"Ιστορία του Ελληνικού κόσμου": το νέο βιβλίο του Γιώργου Κοντογιώργη

 

Γιώργος Κοντογιώργης, Ιστορία του Ελληνικού κόσμου: Το Ελληνικό κοσμοσύστημα από τις απαρχές έως τις ημέρες μας, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2025, ISBN: 978-960-615-775-2.

Η Ιστορία του Ελληνικού κόσμου δεν είναι η ιστορία ενός κοινού λαού που χωράει σε ένα κράτος, αλλά του κόσμου που κινήθηκε στην κοσμοϊστορία ως πλήρες κοσμοσύστημα με θεμέλιο τον ανθρωποκεντρικό πολιτισμό, δηλαδή τις κοινωνίες εν ελευθερία. Είναι μία ιστορία που δεν περιορίζεται στα γεγονότα, αλλά αναδεικνύει τη θεμελιώδη ιδιοσυστασία του ελληνισμού, τις επάλληλες φάσεις που διέδραμε στον ιστορικό χρόνο από τον κρατοκεντρισμό στην οικουμένη, διά της οποίας το ανθρωποκεντρικό γεγονός μετακενώθηκε στην Ευρώπη για να εξέλθει από τον μεσαίωνα και να διαμορφωθεί η νεοτερικότητα. Αποτυπώνει στη διαχρονία του το πανόραμα της εξελικτικής βιολογίας του ανθρώπου, η οποία μπορεί να αποτελέσει γνωστικό οδηγό για την κατανόηση της εποχής μας και το μέλλον της. Στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα ανακαλύψει πλήθος κοινωνικών φαινομένων που η εποχή μας δεν συνάντησε ακόμη, όπως η διάδοχος της αιρετής μοναρχίας, αντιπροσώπευση και η δημοκρατία, η μετα-κρατοκεντρική οικουμένη με τον ιδιαίτερο τύπο κράτους, την κοσμόπολη. Εξετάζονται παράλληλα η σωρευτική ανάπτυξη της ελευθερίας από την ατομική στην κοινωνική και πολιτική, τα οικονομικά συστήματα που οδήγησαν στη μεταβολή της εξαρτημένης εργασίας σε έργο ή στην απόρριψή της και, ιδίως, στη δημοκρατική τους θέσμιση στον ελληνικό κόσμο. Θα βρει απαντήσεις στο ερώτημα τι προκαλεί την εξέλιξη της ανθρωπότητας, για τον ρόλο της οικονομικής, πολιτικής, επικοινωνιακής, αξιακής παραμέτρου στη διαμόρφωση των συσχετισμών, τις διαδρομές της τέχνης, της επιστήμης, της φιλοσοφίας και των γραμμάτων, τη συνάφειά τους με τις φάσεις που διένυσε ο ελληνισμός και εντέλει πώς από το οικουμενικό έθνος κοσμοσύστημα απέληξε στο ανάπηρο έθνος κράτος.

https://armosbooks.gr/shop/filosofia-dokimia-meletes/istoria-tou-ellinikou-kosmou/

Πολιτεία και Εκκλησία στην πράξη

 

ΕΝΑ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ – ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΑΡΘΡΩΝ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ κ. ΙΩΑΝΝΗ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ

Του Χάρη Ανδρεόπουλου*

Ο καθηγητής κ. Ιωάννης Μ. Κονιδάρης δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις καθώς είναι πολύ γνωστός όχι μόνο στον πανεπιστημιακό χώρο και ιδιαίτερα αυτόν της νομικής επιστήμης, αλλά και στο ευρύ κοινό χάρις στις συχνές, δημόσιες αρθογραφικές του παρεμβάσεις, κυρίως από των στηλών της εφημερίδος «Το Βήμα», της οποίας εδώ και 25 χρόνια τυγχάνει τακτικός συνεργάτης. Πρόκειται για τον ακαδημαϊκό δάσκαλο ο οποίος με το πλούσιο επιστημονικό του έργο στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και τη συμμετοχή του στο δημόσιο διάλογο επί θεμάτων τα οποία εν γένει άπτονται των σχέσεων της Πολιτείας με την Εκκλησία και επί το ειδικότερον ρυθμίζουν τις έννομες σχέσεις της Εκκλησίας στην ελληνική επικράτεια, έχει συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη του ιδιαιτέρου περί των εν λόγω θεμάτων κλάδου της νομικής επιστήμης, ήτοι του Εκκλησιαστικού Δικαίου. Το συγγραφικό του έργο – συγγράμματα / μελέτες - είναι καθιερωμένο στον επιστημονικό χώρο, πέραν της μορφής των εγχειριδίων για τους φοιτητές της Νομικής, και ως κατατοπιστικό βοήθημα, γενικώς, για τους νομικούς τόσο της θεωρίας, όσο και της πράξεως, αλλά και τους θεολόγους που εξειδικεύονται σε νομοκανονικά ζητήματα, όπου το Κανονικό Δίκαιο συναντά το Εκκλησιαστικό και συμπορεύονται άλλοτε αρμονικά και άλλοτε με δυσχέρειες.

Στο υπό τον τίτλο «Πολιτεία και Εκκλησία στην πράξη» νέο του βιβλίο που κυκλοφορήθηκε στην εκπνοή του 2024 από τις ευφήμως γνωστές εκδόσεις «Επίκεντρο», ο ομότιμος καθηγητής της Νομικής ΕΚΠΑ κ. Ι. Μ. Κονιδάρης με τα δημοσιευόμενα αρθρογραφικά κείμενά του δεν απευθύνεται στο στενό ακροατήριο των ειδικών, κυρίως νομικών ή θεολόγων, αλλά στο πλατύτερο κοινό των αναγνωστών μιας ιστορικής και έγκυρης εφημερίδας, όπως «Το Βήμα». Τώρα δε, δια της εκδόσεως ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος αυτής της αρθρογραφίας (ένα «απάνθισμα», κατά τον υπότιτλο) σε βιβλίο, απευθύνεται στο σύνολο της κοινωνίας, σε αναγνώστες οι οποίοι (ανεξαρτήτως της επιστημονικής τους ειδικεύσεως) είτε εντρυφούν (ως πολίτες και ως πιστοί) στο πεδίο σχέσεων Πολιτείας – Εκκλησίας (κι ευρύτερα των θρησκευτικών κοινοτήτων), είτε ασχολούνται με θέματα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Ελλάδος και δη της νεότερης.

Στο βιβλίο στεγάζεται ο επιφυλλιδογραφικός αμητός μιας εικοσιπενταετίας περίπου (1998-2022) για το θέμα των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα πολύπτυχο συστηματικό έργο, εκκλησιαστικού και κανονικού δικαίου, διεθνών εκκλησιαστικών σχέσεων και εκκλησιαστικής γεωπολιτικής. Αποτελεί επιτομή της σύγχρονης εκκλησιαστικής ιστορίας και λειτουργεί ως μια “μηχανή του χρόνου”, η οποία, όπως σημειώνει ο Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος, αναπλ. καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην ευθύβολη βιβλιοκριτική του στο «Βήμα» (02.02.2025), «ξαναζωντανεύει πρόσωπα και γεγονότα που συνδιαμόρφωσαν τη ταυτότητα των εκκλησιαστικών εξελίξεων κατά το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα».

Οι τίτλοι των επιμέρους και με χρονολογική σειρά εντασσομένων στη ύλη του βιβλίου δεκατεσσάρων θεματικών ενοτήτων (Εκκλησία και Πολιτική, Θρησκευτική Ελευθερία, Οικουμενικό Πατριαρχείο, Εκκλησία της Ελλάδος – Αρχιεπισκοπεία Χριστουδούλου και Αρχιεπισκοπεία Ιερωνύμου Β΄, Εκκλησία και πανδημία, Εκκλησιαστική περιουσία, Ουκρανία και αυτοκέφαλο, Διαχριστιανικές και διορθόδοξες σχέσεις, Άγιον Όρος, Εβραϊκές κοινότητες, Μουσουλμάνοι, Αποτέφρωση νεκρών, «Miscellanea» [συλλογή άρθρων με θεματολογία σχετικώς με την κωδικοποίηση του Κανονικού Δικαίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας]), δείχνουν το εύρος και την πληρότητα της προσεγγίσεως, με τη συγγραφή τους να υπόκειται μεν στο ρυθμό της συγκυρίας, αλλά με την επιστημονική εγκυρότητα και τη βαρύτητα που τους προσδίδει η υπογραφή του Ι. Μ. Κονιδάρη ν΄ αποκτούν μια άλλη προοπτική... Μια προοπτική η οποία προδιαγράφεται στην καταληκτήρια διαπίστωση από το προλόγισμα του συνταγματολόγου Ευαγγέλου Βενιζέλου, που εισφέρεται εν είδει «Εισοδικού» στην έκδοση, σύμφωνα με την οποία η τελευταία «θα καταστεί βιβλίο αναφοράς για τις σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας και τη διαρκή δοκιμασία τους στην πράξη» («Τα Νέα» / “Bιβλιοδρόμιο”, 22.02.2025).

* Με τον καθηγητή Εκκλησιαστικού Δικαίου κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη με συνδέει μια πολύχρονη, διττή σχέση μαθητείας: κατά πρώτον και εμμέσως, υπό την προτέρα ιδιότητά μου ως δημοσιογράφου – εκκλησιαστικού συντάκτη που προσέτρεχα στα επιστημονικά συγγράμματά του για να τεκμηριώσω νομοκανονικά τα (εκκλησιαστικά) ρεπορτάζ μου – ιδίως σε περιόδους εξημμένων παθών και συσσωρευμένων εντάσεων, όπως κατά τις αρχές της δεκαετίας του ΄90, οπότε την Εκκλησία ταλάνισε επί μακρόν η υπόθεση των 12 εκπτώτων – από το 1974 – «ιερωνυμικών» λεγομένων μητροπολιτών, μετά την δικαιωτική γι΄ αυτούς – τον Οκτώβριο του 1990 – απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ). Κατά δεύτερον, και αμέσως, υπό την σημερινή επαγγελματική μου ιδιότητα ως θεολόγου καθηγητή Β/θμιας και ιδίως στην περίπτωση της εκδόσεως σε εμπλουτισμένη μορφή της διδακτορικής μου διατριβής με θέμα που αφορά στο εκκλησιαστικό ζήτημα της Επταετίας (1967-1974).

Εχοντας προ πολλού ασχοληθεί και ο ίδιος ο κ. καθηγητής με το εν λόγω ζήτημα, από την 1η έκδοση (1994) του μνημειώδους έργου του «Η διαπάλη νομιμότητας και κανονικότητας και η θεμελίωση της εναρμονίσεώς τους» (Αθήνα: Eκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1994, 2η έκδοση 2022) - το ειδικότερο μέρος του οποίου περί της Εκκλησίας κατά την Επταετία θεωρώ οιονεί πρόδρομο της δικής μου μελέτης - μου προσέφερε τις πολύτιμες επιστημονικές του συμβουλές για την έκδοση της διατριβής μου σε βιβλίο, προσέτι δε μου έκαμε και την εξαιρετική τιμή να προλογίσει το υπό τον τίτλο «Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση» (Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο, 2017, σσ. 424) κυκλοφορηθέν βιβλίο μου. Το θεωρώ υψίστη τιμή από τη θέση αυτή το καταθέτω· εγκαρδίως και ευγνωμόνως.

________________________________________

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι Διευθυντής του Προτύπου Γενικού Λυκείου Λάρισας, Δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου (https://www.etekkad.gr).

Ανθολόγιον 337: Ευάγγελος Βενιζέλος

Ακόμα και η laïcité μπορεί να θεωρηθεί μια μορφή κοσμικής θρησκείας, με τον δικό της τελετουργικό ρυθμό.

Ευάγγελος Βενιζέλος, Πολιτική Θεολογία και Συνταγματική ηθική:  Μελέτες και δοκίμια, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2024, σελ. 21.

Ένας θεολογικός αφορισμός του Κώστα Αγόρα

Όλα τελούν υπό εσχατολογική εκκρεμότητα.

[Κώστας Αγόρας]

Η σαγήνη της βίας και το σύμπτωμα

πηγή: Naxospress

του Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Φανερωμένης Νάξου

Στην επιγονική εποχή μας επικρατούν αλόγιστα στερεότυπα. Μεταξύ αυτών το δόγμα της πολιτιστικής εξέλιξης της ανθρωπότητας με τη ρητορική της προόδου και της οπισθοδρόμησης που είναι τόσο παλιό και ξεπερασμένο όσο ο Διαφωτισμός. Δεν θα συμφωνούσαν βεβαίως με το δόγμα αυτό ούτε ο Όργουελ ούτε ο Χάξλευ, που προφήτεψαν δυο διαφορετικές απολήξεις της «προόδου», εξίσου δυστοπικές.

Ωστόσο, το σταθερό και ακαταμάχητο επιχείρημα σε ερωτήματα και αμφισβητήσεις που ακούγεται σήμερα από λεγόμενες προοδευτικές πλευρές είναι το εξής: Βρισκόμαστε στο 2025! Μπορούμε να μιλάμε για πράγματα που ανήκουν στο παρελθόν; Μπορούμε, παραδείγματος χάριν, να μιλάμε για συμβολή των Τριών Ιεραρχών στην παιδεία; Ή μήπως να αρνηθούμε την έκθεση έργων τέχνης επειδή θεωρούνται βλάσφημα; Θα οπισθοχωρήσουμε στον μεσαίωνα;

Άραγε γνωρίζει αυτή η μερίδα ελλογίμων και μη ότι η σκοτεινή εικόνα που έχουν για τον μεσαιωνικό κόσμο δεν είναι καθόλου ενημερωμένη; Ή μήπως αγνοούν ότι το δόγμα της προόδου που έχει εμποτίσει εξίσου τον αυταρχισμό και τον φιλελευθερισμό έχει απομαγευθεί ήδη από την εποχή του ρομαντισμού αλλά και από τους μεγάλους φιλοσόφους του 20ού αιώνα;

Γιατί αυτή η μαγική επίκληση στην αυθεντία του έτους 2025, όπως άλλοτε η επίκληση στον 20ό αιώνα που καυχάται για τους καταστροφικότερους πολέμους; Ποιούς και τί σεβόμαστε το 2025; Τη διαφορετικότητα; Τούτο ισχύει αποκλειστικά για επιλεγμένες μειονότητες. Την αξία της ανθρώπινης ζωής; Τούτο δεν ισχύει ούτε για επιλεγμένες μειονότητες. Βρισκόμαστε-ξανά-μπροστά στο πυρηνικό ολοκαύτωμα, λαοί αλληλοσφαγιάζονται σε πολέμους χωρίς κανόνες, παιδιά πνίγονται και καίγονται χωρίς ευθύνη κανενός, οικογένειες πετιούνται στον δρόμο από τους επισήμους ευεργέτες-τοκογλύφους, πτώματα άθαφτα, σφαγές ανάλγητες ζώων, σκουπίδια, και ολοκληρωτισμός που απλώνεται ευεργετικά σαν ασπίδα προστασίας μαζί με τους βωμούς του κέρδους. Αυτά είναι τα καυχήματα της μετανεωτερικής εποχής μας. Όχι οπισθοδρομήσεις, αλλά φαινόμενα καινούργια, στα οποία δεν έχει καμιά συμβολή μήτε η εκκλησία μήτε ο μεσαίωνας.

Το 2025, λοιπόν, έχουμε κουραστεί από τη μετανεωτερική παράνοια. Έχουμε κουραστεί από την προσποίηση της συμπερίληψης, η οποία στην πράξη καλλιεργεί το μίσος χωρίζοντας την κοινωνία σε αντιμαχόμενες ομάδες. Άλλωστε, για ποιά συμπερίληψη, ισότητα, αδελφοσύνη και σεβασμό μιλάμε, όταν το ανθρώπινο υποκείμενο που πλάθει στανικώς η προοδευτική κοινωνία μας στο πρόσωπο του 18άχρονου είναι αμείλικτα ανταγωνιστικό, με αίσθηση μοναδικότητας και φιλοδοξία άκρατη, ξένο προς οποιαδήποτε υπερβατική σύλληψη πέρα από το εγώ του, υλιστικό όσο και δεισιδαίμον, με επιλεκτική ευφυία, έτοιμο να δημιουργήσει την κοινωνία του αύριο και πανέτοιμο να την αφανίσει;

Μας κούρασε εξίσου το προβληματικό τσιτάτο ότι η θρησκεία διχάζει τον κόσμο, δόγμα που θέλει να αγνοεί ότι και η τέχνη και τα πάντα διχάζουν, εάν το μυαλό των ανθρώπων είναι διχαστικό και πρωτίστως διχασμένο.

Τέλος, μας κούρασε το σκοτάδι του υπογείου που προβάλλεται ως τέχνη για να σκοτεινιάσει τα πάντα. H παραζάλη ούτε μέθη ούτε μέθεξη είναι. Υπήρχαν σε κάθε εποχή καλλιτέχνες και λογοτέχνες που ασχολήθηκαν με το αλλόκοτο και τη σαγήνη του, που αμφισβήτησαν τις παραδοχές μας χωρίς να δίνουν λύσεις ή κάθαρση. Όμως, είχαν τον τρόπο να αξιοποιούν το σκοτάδι, ίσως γιατί είχαν πηγές νοήματος και γνώριζαν ότι η αληθινή τέχνη απαιτεί δρόμους υπέρβασης και μετοχής. Το γκροτέσκο τους μας αναστατώνει γόνιμα. Κανένας από αυτούς, όμως, δεν οικειοποιείται ιερά πρόσωπα. Στην ψευδώνυμη τέχνη δεν υπάρχει ούτε υπέρβαση ούτε μετοχή σε κάτι έξω από τη συνειδητή και ασυνείδητη νοσηρότητα του κατασκευαστή. Και όπως θα έλεγε ο Παπανούτσος, τα έργα της είναι ντοκουμέντα για την έρευνα του ψυχαναλυτή, όχι όμως τέχνη.

Τί κοινοποιεί η γριά με το τσιγάρο στη θέση της Παναγίας με μια νεκροκεφαλή στην αγκαλιά της, χαρακτηρισμένο ως εικόνισμα; Ή ο σιχαμερός alien που παίρνει τη θέση και το όνομα του Αγίου Γεωργίου; Τη σαγήνη του αλλόκοτου που εκφράζουν οι πίνακες των πρώτων εξπρεσσιονιστών; Δεν νομίζω. Δεν είναι πνευματικός άθλος, δεν είναι αποτέλεσμα «βίας» του καλλιτέχνη πάνω στο υλικό του. Είναι εκδήλωση της βίας πάνω στο ιερό και στη φύση. Το κατασκεύασμα καθεαυτό είναι ο πρώτος βανδαλισμός πριν από τη βίαιη καθαίρεσή του. Είναι το σύμπτωμα κάποιου αυτοάνοσου που αναπαύεται στη μιζέρια του και επιζητά να τη μεταδώσει. Και, παιδαγωγικά μιλώντας, κοινοποιεί, παρά τις καλύτερες προθέσεις του κατασκευαστή, το εξής: O κόσμος, και εγώ, και κάθε τι που θεωρούσα εικόνισμα είμαστε ένα ξοφλημένο ψέμα με δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις. Δεν είναι τούτο μια ερμηνεία, αλλά αυτό που ενσταλάζεται ασυνείδητα στην ψυχή του νεαρού θεατή που διαμορφώνει και χτίζει εαυτόν.

Ωστόσο, όπως είπε η Τρέισι Έμιν, «τα έργα μου είναι τέχνη γιατί το λέω εγώ ότι είναι». Πάνω στην αποδόμηση των πάντων και στην αποθέωση του «έτσι μ’ αρέσει» χτίζεται σήμερα η δυστοπία. Αυτό φυσικά ικανοποιεί κάθε ψυχικά ασθενή που επιζητά εκτόνωση, υπηρετούμενος από την τέχνη, όσο κι αν φωνάζουν οι θεωρητικοί της ότι υπάρχουν κανόνες, όπως και ο ίδιος ο άνθρωπος δεν μπορεί να ολοκληρωθεί έξω από πλαίσιο. Υπάρχει καλύτερη πλατφόρμα για την καλλιέργεια της βίας από το «έτσι είναι, γιατί έτσι μ’ αρέσει;»

Δεν είναι οι δήθεν ανοιχτές κοινωνίες της Ευρώπης που έθρεψαν με την προοδευτική παιδεία τους, με τις συμπεριλήψεις και την ενεργό πολιτειότητα, στρατεύματα νεοναζί αμόρφωτων και βίαιων; Από ποιά εκπαίδευση αποφοίτησαν αυτοί και οι γονείς τους; Από αυτήν που επιμένει να αγνοεί ότι ο εύθραυστος και χωρίς όρια άνθρωπος, που γνωρίζει μόνο τη χαοτική επιθυμία του, σαγηνεύεται όχι από το αλλόκοτο αλλά από το βίαιο.

Το 2025, λοιπόν, δεν μας έχει κουράσει το βλάσφημο η το άσχημο αλλά η έκθεση της ασχήμιας που ενεδρεύει να μας καταβροχθίσει. Ασχήμια ως εικόνα εικονοκλαστική, που δεν εχει να πει τίποτα πέρα από τη βία. Και που δεν μπορεί να δει ούτε μέσα ούτε έξω κάτι να λάμπει πέρα από τη σάψη, σαν τη λάμψη που είδε στο «Άγραφον» του Σικελιανού ο Χριστός στα δόντια του σαπισμένου σκύλου και θαύμασε ως «αντιφεγγιά του αιώνιου», «σκληρή του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα».

Ωστόσο, ένα ερώτημα παραμένει αναπάντητο: Ποιός είναι ο μεγάλος φόβος των σημερινών ελλογίμων της προόδου και προοδευτικών εντέχνων; Η ανελευθερία στην τέχνη; Μα εδώ ο καθείς είναι ελεύθερος να εκθέσει όχι μόνο τέχνη αλλά και τη διαστροφή του στο πεζοδρόμιο με υπερεθνική περηφάνεια. Αλλά ποιός είναι ο φόβος; Μια οπισθοδρόμηση στον μεσαίωνα; Μα ο σημερινός σκοταδισμός έχει μορφές που δεν φαντάστηκε ο μεσαίωνας. Μήπως ο συντηρητισμός του κλήρου; Μα ποιός τους ακούει το 2025; Μήπως η αποθάρρυνση του επίδοξου καλλιτέχνη να ξεφτιλίζει ό,τι έχει σχέση με την εκκλησιαστική παράδοση; Μα και αυτό συστηματικά γίνεται. Μήπως τελικά ο έσχατος φόβος είναι ο Θεός, τον οποίον κι αν σκοτώσαμε, κάτι μας λέει ότι δεν πέθανε;

https://naxospress.gr/opinions/arch-xrysostomos-i-sagini-tis-vias-kai-to-symptoma/