοινότητα, ή ένα εκκλησίασμα εκείνων των ολίγων. Είναι καλύτερο να έχουμε κοινωνία ολίγων παρά μια κατάσταση στην οποία δεν υπάρχει κανείς στην Ευχαριστιακή σύναξη.
Ορισμένοι πιστεύουν ότι εκείνοι που συμμετέχουν σε αυτή την τριμελή, ή τετραμελή Λειτουργία είναι ῾῾προνομιούχοι᾽᾽ και, έτσι, είναι περισσότερο ευνοούμενοι από τους άλλους;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Τι σημαίνει ῾῾προνομιούχος᾽᾽; Εκείνοι που είναι παρόντες θα ήθελαν πολύ και οι άλλοι να είναι εξίσου παρόντες, αλλά έχουν γνώση του ότι δεν μπορούν. Δεν θεωρούν με έπαρση ή ικανοποίηση ότι δεν υπάρχουν άλλοι. Έχουν επίγνωση του ότι αντιπροσωπεύουν εκείνους που είναι απόντες.
Το δίλημμα που έχουν ορισμένοι είναι το εάν πρέπει κανείς να αποστερήσει εαυτόν από την Θεία Ευχαριστία και έτσι να βοηθήσει άλλους (σταματώντας την διάδοση της μόλυνσης) ή το να τελέσει την Ευχαριστία με την ελπίδα ότι δεν θα βλαφθούν άλλοι. Είναι επαρκές το να συμμορφωνόμαστε με όλα τα μέτρα ώστε να αποτρέψουμε την διάδοση της μόλυνσης;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Θα πρέπει να αποτρέπουμε την εξάπλωση της μόλυνσης διότι υπάρχει ένα τεράστιο ρίσκο μετάδοσης του ιού. Όχι μόνον προς εκείνους που είναι άμεσα εγγύς προς εμάς αλλά και προς εκείνους που είναι πιο απομακρυσμένοι. Εδώ πρόκειται περί εξάπλωσης μέσω του κοινωνικού συνόλου και γιατί θα πρέπει να είμαστε εμείς η αιτία μιας τέτοιας εξάπλωσης του ιού;
Μήπως η εικόνα της Λειτουργίας που έχουμε σήμερα, όπου περιορίζεται σε αρκετούς πιστούς γύρω από τον ιερέα, παραβιάζει τον λειτουργικό εικονισμό; Αυτή η περιορισμένη σύναξη συνεχίζει να εικονίζει την Βασιλεία του Θεού, η οποία και είναι το νόημα της Λειτουργίας;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Η μικρή κοινότητα δεν μειώνει την εικόνα (εξεικόνιση) της μέλλουσας Βασιλείας. Πολύ συχνά, σε πολλές χώρες στην Ευρώπη, επισκέφθηκα ενορίες των οποίων οι ναοί χρησιμοποιούνταν από ελάχιστους Ορθόδοξους πιστούς. Ωστόσο, ολόκληρη η Θεία Ευχαριστία προσφέρεται για όλο το σύμπαν. Μια ενορία αντιπροσωπεύει όχι μόνον την τοπική κοινότητα, αλλά και ολόκληρη την καθολική Εκκλησία. Επομένως, ο μικρότερος ναός, αντιπροσωπεύει το σύμπαν και συγκεφαλαιώνει ολόκληρο τον κόσμο.
Πολλοί φοβούνται ότι κάποιος ελιτισμός αναδύεται από αυτήν την κατάσταση: εκείνοι οι οποίοι είναι προνομιούχοι στην Λειτουργία. Βλέπετε κάποιον κίνδυνο σε αυτό;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Όχι, δεν βλέπω κανένα κίνδυνο.
Με ποια έννοια;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Αρκεί ο τοπικός Επίσκοπος ή ο ιερέας να επιτρέψει μια εναλλακτική παρουσία ούτως ώστε να μην προσέρχονται πάντοτε οι ίδιοι ενορίτες. Αυτήν την εβδομάδα θα υπάρχουν τρεις ή τέσσερεις πιστοί, την επόμενη εβδομάδα θα είναι τρεις ή τέσσερεις άλλοι. Η συμμετοχή άλλων θα είναι έτσι βαθμηδόν δυνατή μέχρις ότου παύσει αυτή η κατάσταση.
Πολλοί άνθρωποι θέτουν το εξής: δεν τίθεται το ερώτημα εάν η Εκκλησία υπάρχει χωρίς την Ευχαριστία ή όχι, αλλά εάν οι πιστοί μπορούν να απέχουν από την μετοχή τους στην Ευχαριστία για ένα ή δύο μήνες. Υπάρχει μια άποψη, ότι δεν θα πρέπει να τελείται η Ευχαριστία τώρα εξαιτίας της τοιαύτης κατάστασης. Σε ορισμένες μητροπόλεις οι Λειτουργίες καταργήθηκαν, εκεί όπου οι κρατικές αρχές διέταξαν την απαγόρευση συνάθροισης στην Λειτουργία. Οι Επίσκοποι έπρεπε να αποτρέψουν πλήρως την συμμετοχή των πιστών, όπως συνέβη στην Ελλάδα. Είστε ικανοποιημένος με την απόφαση στην Ελλάδα ότι η Λειτουργία δεν μπορεί να τελεσθεί, μέχρι το πέρας της πανδημίας;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Δεν νομίζω ότι αυτό είναι καλό. Πιστεύω ότι θα μπορούσαν να έχουν βρει μια άλλη λύση κατά την οποία η Λειτουργία θα μπορούσε να τελείται με την μικρή συμμετοχή λαϊκών. Επέλεξαν αυτή την λύση, αλλά δεν νομίζω ότι ήταν η καλύτερη. Η απόφαση να μην παρίσταται κανείς στην Λειτουργία θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.
Εάν αυτό συμβεί σε όλο τον κόσμο, τί νομίζετε, θα έπαυε να υπάρχει η Εκκλησία τότε;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Είναι απλώς μια υπόθεση αυτό. Δεν νομίζω ότι μπορεί να συμβεί στην πραγματικότητα. Θα υπάρχουν πάντοτε άνθρωποι που τελούν την Λειτουργία, στα μοναστήρια, για παράδειγμα.
Ορισμένοι λένε ότι απλώς ῾῾κρατιέται η φλόγα᾽᾽ (ευχαριστιακή φλόγα) που είναι μια ωραία, ποιητική εικόνα. Είναι αυτή η θεολογική και ουσιαστική απάντηση;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Αυτό δεν είναι απάντηση. Οποτεδήποτε κάτι δεν είναι επιλογή μας αλλά αναγκαιότητα που έρχεται έξωθεν τότε πράττουμε αυτό που λέγεται οικονομία. Πολλά πράγματα δεν είναι αρκετά σωστά στην πράξη, αλλά καθώς αυτό που είναι το σωστό δεν μπορεί να γίνει, τότε τα δεχόμαστε μόνον κατ᾽ οικονομίαν. Και αυτό ακριβώς έχουμε και σήμερα: εφαρμόζουμε τα πράγματα κατ᾽ οικονομία για να αντιμετωπίσουμε ένα σοβαρό πρόβλημα. Το βλέπω αυτό ως μέτρο οικονομίας.
Έχετε πει και γράψει, ότι στην εκκλησιολογία καίριο δεν είναι μόνον το να λαμβάνουμε την Θεία Κοινωνία των Τιμίων Δώρων (communio in sacris), αλλά επίσης και η μετοχή στην κοινωνία των Αγίων (communio sanctorum). Ορισμένοι ξεχνούν ότι δεν έχουμε απλώς κάποιο ῾῾πράγμα᾽᾽ από το Άγιο Θυσιαστήριο, το οποίο προσλαμβάνεται και απορροφάται από τον οργανισμό μας, αλλά ότι με την κοινωνία μετέχουμε της κοινότητας όλων των Αγίων. Τί έχετε να πείτε για το θέμα αυτό στην εποχή αυτή του κορωναϊού;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Αυτή η κοινότητα των Αγίων ασφαλώς υπάρχει, ακόμη και όταν υπάρχει ένας μικρός αριθμός πιστών και λαϊκών. Είναι η κοινότητα των Αγίων, και δεν είναι απλώς μια κοινότητα σε ένα ιερό.
Έχετε τυχόν σχόλια σχετικά με τον τρόπο λήψης της Θείας Κοινωνίας; Υποθέτω ότι έχετε ακούσει τα τρέχοντα επιχειρήματα στο θέμα αυτό. Ενώ κάποιοι επιμένουν στην μετάδοση της Θείας Κοινωνίας από την ίδια λαβίδα (κουτάλι), άλλοι αναζητούν άλλους τρόπους, προκειμένου να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της επιδημίας και να δείξουν την κοινωνική ευθύνη τους. Μια από τις τοπικές Εκκλησίες παρήγγειλε υποχρεωτική απολύμανση της λαβίδας, ενώ άλλη άρχισε να χρησιμοποιεί κουτάλια μιας χρήσης. Τί λέτε; Τί είδους οικονομία ή εξαίρεση θα πρέπει να ισχύσει εδώ;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Στην Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, οι πιστοί λαμβάνουν την Θεία Κοινωνία ξεχωριστά, χωριστά το Σώμα από το Αίμα του Κυρίου. Όπως γνωρίζουμε, σύμφωνα με την τάξη αυτής της αρχαίας Λειτουργίας, αυτά δεν είναι αμφότερα τοποθετημένα στο δισκοπότηρο. Υπάρχουν, επομένως, ποικίλοι τρόποι. Δεν συμφωνώ με το να διαθέτουμε αναλώσιμα κουτάλια (μιας χρήσης) για κάθε άνθρωπο. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι καλό. Αντίθετα, είναι καλύτερο για τους πιστούς, να λαμβάνουν το Σώμα του Χριστού το οποίο θα έχει εμβαπτιστεί προηγουμένως στο Αίμα του Χριστού. Κατ᾽ αυτόν τον τρόπο θα αποφεύγεται η εξάπλωση του ιού. Αυτή είναι μια ad hoc απάντηση, προσωρινού χαρακτήρα. Αλλά νομίζω μπορούν να βρεθούν τρόποι. Μολονότι η Εκκλησία δεν έχει σκεφθεί ιδιαίτερα για άλλους τρόπους, νομίζω ότι θα πρέπει να το πράξει.
Η λήψη της Θείας Κοινωνίας με λαβίδα χρονολογείται στον 11ο ή 12ο αιώνα;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Ναι. Πρόκειται για πολύ ύστερη πρακτική και νομίζω ότι, προσωρινά τουλάχιστον, θα πρέπει να επιστρέψουμε στις αρχαίες λύσεις. Πιστεύω θα τις ανακαλύψουμε. Αλλά ποιος τις σκέπτεται σήμερα;!
Ορισμένοι έχουν προτείνει την ακόλουθη λύση. Οι ιερείς θα πρέπει να ετοιμάζουν τα τμήματα του Σώματος του Χριστού από τον Αμνό και εν συνεχεία να εμβαπτίζουν τα τμήματα του Σώματος με το Αίμα του Χριστού. Και τότε οι άνθρωποι να προσέρχονται και να λαμβάνουν έτσι την Θεία Κοινωνία. Τι σκέπτεστε επ᾽ αυτού;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Νομίζω αυτό είναι μια πολύ καλή λύση, καθώς υπάρχει ήδη φόβος μεταξύ μιας ομάδας πιστών. Προσωπικά, θα μου άρεσε και θα επιθυμούσα οι πιστοί να μην έχουν φόβο (από την Θεία Κοινωνία). Θεωρώ ότι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού είναι η λήψη του φαρμάκου για την αθανασία και δεν θεωρώ ότι είναι επικίνδυνο. Προσωπικά, δεν θα με ενοχλούσε να μεταλάμβανα από ένα δισκοπότηρο κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας, ή, ακόμη και να χρησιμοποιούσα μια κοινή λαβίδα. Ωστόσο, εφόσον υπάρχουν κι εκείνοι οι οποίοι, όπως λέγει ο Απόστολος Παύλος, είναι ἀσθενείς τῇ πίστει, πρέπει να αποφεύγουμε να τους σκανδαλίζουμε. Η Εκκλησία πρέπει να βρεί μια λύση και για αυτούς, να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους, προκειμένου να αποφύγει τις κατηγορίες ότι εμείς οι Χριστιανοί μεταδίδουμε λοιμώξεις ή ασθένειες.
Παρατηρούμε ότι θεωρείτε πως η κατηγορία, ή η μαρτυρία, που έρχεται έξωθεν της Εκκλησίας, ότι είναι σημαντική. Νομίζετε ότι η Εκκλησία θα πρέπει να είναι προσεκτική στο τί εικόνα ή τί εντύπωση δίνει στον κόσμο;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Με την επικρατούσα πρακτική της λήψης της Θείας Κοινωνίας, νομίζω ότι, στην περίπτωση που η νόσος εξαπλωθεί, πολλοί θα κατηγορήσουν τους Χριστιανούς ότι είναι ένοχοι και πολλοί θα πουν ότι η Εκκλησία διέδωσε την μόλυνση.
Υπάρχει ευθύνη της Εκκλησίας προς την κοινωνία και προς την κτίση;
Μητρoπολίτης Ιωάννης: Σαφέστατα υπάρχει.
Σεβασμιώτατε, Σας οφείλουμε πολλή ευγνωμοσύνη για αυτήν τη συνομιλία. Είναι υπέροχο που οι αναγνώστες μας θα έχουν την ευκαιρία να δουν τις απαντήσεις σας σε αυτά τα τρέχοντα ζητήματα.
Μητροπολίτης Ιωάννης: Ελπίζω ότι αυτός που θα τα διαβάσει, θα τα αναγνώσει σωστά και δεν θα με παρερμηνεύσει. Προσεύχομαι ο Κύριος να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε αυτήν την κατάσταση με τον σωστό τρόπο.
https://publicorthodoxy.org/el/2020/03/27/η-εκκλησία-άνευ-της-ευχαριστίας-δεν-εί/


THE CHURCH WITHOUT THE EUCHARIST IS NO LONGER THE CHURCH


A (TELEPHONE) CONVERSATION WITH METROPOLITAN OF PERGAMON JOHN ZIZIOULAS (MARCH 23, 2020)





We wish to hear your views on the current situation, since your theology plays a great role in the present circumstances.

Metropolitan John: My theology, unfortunately, cannot be applied. In Greece they have already closed the churches, and the Divine Liturgy is not being served. Is it served in Serbia?

Taking into consideration the decision of the government that the number of people in one place be limited, as well as the issue of getting around and social distancing, the Patriarch Irinej’s newest decision is that services be held in churches but without more than five people.

Metropolitan John: That’s acceptable.

In America it was decided that the priest, chanter and altar server be present, in order for the Liturgy to be served, so that they might have the holy mysteries in order to commune the people. What do you think about that?

Metropolitan John: For me, the Church without the holy Eucharist is no longer the Church. On the other hand, the danger of transmitting this virus to others imposes on us the need of doing whatever is necessary, even if that means closing the Church. The Greek government has taken drastic measures due to the very serious matter at play.

Many have posed the question: What does John Zizioulas say? Since everyone knows that you had once said that in Orthodoxy a “private” Liturgy doesn’t exist.

The liturgy under the current conditions will be served for the life of the world. One priest will serve in order to allow the people to take communion. Let us not forget, the Liturgy is served “for those who are absent with good reason.” Those, who cannot come, are now everyone. I think it is an acceptable decision that a priest serves the liturgy in the church with two or three people. How he will forbid other from attending, I don’t know. I think the best decision, instead of completely closing the church, is to have the priest serve with up to five people. Therefore, the Liturgy should be served in churches, but the possibility of spreading the virus should be reduced to zero.

The Church of Greece will broadcast the Holy Liturgy via the Internet. Some in America will do the same. What is your opinion? 

I don’t agree with the Divine Liturgy being transmitted by television. I’m confined to my home and will not be able to attend Liturgy. However, I will not turn the television on in order to watch the Liturgy. I consider that an expression of impiety. It is impious for someone to sit and watch the Liturgy. 

We heard that the faithful in Greece will follow the Liturgy on television. Where will the Liturgy be served?

Metropolitan John: I think it will be televised from the Cathedral church of the Archdioce of Athens. Personally, as I said, I don’t like the Liturgy to be broadcasted on a TV channel. In Greece there is at least that one liturgy that will be served in the Cathedral church. In my opinion it could have been served in more churches, but there is the fear of spreading the disease. 

At the Liturgy one is either present or not present, we have already read this in your writings. What can Christians do on Sunday morning when they are prevented from attending Liturgy in a church and they have to stay at home? What would you suggest Christians under these current circumstances do?

Metropolitan John: Let a person remain at home and pray. The Church can prepare some service texts to encourage the faithful to read, for instance, the morning service in their homes, but not to read the text of the Liturgy. The Liturgy requires our presence. One cannot participate in the Liturgy from a distance. Therefore, let the faithful pray from their homes. 

When you say “prayer,” what do you mean specifically? To read those prayers they know or to have the bishops and priests recommend them something? 

Metropolitan John: The Dioceses can recommend a prayer rule; in my opinion, the Orthros (Sunday Matins) is sufficient. The Church should distribute the text for Orthros, for instance, in order for the faithful to read them at their homes during the time the Liturgy is being served. A televised broadcast of the Liturgy is not the right thing to do. On the other hand, a good solution is to have the Liturgy served by a priest and two or three people and, if possible, to distribute Holy Communion to the faithful. As far as I know, this is difficult now since we don’t have deacons who could deliver Communion. In the ancient Church Holy Communion was taken to those who were unable to attend. Thus, if this doesn’t exist, let the Liturgy be at least with five people. 

What do you recommend to the faithful concerning individual (private) prayers of each Christian?

Metropolitan John: The faithful should continue to pray, to offer their personal petitions to the Lord.

What would you call this state and this situation, since it is now extraordinary? You said that the Church without the Eucharist is not the Church and that the Eucharist must be preserved. This type or form of the Eucharist, what would you call it, that it not be turned into a “private“ rite?

Metropolitan John: If there are five people at the Liturgy it is no longer a private Liturgy. It is important that those who attend are not in danger and cannot endanger others.

As for the danger, however, no one can say that there is no danger in the matter of transmission.

Metropolitan John: As doctors tell us, the danger is minimized if distance is maintained and hygiene measurers are observed.

Therefore, it is excluded that the Eucharist can be reduced to a private matter. If the Liturgy is performed in the presence of several believers, is this danger avoided?

Metropolitan John: It is better than having fully closed Churches.

Some believe that in this case of limited participation of the faithful, the Church no longer exists as a Eucharistic community and assembly, and therefore they say that the Eucharist should not be performed. And they add: if it is not done at all (which is beyond our will and desire) then God will not leave us. So, they ask: if we do not have a church community assembled, why should we serve such a “limited” Liturgy?

Metropolitan John: A community (κοινωνία and κοινότητα) is never complete in terms of the participation of the entire community. There is always a minority present; however, it still represents and acts on behalf of all those who are absent. And of course, we pray for all those who are “absent for a reasonable cause,” i.e. who were prevented from attending. This is not a novelty in our Church. There have always been those who are absent from the Liturgy. Those who participate in it pray for those who are absent. As we know, some may be absent because they are ill or because they are on the road. However, one may also be absent because the state does not allow him or her to attend due to emergency. There is no substantial problem here because there is a community or a congregation of those few. It is better to have a community of a few than a state where there is no one in the Eucharistic assembly.

Some believe that those who participate in this three- or four-member liturgy are “privileged” and thus more favored than others?

Metropolitan John: What does “privileged” mean? Those who are present would very much like others to be present but are aware that they cannot. They do not look at it with exaltation or satisfaction that there are no others. They are aware that they represent those who are absent.

The dilemma some have is whether to deprive ourselves of the Holy Eucharist and thus help others (stopping the spread of the infection) or to serve the Eucharist in the hope that it will not harm others. Is it sufficient to comply with all measures to prevent the transmission of the infection?

Metropolitan John: We should prevent the spread of the infection because it is a huge risk of transmitting the virus. Not only to those who are in our immediate vicinity, but also to those who are further away. This is spread throughout society and why should we be the cause of such a spread of the virus?

Does the image of the Liturgy we now have, where it is confined to several believers around the priest, violate liturgical iconism? Does this limited gathering continue to iconize the Kingdom of God, which is the meaning of the Liturgy?

Metropolitan John: The small community does not diminish the image (iconization) of the future Kingdom. Very often, in many countries in Europe, I went to parishes whose temples were used by very few Orthodox believers. Yet the entire Holy Eucharist is offered for all the universe. A parish represents not only the local community, but also the entire Catholic Church. Therefore, the smallest temple represents the universe and summarizes the whole world.

Many fear that some elitism does not emerge from this state: those who are privileged in the Liturgy. Do you see any danger in that?

Metropolitan John: No, I see no danger.

In what sense?

Metropolitan John: It is enough for the local bishop or priest to allow an alternative presence so that the same parishioners do not always come. This week there are three or four, next week there will be another three or four faithful. The participation of others will be gradually made possible until this situation is over. 

Many people put it this way: it is not a question of whether the Church exists without the Eucharist, but whether faithful can refrain from participating in the Eucharist for a month or two. There is a view that we should not serve now because it is such a situation. Liturgies were abolished in some dioceses, where state authorities ordered a ban on gathering at the Liturgy. The bishops had to completely prevent the participation of believers, as in Greece. Are you satisfied with the decision in Greece that the Liturgy cannot be served until the end of the pandemic?

Metropolitan John: I don’t think that’s good. I believe that they could find another solution where the liturgy could be celebrated with the small participation of lay people. They chose that solution, but I do not think it was the best one. The decision not to attend the Liturgy could have been avoided.

If this happens in the whole world, what do you think, would the Church cease to exist then?

Metropolitan John: It is just a hypothesis. I do not think in reality that can happen. There will always be people who serve the Liturgy, for example, in monasteries.

Some say it only “keeps the flames going” (eucharistic flame) which is a nice, poetic image. Is that the theological and substantive answer?

Metropolitan John: That’s not the answer. Whenever something is not our choice but a necessity that comes from the outside then we do what is called an oikonomia. A lot of things are not quite right in practice, but since what is right cannot be valid, then we accept it only as oikonomia. And here we have just that today: we apply oikonomia things to deal with one serious problem. I view this as a measure of oikonomia.

You said and wrote that in ecclesiology it is not only taking Communion of the sacred gifts (communio in sacris) that is crucial, but also participation in the community of the saints (communio sanctorum). Some forget that we do not merely some “thing” from the Holy Altar which is taken and absorbed in the organism, but that with communion we participate in the community of All Saints. What can you say on this topic during this era of the coronavirus?

Metropolitan John: That community of Saints certainly exists, even when there is a small number of faithful and laity. It is the community of Saints, and not merely a community in a sanctuary. 

Do you have any comments on the manner of receiving communion? I assume that you have heard the current arguments on this topic. While some insist on giving communion from the same spoon, others are searching for other ways, in order to respond to the challenges of the epidemic and show their social responsibility. One of the local Churches ordered mandatory spoon disinfection, while another began using disposable spoons. What do you say? What oikonomia or dispensation should be applied here?

In the Liturgy of St. James the Brother t the faithful take communion separately, the Body separate from the Blood of the Lord. As we know, according to the order of this ancient liturgy, these are not both placed in the chalice. There are, therefore, various ways. I don’t agree with having disposable spoons for each person. I don’t think this is good. Instead, it is better for the faithful to receive the Body of Christ which would have been dipped in the Blood of Christ beforehand. In this manner the spread of the virus will be avoided. This is an ad hoc answer, of a provisional character. But I think ways can be found. Although the Church has not given much thought to other ways, I think it should do so.

Communing with a spoon dates back to the 11th or 12th century?

Metropolitan John: Yes. This is a considerably later practice and I think, at least temporarily, we should go back to the ancient solutions. I believe we will discover them. But who thinks of them today!? 

Some have suggested the following solution. Priests should prepare the particles of the Body of Christ from the Lamb and then steep the particles with the Blood of Christ. Then the people approach and take that Communion. What do you think of that?

Metropolitan John: I think this is a very good solution, since there is already fear among a group of faithful. Personally, I would like and desire that the faithful have no fear (from the holy Communion). I consider that the Body and Blood of Christ is truly the receiving of medicine immortality and I don’t think it is dangerous. Personally, it wouldn’t bother me to commune from one chalice during an epidemic or, even to use one common spoon. However, since there are those who, as the Apostle Paul says, are weak in faith, we must avoid scandalizing them. The Church must find a solution for them as well, to meet their needs, in order to avoid accusations that we Christians transmit infections or disease.

We notice that you consider that accusation, or testimony, which comes from outside the Church to be important. Do you think that the Church should be careful what image or impression it has on the world?

Metropolitan John: With the prevailing practice of taking Communion, I think that, in the event this disease spreads, many will accuse Christians of being guilty and many will say that the Church spread the infection. 

Is there a responsibility of the Church towards society and creation?

Metropolitan John: There certainly is. 

Your Eminence, we owe you much gratitude for this conversation. It is wonderful that our readers will have the opportunity to see your answers to these current issues.

Metropolitan John:I hope the one who reads this will read it correctly and not misinterpret me. I pray that the Lord helps us deal with this situation in the right way.


Translated from Serbian by Fr. Bratislav Krsic and Fr. Milovan Katanic



Γ. Κοντογιώργης, Η επόμενη ημέρα μετά την επιδημία (TV100, 26/3/2020)



Ω γλυκύ μου έαρ (σε καραντίνα): ένα συγκλονιστικό τραγούδι των Active Member

https://www.youtube.com/watch?v=EE21GW4Xugo
Από το νέο δίσκο των Active Member με τίτλο "Φρυκτωρία" (2020)

Παραγωγή, στίχοι, παρουσίαση, μίξη: B.D.Foxmoor
Βρείτε το δίσκο on-line στα: 


Ω, γλυκύ μου έαρ, σε καραντίνα
απ’ τον ιό του τρόμου και τον τρόμο του ιού. Το «Μ» ξανάγινε στο φόβο μας λετρίνα λόγω ελλείψεως μάσκας και γαντιού. Ζούμε στα ερείπια όλοι μας ενός μεγαλείου, γέννημα νεκρό της φαντασίας μας. Οι στημένοι χρησμοί εκ του μαντείου επαληθεύτηκαν δια της παρουσίας μας. Κόσμος λερός και στα βάσανα λερός,
αιώνες τώρα χαζεύει το ανεμαλώνι του. Ο τρόμος αντίκρυ μας καθρέφτης θαμπερός. Τέρμα το κάθε τόπος και το ζακόνι του.
Έναν αιώνα πίσω στην «Πανευρώπη», στου Ρίτσαρντ Καλλέργη την αρχοντοπουτάνα
κανείς δεν αντιστάθηκε σ’ αυτό το αγριοτόπι, γι’ αυτό και πένθιμα χτυπάει η καμπάνα. Κλείστε τους νεκρούς σας ξανά σε κατακόμβες, οι τραπεζίτες αγοράσανε τους ουρανούς. Στη ζωή δεν υπάρχουνε πρόβες, Τώρα είσαι ελεύθερος «άνθρωπε» να υπακούς. Πες τους ο χρόνος πως τρελάθηκε, δεν κάνει στάση Γολγοθά. Πες ο παράξενος πως χάθηκε, είναι απ’ τα κρούσματα εκείνα τα ορφανά. Ω, γλυκύ μου έαρ, σε καραντίνα, οι αιμοπότες μας θέλουν σιωπηλούς απ’ την Αμερική μέχρι την Κίνα. Tώρα είσαι ελεύθερος «άνθρωπε» να υπακούς. Χτύπησε φέτος limit down το άγιο φως, από του τάφου δεν ξεμυτάει την κρύπτη. Κοίτα τι μας σκάρωσε ένας ιός και μείναμε μαλάκες πριν μείνουμε σπίτι. Είναι το timing, που λένε αυτοί, σωστό και για τους άχρηστους, λύση η καραντίνα. Στους σταυρούς φέτος δίπλα απ’ τον Χριστό θα είναι οι νεκροί απ’ το Μιλάνο ως την Κίνα. Κήρυξαν πανδημία, θα ανακηρύξουν και μεσσία το πρώτο αρπακτικό που θα λανσάρει το εμβόλιο. Όλα τ’ άλλα μέχρι τότε δεν έχουν σημασία, για το γαμώτο, λοιπόν, κάνω ένα σχόλιο. Σπουδαία τέχνη είν’ το ενδιάμεσο γέννησης και θανάτου κι όσοι το βγάλουν με αξιοπρέπεια, θα φύγουν με τη γλύκα αυτού του περιπάτου και θα ‘ναι λύτρωση, όχι συνέπεια. Όσο σε live streaming ο φόβος απλώνεται, τόσο θα γεμίζουμε άθυμους δειλούς,
κι όσο η πρεμιέρα θα ματαιώνεται, θα είσαι ελευθερος, άνθρωπε, να υπακούς.

Πες τους ο χρόνος πως τρελάθηκε, δεν κάνει στάση Γολγοθά.  Πες ο παράξενος πως χάθηκε,  είναι απ’ τα κρούσματα εκείνα τα ορφανά. Ω, γλυκύ μου έαρ, σε καραντίνα, οι αιμοπότες μας θέλουν σιωπηλούς απ’ την Αμερική μέχρι την Κίνα. Tώρα είσαι ελεύθερος «άνθρωπε» να υπακούς.


Σάββατο 28 Μαρτίου 2020

Αναστάσιος Βαβούσκος: Ο Ιωάννης Καποδίστριας δεν έκλεισε τελικώς τους ιερούς ναούς





















πηγή: ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Δρ. Αναστάσιος Βαβούσκος
Άρχων Ασηκρήτης της Μ.τ.Χ.Ε.

Πηγές
-  Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, σε
https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
- Ιστορική Έκθεσις της εν Πόρω πανώλους κατά τους μήνας Απρίλιον, Μάϊον και Ιούνιον του 1837 και των παρά της Κυβερνήσεως ληφθέντων μέτρων εκδοθείσα κατά τα επίσημα της επί των Εσωτερικών Γραμματείας έγγραφα, και κατ΄ έγκρισιν της Α.Μ. υπό του Καρόλου Βίμπερ Αρχιατρού της Α.Μ., ανωτέρου Ιατροσυμβούλου και Προέδρου του Βασιλικού Ιατροσυνεδρίου, εν Αθήναις, εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας, 1837.
- -Συλλογή των υγειονομικών νόμων, κανονισμών και λοιπών διαταγμάτων των αφορώντων την υγειονομικήν υπηρεσίαν του Βασιλείου της Ελλάδος, εν Αθήναις, εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας, 1845.

Βιβλιογραφία
1. Τρύφωνος Ευαγγελίδου, Ιστορία του Ιωάννου Καποδιστρίου Κυβερνήτου της Ελλάδος (1828-1831), εν Αθήναις, εκδ. Π.Ε. Ζανουλάκης-Βιβλιοπώλης, 1894.
2. Επιστολαί Ιωάννου Καποδίστρια, Κυβερνήτου της Ελλάδος διπλωματικαί, διοικητικαί και ιδιωτικαί, γραφείσαι από 8 Απριλίου 1827 μέχρις 26 Σεπτεμβρίου 1831, Τ. 2, Αθήνησιν, Τύποις Κωνσταντίνου Ράλλη, 1841.
3. Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοσις δευτέρα επιθεωρηθείσα και διορθωθείσα, Τόμος Δ’, εν Λονδίνω εκ της εν τη αυλή του Ερυθρού Άβοντος Τυπογραφίας Ταϋδόρου και Φραγκίσκου, μωξβ΄.
4. Ανδρέα Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος, ήτοι συλλογήν των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων, από του 1821 μέχρι τέλους του 1832, Τ. ΙΑ΄, Αθήνησιν, εκ του Βασιλικού Τυπογραφείου, 1852.
5. Βασιλείου Ηπίτη, Η πανώλη εις Πόρον και ο Κάρολος Βίμπερ εις την Ελλάδα, εν Αθήναις, εκ της Τυπογραφίας Ν. Παπαδόπουλου, οδός Εύχαρις αριθμός 15, 1837.

Ευρύτατη διάδοση είχε στο Διαδίκτυο η άποψη, ότι η απόφαση της Κυβερνήσεως, με την οποία ανεστάλησαν οι πάσης φύσεως ιεροπραξίες και λειτουργίες όλων των δογμάτων, δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο για την Ελλάδα. Κατά την άποψη αυτή, «ο πρώτος διδάξας» είναι ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος εξέδωσε το Ψήφισμα ΙΕ΄ της 20ης Αυγούστου του 1828 «Περί υγειονομικών διατάξεων», στο οποίο προβλέπεται:

«Άρθρο 285. Αν περιστάσεως τυχούσης, πόλις τις ή χωρίον είναι ύποπτα λοιμού, συγχρόνως μετά την περιστοίχησίν των υπό υγειονομικής γραμμής, ανάγκη πάσα να ληφθώσιν ευθέως τα εξής μέτρα.
- Υποχρεούνται οι κάτοικοι να μένουν εις τα ίδια
- Εμποδίζεται πάσα θρησκευτική τελετή
- Δεν σημαίνονται οι κώδωνες».

Και το ερώτημα είναι: Τι αληθεύει απ’ όλα αυτά;
Είναι σε όλους γνωστό, ότι ερχόμενος ο Ιωάννης Καποδίστριας στην Ελλάδα, επιθυμούσε την αναβολή της κυοφορούμενης Δ΄ Εθνοσυνελεύσεως, λόγω ελλειπούς προετοιμασίας αυτής. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Τρύφων Ευαγγελίδης[1]: «Ο Καποδίστριας σκοπών κυρίως την όσον τάχος ελευθέρωσιν της Πελοποννήσου και την επιθεώρησιν του στρατού, απεφάσισε να αναβάλη την κατ’ Απρίλιον σύγκλησιν της Εθνοσυνελεύσεως, εφ’ ω και έγραψε προς το Πανελλήνιον ζητών την γνώμην αυτού περί της αναβολής, ένεκεν της μη προπαρασκευής εντός τριμήνου των αναφορών και των σχετικών νόμων περί ων ήθελεν αποφασίσει η Εθνοσυνέλευσις (2 Απριλίου 1828)».
Το Πανελλήνιον στις 5 Απριλίου απάντησε θετικώς στο αίτημα του Κυβερνήτη, καθόσον[2]: «…του μεταξύ χρόνου εις πολεμικάς προπαρασκευάς καταναλισκομένου, εις την εκδίωξιν των Αράβων εκ της Πελοποννήσου, οίτινες μετέδωκαν την ολεθρίαν πανώλη εις το διαμέρισμα της Γαστούνης, εν Ύδρα και Σπέτσαις και αλλαχού και επαπειλούσαν να διαδοθή και εις άλλα μέρη, άπερεμάστιζεν ο τύφος και η ευφλογία, ως το Ναύπλιον και την Νάξον και εις την καταπολέμησιν αυτής δι’ όλων των δυνατών μέσων, οίον καθαριότητος, καθαρτηρίων, υγειονομικών ζωνών και άλλων αντιμολυσματικών μέσων, άπερ τέως ήσαν άγνωστα εν Ελλάδι».

Συνεπώς, η πανώλη αρχές Απριλίου του 1828 είχε ήδη εκδηλωθεί στην Γαστούνη, στην Ύδρα και στις Σπέτσες και η απόφαση του Πανελληνίου ήταν η καταπολέμησή της και η αντιμετώπισή της με καθαριότητα, καθαρτήρια, υγειονομικές ζώνες και άλλα αντιμολυσματικά μέσα, όχι μέσω του μέτρου της αναστολής των θρησκευτικών τελετών.
Στις 26 Απριλίου, ο Ι. Καποδίστριας επισκέφθηκε τις Σπέτσες και δύο μέρες αργότερα την Ύδρα: «αυτοπροσώπως καταγινόμενος εις τας περί υγειονομίας, ως ιατρός, διατάξεις»[3]. Σποραδικά κρούσματα παρατηρήθηκαν και στην Αίγινα, αλλά υπήρξε έγκαιρη αντιμετώπιση, χωρίς να χρειασθεί η λήψη κάποιου προληπτικού μέτρου[4].
Η εκδήλωση της πανώλης τον Απρίλιο του 1828 αποδεικνύεται και από τις επιστολές, που έστελνε την περίοδο εκείνη ο Ι. Καποδίστριας τόσο σε επιφανείς άνδρες της εποχής όσο και σε συνεργάτες του[5].
Ούτως, στην από 8 Απριλίου 1828 επιστολή, που απέστειλε ο Ι. Καποδίστριας προς το Πανελλήνιον[6], γνωστοποιεί, ότι ήλθε σε γνώση του φήμη, ότι στη νήσο Κω εμφανίσθηκε πανώλη. Αμέσως απέστειλε, όπως γράφει, ως συνεπιτρόπους τον Κ. Ρούφο και τον έμπειρο ιατρό Κ. Καλογερόπουλο, για να διαπιστώσουν τι συνέβαινε και να οργανώσουν τις υγειονομικές αρχές της νήσου. Αλλ’ «αγαθή τύχη ανόσου ευρεθείσης της νήσου», οι συνεπίτροποι επέστρεψαν στην Αίγινα, ο δε Κ. Καλογερόπουλος «…μοι παρέστησε και πόνημα αξιόλογον περί υγειονομικής διατάξεως, οποίας στερούνται οι ταύτης της υπηρεσίας προϊστάμενοι»[7]. Διαπιστώνοντας, λοιπόν, ότι ο Κ. Καλογερόπουλος έχει δίκιο και ότι ούτε η Κυβέρνηση είχε συνειδητοποιήσει την ανυπαρξία τέτοιου νομοθετήματος[8], δίδει εντολή διά της επιστολής στο Πανελλήνιο: «…να εκφήνη εις το επί του εσωτερικού τμήμα το περί τούτου, και να το προσκαλέση εις σύνταξιν διατάγματος, κατασκευαστικού της όλης περί την πολιτείαν υγειονομικής προστασίας…»[9].
Συνεπώς, στις αρχές Απριλίου 1828 δεν υπάρχει ακόμη Υγειονομικός Οργανισμός, που να προβλέπει συγκεκριμένα μέτρα αντιμετωπίσεως πανώλης, πολλώ δε μάλλον αναστολής λειτουργίας ιερών ναών.
Δώδεκα μέρες αργότερα, στις 20 Απριλίου, ο Ι. Καποδίστριας απευθύνει νέα επιστολή προς το Πανελλήνιον, με την οποία ενημερώνει τα μέλη του, ότι ο Κ. Καλογερόπουλος, ο οποίος προσφάτως επέστρεψε από την Ύδρα και τις Σπέτσες, έφερε δυσάρεστες ειδήσεις ως προς το θέμα της πανώλης[10] και τους επισημαίνει ότι πρέπει να επισπεύσουν την μελέτη για την ίδρυση Υγειονομικής Υπηρεσίας[11]: «…Ύμέτερον δε είναι το εκτελέσαι το ψήφισμα, και το επισπεύσαι την μελέτην, ήν σας παρεθέσαμεν περί κατασκευής της υγειονομικής υπηρεσίας, διότι κατεπείγον είναι το να προφυλαχθή ο λαός από των επαπειλουμένων κινδύνων εκ του μολύσματος, του οποίου η παρουσία των Τούρκων θάλπει τα σπέρματα εν αυτώ τω κόλπω της ημετέρας πολιτείας».
Την επόμενη ημέρα, αποστέλλει νέα επιστολή προς την Διοίκησιν Ύδρας[12], με την οποία τους επισημαίνει, ότι είναι ενήμερος της καταστάσεως και τους προτείνει να προβούν σε παραινέσεις προς τον κόσμο, να παραμείνει ψύχραιμος και κατ’ οίκον, για να μην γίνει διασπορά της νόσου: «Εν τούτω δείξατε και υμείς την χαρακτηρίζουσαν υμάς ανδρίαν και ακαταπληξίαν, και εις τον λαόν αυτάς εγχέατε, παραινούντες αυτόν να ηρεμίζη εφέστιος, ίνα μη, ζητών άσυλον αλλαχόσε, επιμολύνη και άλλας νήσους και επαρχίας, και πάθη και αυτός πολύ χειρότερα»[13].
Συμπληρωματικώς προς το μέτρο της απαγορεύσεως κυκλοφορίας, απέκλεισε και τις δύο νήσους από την υπόλοιπη επικράτεια[14]: «Η Ελλάς επαπειλείται από νέαν μάστιγα, την πανώλη, φανείσαν εις Ύδραν και Σπέτσας, και η κυβέρνησις αναγκάζεται κατά κράτος να κόψη την επιμιξίαν των δύο νήσων μετά των λοιπών και της Πελοποννήσου».
Για τη λήψη των ως άνω μέτρων ενημερώνει και τον Πλοίαρχο Πάρκερ με την από 22 Απριλίου επιστολή του, ενώ ταυτοχρόνως οργανώνει και την παράταξη τριών υγειονομικών γραμμών από λέμβους[15]. Παρά ταύτα, και ενώ λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα, ήτοι απαγόρευση κυκλοφορίας, αποκλεισμό των δύο νήσων από την υπόλοιπη Ελλάδα και στήσιμο τριών υγειονομικών γραμμών από λέμβους, δεν χάνει την πίστη του στο Θεό, ευχόμενος στην επιστολή της 29ης Απριλίου προς τη Δημογεροντία Ψαρών και τους συμπολίτες τους[16]: «…όπως η Θειοτάτη Πρόνοια περιφρουρή υμάς και προστατεύουσα οικτιρμόνως μη διαλείπη».
Ήδη στις 3 Μαΐου η Κυβέρνηση έλαβε γράμματα από τους προκρίτους της Ύδρας, που στάλθηκαν στις 30 Απριλίου και από τα οποία ενημερώθηκε, ότι είχαν ήδη περάσει επτά ημέρες (εννοεί από τις 23 Απριλίου) χωρίς κάποιος να αποβιώσει ή να ασθενήσει και ότι όσοι είχαν απομονωθεί ως ύποπτοι, ήταν όλοι υγιείς, γεγονός που επιβεβαίωσε και ο απεσταλμένος της Κυβερνήσεως στις 4 Μαΐου τόσο για την Ύδρα όσο και για τις Σπέτσες[17].
Παραλλήλως, και προς αποφυγήν δημιουργίας ταραχών αποστέλλει στις 14 Μαΐου επιστολή προς τους Έκτακτους Υγειονομικούς Εφόρους Ύδρας και Σπετσών, στον αδελφό του Βιάρο Καποδίστρια και στον Ι. Κωλλέτη αντιστοίχως, με την οποία τους ζητεί, να καταστήσουν σαφές στους προεστώτες της Διοικήσεως, στην Υγειονομική Επιτροπή, στους αρχηγούς των ενοριών, στη φρουρά και στον κλήρο, ότι φέρουν την ευθύνη συλλογικώς για την τήρηση της τάξεως[18].
Στις 4 Ιουνίου, ο Βιάρος Καποδίστριας υπό την ιδιότητα του Εκτάκτου Επιτρόπου Δυτικών Σποράδων με έδρα την Ύδρα, εξέδωσε μια εγκύκλιο απευθυνόμενη στους Υγειοαστυνόμους της νήσου Ύδρας[19]. Με την εγκύκλιο αυτή διέτασσε:
Α) το Υγειοαστυνομείο να διατηρεί Βιβλίο, όπου καταχωρούνται οι άδειες ταφής.
Β) οι εφημέριοι να διατηρούν Βιβλίο, στο οποίο πέραν των αδειών ενταφιασμού θα καταχωρούν τις βαπτίσεις και τους γάμους «τα βαπτίσματα και τα στεφανώματα».
Επιπλέον, με άλλη εγκύκλιο[20] διέταξε:
Α) ουδείς ιερέας να μη συνοδεύει για ενταφιασμό νεκρό σώμα σε εκκλησία ή στο νεκροταφείο χωρίς άδεια του Υγειοαστυνομείου.
Β) εάν ο νεκρός απεβίωσε κατόπιν νόσου, που δημιουργούσε υποψία λοιμικής νόσου, τότε η ταφή του γινόταν με τις αναγκαίες προφυλάξεις.
Επειδή τα μέτρα, που αποφασίσθηκαν και εφαρμόσθηκαν στην Ύδρα και στις Σπέτσες (εκκαθάριση των μολυσμένων περιοχών και προφύλαξη των υγιών), απέδωσαν, ο Ι. Καποδίστριας διέταξε και την επί επτά ημέρες εκκαθάριση της Σαλαμίνας, παρά το γεγονός ότι η πληροφόρησή του ήταν θετική και δεν ενέπνεε φόβο[21].
Παραλλήλως, λίγες μόλις μέρες μετά, στις 8 Αυγούστου, πληροφορούμενος Ι. Καποδίστριας, ότι «το θείω ελέει μόλυσμα» είναι περιορισμένο στην επαρχία των Καλαβρύτων, ενώ η λοιπή επικράτεια χαίρει άκρας υγείας, επέβαλε επταήμερη εκκαθάριση στην Πελοπόννησο, ενώ στην ήδη αποκλεισμένη από την υπόλοιπη χώρα επαρχία Καλαβρύτων επέβαλε «μακρά και αυστηράν εκκαθάρισιν» και τούτο «εωσούν να μας ενθαρρύνη έτι μάλλον η τη θεία βοηθεία προοδεύουσα βελτίωσις της κατά την επαρχίαν ταύτην κοινής υγείας»[22].
Ακόμη, όμως, πιο έντονη πίστη στην στήριξη της θείας πρόνοιας, παρατηρούμε στην απόφαση της Γενικής Γραμματείας της Επικρατείας, με την οποία, επειδή «έπαυσε πλέον πάσα υποψία μολυσμού», αναπέμπει «προς τον πολυεύσπλαγχνον Κύριον τα ευχαριστήρια» και «διατάττει και το τείχος των Μεγάρων και η Σαλαμίν να κοινωνώσιν από 7ης σήμερον ελευθέρως με τα επίλοιπα υγιαίνοντα μέρη του κράτους»[23].
Λίγες μέρες αργότερα, αίρεται το καθεστώς εκκαθαρίσεως και της Πελοποννήσου με εγκύκλιο του Ι. Καποδίστρια, όπου και πάλι είναι έντονη η πίστη στη θεία πρόνοια: «Απηλλάχθη θείω ελέει και όλη η επαρχία των Καλαβρύτων…Τούτου χάριν προσφέροντες δόξαν και ευγνωμοσύνην εις τον πολυεύσπλαγχνον Θεόν, διατάττομεν…»[24].
Σημαντική πηγή για την αντιμετώπιση της πανώλης από τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, αποτελεί και ο Σπυρίδων Τρικούπης, Γενικός Γραμματέας της Επικρατείας, ο οποίος ναι μεν περιγράφει συνοπτικώς την περίοδο αυτή, είναι όμως σαφής[25]. Επειδή η γλώσσα είναι κατανοητή, θα παραθέσω το κείμενο αυτούσιο χωρίς καμία παρέμβαση: «Καθ’ όν δε καιρόν ωργανίζετο το εσωτερικόν της Ελλάδος, πανώλης ανεφάνη περί τα μέσα του απριλίου κατά πρώτον εν Ύδρα, μετ’ ολίγον εν Σπέτσαις, και μετά ταύτα εν Πελονοννήσω και εν αυτή τη καθέδρα της Κυβερνήσεως. Η πανώλης εθέριζεν εν τοις μεσσηνιακοίς φρουρίοις, και η εκείθεν μετακόμισις ανταλλαγέντων αιχμαλώτων μετέδωκε το κακόν. Διατρίβων δε ο κυβερνήτης εν Ναυπλίω, καθ’ όν καιρόν ανεφάνησαν τα πρώτα συμπτώματα του μολυσμού, επεσκέφθη αυτοπροσώπως την ‘Υδραν και τας Σπέτσες μη πατήσας γην, και την 1 Μαΐου επανήλθεν εις Αίγιναν∙ και κατ΄ αρχάς μεν εκάθησεν εν τη Περιβόλα ευρών την πόλιν και ανεχώρησε την 14 εις Πόρον επί του ελληνικού δικατάρτου Νέλσωνος∙ συνέπλευσαν δε και η γαλλική φρεγάτα Ήρα και η αγγλική Δρυάς μη συγκοινωνούσαι εξ αιτίας του μολυσμού∙ χάρις δε εις την αντίληψιν της κυβερνήσεως ο μολυσμός εξαλείφθη εντός ολίγου».
Εξ όλων των παραπάνω συνάγεται, ότι μεταξύ των μέτρων, που ο Ι. Καποδίστριας έλαβε, δεν συμπεριλαμβάνεται το κλείσιμο των ιερών ναών, αφού πουθενά στις πηγές δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο. Σαφώς αποφασίσθηκαν η απαγόρευση κυκλοφορίας, ο αποκλεισμός των περιοχών που μολύνθηκαν από τις υγιείς, όχι όμως το κλείσιμο των ιερών ναών. Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται:
α) από την υποχρέωση των εφημερίων να τηρούν ειδικό Βιβλίο περί γάμων και βαπτίσεων και
β) από την επανειλημμένη αναφορά σε διάφορα νομοθετήματα και επιστολές στην θεία πρόνοια και στον χαρακτηρισμό της νόσου ως προερχόμενο από το θείο έλεος.
Έχω την άποψη, ότι κατόπιν των ανωτέρω, καθίσταται σαφές, ότι ο Ι. Καποδίστριας ουδέποτε κατά την περίοδο της νόσου σε περιοχές της επικράτειας, ιδίως σε Ύδρα και Σπέτσες, έκλεισε ιερούς ναούς και απαγόρευσε τις ιεροπραξίες και τις λειτουργίες σ΄ αυτούς.
Άλλωστε, και το επίμαχο νομοσχέδιο ψηφίσθηκε μετά την λήψη των οποιωνδήποτε μέτρων, οπότε ήταν αδύνατον ο Ι. Καποδίστριας να εφαρμόσει νομικές διατάξεις, οι οποίες δεν είχαν θεσπισθεί κατά τη λήψη των μέτρων κατά της μολυσματικής νόσου.
Άρα, δεν είναι δυνατή η σύνδεση του επίμαχου Ψηφίσματος με τις αποφάσεις του Ι. Καποδίστρια για την αντιμετώπιση της πανώλης και πολύ περισσότερο δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός, ότι ο Ι. Καποδίστριας έκλεισε τους ιερούς ναούς βάσει αυτού του Ψηφίσματος.
Αλλά ας δούμε τώρα το σχετικό νομοθέτημα, δηλαδή το ΙΕ΄ Ψήφισμα της 20ης Αυγούστου 1828, το οποίο φέρεται, ότι θέσπισε ο Ι. Καποδίστριας.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η Δ΄ Εθνοσυνέλευση στο Άργος αναβλήθηκε μετά από κοινή απόφαση Κυβερνήτη και Πανελληνίου. Οι εργασίες άρχισαν τελικά με την προκαταρκτική συνέλευση στις 11 Ιουλίου 1829.
Συμφώνως με τα πρακτικά της Εθνοσυνελεύσεως[26], ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν στη συνεδρίαση Ε΄ της 17ης Ιουλίου ήταν και η σύνταξη Ψηφίσματος περί Υγειονομικού Οργανισμού: «Εν τη σημερινή συνεδριάσει,… εκοινοποιήθη εις την Συνέλευσιν το υπ’ αριθ. 13,478 της Κυβερνήσεως υπ’ αρ. 11 των εισερχομένων, δι’ ού ειδοποιεί, ότι διετάχθη ο Γραμματεύς της Επικρατείας να βάλη υπ’ όψιν της Συνελεύσεως τους προσωρινούς Οργανισμούς, τους συγκροτούντας το όλον των Κυβερνητικών πράξεων (ΚΔ΄). Επαρουσιάσθη ο Γραμματεύς της Επικρατείας, και μετά την έγγραφον έκθεσιν, καταχωρηθείσαν υπ’αρ. 13 των εισερχομένων (ΛΕ΄), έβαλενυπ΄ όψιν της Συνελεύσεως τα ακόλουθα∙ ά. ………., β΄……….., θ΄. Ψήφισμα κανονίζον τον οργανισμόν των Υγειονομείων (ΜΓ΄) και Λιμεναρχείων (ΜΔ΄)»[27].
Το Ψήφισμα αυτό εγκρίθηκε[28]και τέθηκε σε ισχύ με ημερομηνία προγενέστερη, δηλαδή την 20η Αυγούστου 1828[29], ημερομηνία λογικώς που αντιστοιχεί στην ημερομηνία υπογραφής του. Πάντως, δεν δημοσιεύθηκε στην Γενική Εφημερίδα και όπως σημειώνει ο Α. Μάμουκας[30], το δημοσιευόμενο απ’ αυτόν κείμενο προέρχεται από δικό του αντίγραφο, διότι το πρωτότυπο δεν ανευρέθηκε.
Στο Ψήφισμα αυτό, υπάρχει πράγματι το άρθρο 285[31], το οποίο προβλέπει μεταξύ άλλων ότι: «εμποδίζεται πάσα θρησκευτική τελετή».
Η διάταξη όμως αυτή, όπως απέδειξα παραπάνω, δεν εφαρμόσθηκε από τον Ι. Καποδίστρια.
Εφαρμόσθηκε, όμως, το έτος 1837 από τον Διαμαρτυρόμενο και μη Ορθόδοξο Βασιλέα Όθωνα, στην περίπτωση της πανώλης στον Πόρο[32].
Όπως προκύπτει από την Έκθεση αυτή, μεταξύ των χώρων που σφραγίσθηκαν περιλαμβάνονται οι ιεροί ναοί, στους οποίους είχαν δικαίωμα να εισέρχονται μόνο οι ιερείς: «… δύο σώματα συγκείμενα από πέντε στρατιωτών και ενός χωροφύλακος περιφέροντο εις την πόλιν, υποχρεόνοντα τους κατοίκους να καθαρίζουν την περιφέρειαν των οικιών των, και να καίουν τας ακαθαρσίας, και ν΄ απαγορεύουν τας συνελεύσεις τόσον εις την αγοράν, καθώς και εις τα εργαστήριαμ, τα πωλούντα τρόφιμα∙εσφαλίσθησαν τα λοιπά εμπορικά μαγαζεία, καθώς και οι εκκλησίαι, και δεν εσυγχωρείτο να εισέρχωνται εις τας τελευταίας παρά μόνον οι ιερείς»[33].
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το Διάταγμα (άνευ ημερομηνίας), που δημοσιεύεται στο Παράρτημα της Ιστορικής Εκθέσεως[34], όπου στην πργφ. 13[35] ορίζεται, ότι στις χώρες που μολύνονται: «αποκλείονται μεν εις τας ιδίας αυτών οικίας οι άνθρωποι μη εξερχόμενοι άνευ ιδιαιτέρας αδείας, απαγορεύονται δε αι κοιναί συνδιατριβαί εις τας εκκλησίας, τα ξενοδοχεία, τα λουτρά και τα ευθυμίας καταστήματα, καθώς και αυταί αι συνελεύσεις (συρροή) εις τους δρόμους και τας αγοράς..».
Η αποτελεσματικότητα των μέτρων αυτών αλλά και η εν γένει αντιμετώπιση της καταστάσεως αυτής στον Πόρο, αμφισβητήθηκε εντόνως από τον Πέτρο Ηπίτη, ιατροφιλόσοφο, επιφανή Φιλικό και προσωπικό γιατρό του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο οποίος διορίστηκε μέλος του Ιατροσυνεδρίου του Όθωνα και τον Απρίλιο του 1837, όταν εμφανίστηκε επιδημία πανούκλας στον Πόρο, τον έστειλαν εκεί για να βοηθήσει στην αντιμετώπισή της.
Όταν, λοιπόν, ο αρχίατρος του βασιλιά Όθωνα και πρόεδρος του Ιατροσυνεδρίου Κάρολος Βίπμερ δημοσίευσε το έργο «Ιστορική Έκθεσις περί της εν Πόρω πανώλους», ο Ηπίτης δυσαρεστήθηκε με τα όσα περιελάμβανε η Έκθεση και απάντησε με μία αντι - μελέτη[36]. Σ' αυτήν ασκούσε κριτική στα σπασμωδικά κατά την άποψη του μέτρα, που είχαν λάβει οι αρχές, για να αντιμετωπίσουν την επιδημία, αμφισβητώντας ακόμη και αυτήν την ίδια την εκτέλεση των μέτρων, όπως την φύλαξη από στρατιώτες των μολυσμένων κατοικιών[37], καθόσον υποστηρικτής της απολυμάνσεως και της πυριάσεως.
Το ζήτημα είναι, ότι στο μεταγενέστερο νομοθέτημα του Όθωνα, στο Διάταγμα περί του Κανονισμού των υγειονομείων και λοιμοκαθαρτηρίων του Βασιλείου της Ελλάδος[38], εξαλείφεται η απαγόρευση ασκήσεως της λατρείας και αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό, αν αναλογισθούμε το σύστημα σχέσεων Κράτους – Εκκλησίας της εποχής εκείνης και τις επικρατούσες τότε απόψεις για το δικαίωμα ασκήσεως της λατρείας. Αυτό πλέον που προβλέπεται, είναι ότι σε περίπτωση που επιβληθεί εκκαθάριση σε μια περιοχή, χωρίς υποψία λοιμού, η εκκαθάριση (απολύμανση) είναι τηρητική[39]. Εάν υπάρχει όμως υποψία μολύνσεως, τότε, οι Αρχές λαμβάνουν έκτακτα μέτρα περί εκκαθαρίσεως και αναφέρουν αμέσως στο αρμόδιο Υπουργείο Εσωτερικών[40].
Οι σχετικές διατάξεις, που αφορούν στην άσκηση της λατρείας, του εν λόγω Διατάγματος, προβλέπουν:
α)όταν ο ευρισκόμενος στο λοιμοκαθαρτήριο επιθυμεί να εξομολογηθεί και να μεταλάβει, ο ιερέας ασκούσε τα καθήκοντά του με τις απαιτούμενες προφυλάξεις[41].
Οι προφυλάξεις αυτές συνίστανται[42]:
α) στην τήρηση αποστάσεως του ιερέα από τον εξομολογούμενο
β) στην χρήση μακράς λαβίδας για την θεία μετάληψη
γ) στην τήρηση αποστάσεως του ιερέα από τον ενταφιαζόμενο.
Εν κατακλείδι, το επίμαχο Ψήφισμα, και ειδικότερα η διάταξη περί εμποδίσεως των θρησκευτικών τελετών, έχοντας μάλιστα επιφυλάξεις αν το ρήμα «εμποδίζονται» ερμηνεύεται εδώ ως «απαγορεύονται» ή ως «περιορίζονται», δεν εφαρμόσθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια στην περίπτωση της πανώλης του 1828, διότι ακόμη δεν είχε ψηφισθεί.
Μετά την ψήφισή του, φαίνεται να εφαρμόσθηκε μεν από τον Διαμαρτυρόμενο Βασιλέα Όθωνα μέσα όμως στο πλαίσιο των τότε σχέσεων Κράτους – Εκκλησίας, αλλά η διάταξη αυτή δεν συμπεριελήφθη στον μεταγενέστερο σχετικό νομοθέτημα, που θεσπίσθηκε επίσης επί της βασιλείας του Όθωνα.

------------------------------------------------
[1]Βλ. Τρύφωνος Ευαγγελίδου, Ιστορία του Ιωάννου Καποδιστρίου Κυβερνήτου της Ελλάδος (1828-1831), εν Αθήναις, εκδ. Π.Ε. Ζανουλάκης-Βιβλιοπώλης, 1894, 199.
[2]Βλ. Τρύφωνος Ευαγγελίδου, ο.π., σ. 199.
[3]Βλ. Τρύφωνος Ευαγγελίδου, ο.π., σ. 199-200.
[4]Βλ. Τρύφωνος Ευαγγελίδου, ο.π., σ. 200. Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 31, έτος Γ΄/2.5.1828, 129-130, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[5]Βλ. Επιστολαί Ιωάννου Καποδίστρια, Κυβερνήτου της Ελλάδος διπλωματικαί, διοικητικαί και ιδιωτικαί, γραφείσαι από 8 Απριλίου 1827 μέχρις 26 Σεπτεμβρίου 1831, Τ. 2, Αθήνησιν, Τύποις Κωνσταντίνου Ράλλη, 1841.
[6]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς Πανελλήνιον, 9.
[7]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς Πανελλήνιον, 10.
[8]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς Πανελλήνιον, 10.
[9]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς Πανελλήνιον, 10.
[10]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 32, έτος Γ΄/5.5.1828, 131, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view: «Την 18 Απριλίου ο ιατρός Κύριος Σπυρίδων Καλογερόπουλος, όστις είχεν ήδη σταλή εις τους τόπους, επανήλθεν εις την Κυβέρνησιν, και αφήρεσεν απ’ αυτής πάσαν αμφιβολίαν περί της φύσεως της ασθενείας».
[11]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς Πανελλήνιον, 46. Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 29, έτος Γ΄/25.4.1828, 121, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[12]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς Διοίκησιν Ύδρας, 46.
[13]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς Διοίκησιν Ύδρας, 47.
[14]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή της 22 Απριλίου 1928 προς τον Πλοίαρχο Άστιγ, 48-49.
[15]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή της 22 Απριλίου 1928 προς τον Πλοίαρχο Πάρκερ, 49-50.
[16]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή προς τη Δημογεροντία Ψαρών, 56.
[17]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 32 έτος Γ΄/5.5.1828, 132, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[18]Βλ. Επιστολαί, ο.π., Επιστολή της 14 Μαΐου 1928 προς τον Βιάρο Καποδίστρια και Ι. Κωλέττη, 90-92.
[19]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 45 έτος Γ΄/23.6.1828, 185-186, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[20]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 45 έτος Γ΄/23.6.1828, 186, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[21]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 56 έτος Γ΄/4.8.1828, 231, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[22]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 57 έτος Γ΄/8.8.1828, 237, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[23]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 65 έτος Γ΄/5.9.1828, 269, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[24]Βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 66 έτος Γ΄/8.9.1828, 271, σε https://drive.google.com/file/d/1MG8kIuEby_Kj77DgENWGRqZdNiJz1oPc/view
[25]Βλ. Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοσις δευτέρα επιθεωρηθείσα και διορθωθείσα, Τόμος Δ’, εν Λονδίνω εκ της εν τη αυλή του Ερυθρού Άβοντος Τυπογραφίας Ταϋδόρου και Φραγκίσκου, μωξβ΄, 273-274.
[26]Βλ. Ανδρέα Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος, ήτοι συλλογήν των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων, από του 1821 μέχρι τέλους του 1832, Τ. ΙΑ΄, Αθήνησιν, εκ του Βασιλικού Τυπογραφείου, 1852, 1επ.
[27]Βλ. Ανδρέα Μάμουκα, ο.π., 31-32.
[28]Βλ. Ανδρέα Μάμουκα, ο.π., 33: «Κατά συνέπειαν του άρθρου 7 της Γ΄ συνεδριάσεως, διευθύνθησαν οι ανωτέρων κανονισμοί, και αντίγραφον της εκθέσεως του Γραμματέως της Επικρατείας προς την Επιτροπήν της Συνελεύσεως, συνωδευμένα με το υπ’ αριθ. 14 έγγραφον (Ν΄)».
[29]Βλ. το κείμενο σεΑνδρέα Μάμουκα, ο.π., 404επ.
[30]Βλ. Ανδρέα Μάμουκα, ο.π., 404, υποσημ. 1.
[31]Βλ. Ανδρέα Μάμουκα, ο.π., 455.
[32]Βλ. Ιστορική Έκθεσις της εν Πόρωπανώλους κατά τους μήνας Απρίλιον, Μάϊον και Ιούνιον του 1837 και των παρά της Κυβερνήσεως ληφθέντων μέτρων εκδοθείσα κατά τα επίσημα της επί των Εσωτερικών Γραμματείας έγγραφα, και κατ΄ έγκρισιν της Α.Μ. υπό του Καρόλου Βίμπερ Αρχιατρού της Α.Μ., ανωτέρου Ιατροσυμβούλου και Προέδρου του Βασιλικού Ιατροσυνεδρίου, εν Αθήναις, εκ της Βαιλικής Τυπογραφίας, 1837.
[33]Βλ. Ιστορική Έκθεσις, ο.π., 11.
[34]Βλ. Ιστορική Έκθεσις, ο.π., 48επ.
[35]Βλ. Ιστορική Έκθεσις, ο.π., 50.
[36]Βλ. Βασιλείου Ηπίτη, Η πανώλη εις Πόρον και ο Κάρολος Βίμπερ εις την Ελλάδα, εν Αθήναις, εκ της Τυπογραφίας Ν. Παπαδόπουλου, οδός Εύχαρις αριθμός 15, 1837.
[37]Βλ. Βασιλείου Ηπίτη,ο.π., 17: «Σελίδι 11 λέγει ο κ. Βέμπερ «αι μολυνθείσαι οικίαι σφραγισθείσαι εφυλάττοντο έξωθεν εκάστη από έναν στρατιώτη» ψευδέστατον, μήτε στρατιώτης, μήτε φύλακος ίσκιος εφύλατε τους μεμολυσμένους οίκους…».
[38]Βλ. Συλλογή των υγειονομικών νόμων, κανονισμών και λοιπών διαταγμάτων των αφορώντων την υγειονομικήν υπηρεσίαν του Βασιλείου της Ελλάδος, εν Αθήναις, εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας, 1845, 29επ.
[39]Βλ. Συλλογή, ο.π., άρθρο 365 εδ. α΄, 156.
[40]Βλ. Συλλογή, ο.π., άρθρο 365 εδ. β΄, 156.
[41]Βλ. Συλλογή, ο.π., άρθρο 242, 105.
[42]Βλ. Συλλογή, ο.π., άρθρο 303, 138.




ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ

1. Οι ενυπόγραφες αναρτήσεις (άρθρα, ομιλίες, κριτικές βιβλίων, επιφυλλίδες, δοκίμια, μελετήματα κλπ) που φιλοξενούνται ή αναδημοσιεύονται στο ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ» εκφράζουν κατά κύριο λόγο τους συγγραφείς τους και όχι απαραίτητα το ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ».

2. Τα σχόλια των αναγνωστών του ιστολογίου «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ» εκφράζουν τους ίδιους προσωπικά και όχι το ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ». Σχόλια άσχετα με το περιεχόμενο των αναρτήσεων δεν θα δημοσιεύονται.

3. Υπάρχουν στο ιστολόγιο μας πολλές προτάσεις (σύνδεσμοι, links) προς άλλους δικτυακούς τόπους. Το ιστολόγιο μας δε φέρει καμία ευθύνη για το περιεχόμενο των αναρτήσεων ή των σχολίων που γίνονται εκεί.

Αρχείο

Φίλοι κι αδελφοί

Παναγία Οδηγήτρια του Balamand (Λίβανος)

Παναγία Οδηγήτρια του Balamand (Λίβανος)

ΣΥΝ-ΙΣΤΟΛΟΓΕΙΝ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Ένα ιστολόγιο αφιερωμένο στους 57 αη-Γιώργηδες της Ορθόδοξης Εκκλησίας

ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΧΑΡΝΩΝ

Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζεται...

Τοῦτο σᾶς λέγω πάλιν καὶ σᾶς παραγγέλλω: κἂν ὁ οὐρανὸς νὰ κατέβη κάτω κἂν ἡ γῆ νὰ ἀνέβη ἀπάνω κἂν ὅλος ὁ κόσμος νὰ χαλάση καθὼς μέλλει νὰ χαλάση σήμερον αὔριον, νὰ μὴ σᾶς μέλη τί ἔχει νὰ κάμη ὁ Θεός. Τὸ κορμὶ ἂς σᾶς τὸ καύσουν, ἂς σᾶς τὸ τηγανίσουν, τὰ πράγματά σας ἂς σᾶς τὰ πάρουν, μὴ σᾶς μέλη, δῶστε τα, δὲν εἶναι ἐδικά σας. Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζεται. Ἐτοῦτα τὰ δύο ὅλος κόσμος νὰ πέση, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρη, ἔξω ἂν τύχη καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας. Αὐτὰ τὰ δύο νὰ τὰ φυλάγετε νὰ μὴν τύχη καὶ τὰ χάσετε.

Ἅγιος Κοσμᾶς Αἰτωλός, Διδαχὴ Γ' (ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἰωάννη Β. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ Διδαχὲς καὶ Βιογραφία, ἐκδόσεις Ἀκρίτας, ζ' ἔκδοση, Ἀθήνα 2004, σελ.154)

Επισκέπτες από 17/9/2009

Free counters!

ΠΕΡΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Περί θεολογίας

Περί θεολόγων και Θρησκευτικών

ΘΕΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ

ΘΕΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ
ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Θ. Ι. ΡΗΓΙΝΙΩΤΗ «ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟ ΑΘΕΟ»

Κ. ΤΣΑΤΣΟΣ, ΠΕΡΙ "ΕΙΔΙΚΩΝ"

Τοῦτο εἶναι τὸ δρᾶμα τῆς ἐποχῆς μας: ὅτι ἡ πρόοδος της δὲν βρίσκεται στὰ χέρια τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ τῶν εἰδικῶν, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι πνευματικοὶ ἄνθρωποι.

Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ἀφορισμοὶ καὶ διαλογισμοί, τέταρτη σειρά, εκδ. Βιβλ. τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 1972, σελ. 92.

台灣基督東正教會 The Orthodox Church in Taiwan

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Μετεωρίτικη Βιβλιοθήκη

ΘΕΟΛΟΓΟΙ ΚΡΗΤΗΣ

ΕΛΛΟΠΟΣ

Αξίζει να διαβάσετε

9 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ: ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΥ

ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ