Παναγιώτης Ήφαιστος: επιστολή στην Καθημερινή (περί Νταβούτογλου)

 Πηγή: Αντίβαρο

αναδημ. στο ιστολόγιο  Ελλ. ανθρωποκεντρικό Κοσμοσύστημα

 

    Στην Καθημερινή δημοσιεύθηκαν δύο κείμενα για το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου, Στρατηγικό βάθος, ένα από τον κ Γρηγοριάδη στέλεχος του ΕΛΙΑΜΕΠ και διδάσκοντα σε τουρκικό ίδρυμα στις 11.6.2010  και του Χρήστου Γιανναρά, στην εβδομαδιαία επιφυλλίδα της Κυριακής στις 13.6.2010.

Με τις παρατηρήσεις του Χρήστου Γιανναρά δεν διαφωνώ σε κατιτί αντίθετα τις βρίσκω πολύ εύστοχες όπως και τις πλείστες που μέχρι σήμερα γράφονται στον ελληνικό τύπο ή σε άλλα σχόλια στο διαδίκτυο. Υποθέτω ότι σύντομα θα ακολουθήσουν κριτικές του βιβλίου που αφορούν το αξιολογικό σκέλος και επιστημονικό σκέλος που αφορούν τις ιστορικοπολιτικές περιγραφές. Οι επισημάνσεις του Χρηστου Γιανναρά, πάντως, σωστά τονίζουν την άγνοιά μας για την Τουρκία, επισημαίνουν την διαφορά των πνευματικών βαθμίδων μεταξύ των στοχαστών των δύο κρατών και καλούν σε εγρήγορση πριν είναι πολύ αργά. Ορισμένα σημεία της άλλης επιφυλλίδας, όμως, εκπλήττουν. Ένας αναλυτής διεθνών σχέσεων στέκεται στην ουσία και όχι στην δημοφιλία του ενός ή του άλλου, ζήτημα το οποίο όπως και πολλά άλλα έρχονται και παρέρχονται. Εκπλήττει η πασίδηλη ήδη από την πρώτη παράγραφο προσπάθεια να υποβαθμιστεί η ανάλυση του Νταβούτογλου και να εμφανίσει ως περίπου υπερβολικούς όσους αναλύουν τον νέο-Οθωμανισμό. Μερικές προς το παρόν λογικές σκέψεις αρκούν.

Πρώτον, ο Νταβούτογλου είναι σήμερα Υπουργός Εξωτερικών και η υποβάθμισή του είναι τουλάχιστον πολιτικό σφάλμα. Η υποβάθμιση των επιστημονικών του περιγραφών όσον αφορά το μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον– οι οποίες και ασφαλώς ως προς πολλά σημεία επιδέχονται επιστημονικούς ελέγχους– είναι κυριολεκτικά στοχαστικά αυτοκτονική. Το γεγονός ότι πολλά στελέχη του ΕΛΙΑΜΕΠ τις δεκαετίες του 1990 και 2000 έκαναν λανθασμένες αναλύσεις για την διεθνή πολιτική δεν σημαίνει ότι όταν περιγράφει σωστά ένας τούρκος ή κάποιος άλλος θα το παρακάμψουμε. Η ισχύς στο διεθνές σύστημα θα συνεχίσει να είναι ο κύριος διανεμητικός παράγων και αυτό όσοι δεν το βλέπουν εθελοτυφλούν και αυτοκτονούν.

Δεύτερον, ο νέο-Οθωμανισμός ασφαλώς και δεν είναι νέα υπόθεση όπως πρόσφατα δήλωσε επιφανές στέλεχος του ΕΛΙΑΜΕΠ σε εκδήλωση της «Καθημερινής» αλλά δεν σημαίνει πως επειδή εμείς τον υποτιμήσαμε στο παρελθόν δεν είναι ένα πολύ μεγάλο πολιτικό ζήτημα. Ήδη οι Αμερικανοί το μελετούσαν με θετικά πρόσημα από την δεκαετία του 1950 και η μετεξέλιξη των ιδεών αυτών συμπλέκεται με εξελίξεις τόσο στο εσωτερικό της Τουρκίας όσο και του μουσουλμανικού κόσμου, καθώς επίσης και στο επίπεδο των μεγάλων δυνάμεων και των προβλημάτων στο περιφερειακό επίπεδο. Περιττό να αναφέρω ότι νέο-Οθωμανιστές υπήρξαν και υπάρχουν και στο πλαίσιο του ατατουρκικού κράτους. Ο νέο-Οθωμανισμός και παρά τις αντιφάσεις και αντιθέσεις αυτής της κατάστασης είναι εγγενής με την ιστορία και την κοινωνία της Τουρκίας καθώς και την ιστορικότητα των σχέσεων του τουρκικού κράτους με πολλές ανατολικές κοινωνίες.

Τρίτον, θα αποτελούσε ασυγχώρητη αμέλεια αν κανείς υποτιμήσει το γεγονός ότι ο Νταβούτογλου στο Στρατηγικό βάθος δεν δίνει μόνο μια ανάγλυφη απεικόνιση της σημερινής τουρκικής διπλωματίας αλλά και ένα πανίσχυρο πνευματικό πλαίσιο (το αξιολογικό σκέλος το παρακάμπτω καθότι δεν είναι δική μου υπόθεση όταν φοράω το ακαδημαϊκό καπέλο). Ακόμη, προτείνει και μια διόλου αμελητέα κοσμοσυστημική κοσμοθεωρία για τις παραπαίουσες μουσουλμανικές κοινωνίες που ουσιαστικά μόλις εξήλθαν από την αποικιακή και ηγεμονική σύγκρουση και όπως είναι λογικό αναζητούν σταθεροποίηση των στρατηγικών και πνευματικών τους επιλογών. Μόνο κάποιοι απίστευτα επιστημονικά επικίνδυνοι θα μπορούσαν να πιστέψουν –όπως μερικοί έκαναν την δεκαετία του 1990– ότι το επεμβατικό όργιο των Μπους πρεσβύτερου-Κλίντον-Μπους νεότερου που πρότασσαν «δικαιώματα» θα μπορούσε να αποτελέσει ελκυστική κοσμοσυστημική κατάσταση για τα δισεκατομμύρια Μουσουλμάνων. Λάθος ήταν η «πρόταση πολιτικής» των δύο επιφανών ελλήνων σχολιαστών του ΕΛΙΑΜΕΠ όταν στο «Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Προοπτικές και προβλήματα», 1994, έγραφαν μεταξύ άλλων ότι το επικρατέστερο σενάριο θα ήταν, δήθεν, «κλίμα συναίνεσης των μεγάλων δυνάμεων σε σχέση με θέματα περιφερειακών συγκρούσεων», μέτρα και στάσεις «που θα απέτρεπαν τον μεταξύ τους ανταγωνισμό» και «κοινή στρατηγική που στοχεύει στην μείωση του χάσματος μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσομένων κρατών με δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των οικονομικά ισχυρών». Ακόμη πιο σημαντικό, υποστήριξαν ότι «διαμορφώνεται και εφαρμόζεται μια ενιαία στρατηγική για την προστασία του περιβάλλοντος του πλανήτη η οποία θα χρηματοδοτείται κυρίως από τους οικονομικά ισχυρούς παράγοντες του πλανήτη» (verbatim). Στην Ελλάδα την περασμένη δεκαετία επικρατούσε οχλαγωγία προτάσεων πολιτικής οι οποίες δεν ελέγχθηκαν επιστημονικά. Επιπλέον επισκίασαν ή δολοφόνησαν τον επιστημονικό χαρακτήρα κάποιων πρωτοπόρων βημάτων ελλήνων διεθνολόγων να περιγράψουν το αληθινό διεθνές σύστημα σε αναφορά με τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα. Όλα αυτά και πολλά άλλα που σύντομα θα αποτελέσουν αντικείμενο σχολαστικής δημοσίευσης, δεν σημαίνει ότι όταν σήμερα εάν ένας τούρκος δημοσιεύει κάτι σημαντικό και ενδιαφέρον εμείς θα πρέπει να το υποτιμήσουμε ή να το κρίνουμε με όρους καθημερινής προπαγανδιστικής σκοπιμότητας. Αυτοκριτική χρειαζόμαστε στην Ελλάδα και όχι επίδειξη χλευαστικής διάθεσης απέναντι στους αντιπάλους μας τους οποίους ποτέ δεν πρέπει να υποτιμούμε.

Τέταρτον, καλό είναι λοιπόν πέραν των αφορισμών στο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής στους οποίους μας συνήθισαν κάποιοι την δεκαετία του 1990 να εξεταστούν με σοβαρότητα, πλέον, οι προϋποθέσεις της τουρκικής εθνικής στρατηγικής. Ακόμη και αν οι Νταβούτογλου/Ερτογάν αύριο καθαιρεθούν η δυναμική που ανάπτυξαν είναι τόσο μεγάλη που ήδη πέτυχε τους σκοπούς του νέο-Οθωμανισμού σε κάποιο τουλάχιστον βαθμό. Πιο συγκεκριμένα, είναι δυνατό κανείς να παραβλέπει κανείς το γεγονός ότι ακόμη και αν οι νέο-Οθωμανοί αποτύχουν σε όλα, ήδη εκπληρώνουν μεγάλο μέρος των σκοπών τους στην Θράκη, στο Αιγαίο και στην Κύπρο!!

Τελειώνω λέγοντας ότι αλλοίμονό μας αν στην Ελλάδα την στιγμή που η Κύπρος βρίσκεται στο χείλος του κρημνού, στο Αιγαίο συρρικνώνονται τα δικαιώματα που μας προσφέρει η διεθνής νομιμότητα και στην Θράκη βαλλόμαστε πανταχόθεν, αρχίσουν τα τύμπανα προτάσεων πολιτικής στην βάση των οποίο μερικοί «μεγαλούργησαν» και διέπρεψαν στις επιφυλλίδες την δεκαετία του 1990. Η παλιά φρουρά του ΕΛΙΑΜΕΠ αποχωρεί σιγά σιγά χωρίς να προχωρήσει σε ομολογία σφάλματος ως όφειλε όσον αφορά τον χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος, τους διεθνείς θεσμούς, τον διανεμητικό ρόλο της ισχύος και την στρατηγική των μεγάλων δυνάμεων. Πολύ πιο σημαντικό, ευθύνονται για το γεγονός ότι όσα μας έλεγαν για τον Ερτογάν (μέντορας του οποίου ήταν πάντοτε ο Νταβούτογλου) δεν ευσταθούσαν. Όσα μας έλεγαν και οι ελληνικές διπλωματικές στάσεις που επηρεάστηκαν από αυτούς ήταν όλα λανθασμένα. Κοντεύουμε να φθάσουμε στο τέλμα και είναι θλιβερό αν δεν το παραδεχθούν όσοι ευθύνονται.

Κατανοώ ότι ίσως να ενοχλεί βαθύτατα όταν διαβάζοντας το Στρατηγικό βάθος γίνεται φανερή η διαφορά πνευματικών βαθμίδων μεταξύ  ελλήνων και τούρκων στοχαστών (βλ. και την προαναφερθείσα επιφυλλίδα του Χρήστου Γιανναρά). Κατανοώ επίσης την νευρικότητα για το γεγονός ότι φωτίζεται η αναλυτική επιδερμικότητα όσων με αξιοπερίεργη μανία και επί μια περίπου δεκαετία έσπρωχναν την Ελλάδα σε απόλυτα λανθασμένες εκτιμήσεις περί ενός επερχόμενου δήθεν τουρκικού εξευρωπαϊσμού, εκδημοκρατισμού κτλ, που θα δημιουργούσε αμφότερα τα κράτη σε ένα περίπου ανθόσπαρτο και εφησυχαστικό ελληνοτουρκικό βίο.

Στην Τουρκία ούτως ή άλλως συντελείται κοσμογονία και εμείς κολυμπούμε μέσα σε μύθους που κάποιοι διέσπειραν την δεκαετία του 1990. Το Στρατηγικό βάθος του Νταβούτογλου είναι με κάθε κριτήριο ένα συγκλονιστικό κείμενο, άκρως ενδιαφέρον τόσο επιστημονικά όσο και πολιτικά. Για να είμαι τελείως σαφής θα ήθελα να τονίσω ότι αυτοκτονούν πολιτικοστοχαστικά όσοι τρομοκρατημένοι από το γεγονός ότι αποκαλύπτεται η πραγματική Τουρκία αρχίσουν μια άγονη διαδικασία σπασμωδικών κριτικών με πρόδηλο σκοπό να υποβαθμίσουν την σημασία της Νταβουτόγλειας κοσμοθεωρίας και της Νταβουτόγλειας στρατηγικής που επαναλαμβάνω και τονίζω ότι σήμερα είναι η επίσημη πολιτική. Όσοι έτσι λειτουργούν θα εκτίθενται ολοένα και περισσότερο. Ήδη, το βιβλίο Στρατηγικό Βάθος το μελετούν χιλιάδες έλληνες και υπό τις περιστάσεις κανείς δεν μπορεί πλέον να υποτιμά την νοημοσύνη των Ελλήνων.

Καταληκτικά, ως ειδικευόμενος στην στρατηγική και ως μη ενδιαφερόμενος για αφορισμούς και ευθύγραμμες απλουστεύεις, τονίζω ένα ακόμη πολύ σημαντικό παράγοντα. Επειδή σκοπός πρέπει να είναι πάντοτε η ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων, η εφαρμογή της διεθνούς νομιμότητας, η ειρηνική επίλυση των διαφορών και η σταθερότητα στην περιφέρειά μας, η ανάγνωση του Στρατηγικού βάθους είναι και αναγκαία ως ζήτημα πολιτικού και στρατηγικού ορθολογισμού στο διακρατικό υποσύστημα στο οποίο ανήκουμε. Ας διαφυλάξουμε αυτόν τον ορθολογισμό από εφήμερες σκοπιμότητες, εξωελληνικές εισροές και προσωπικές βεντέτες. Για το τελευταίο, ως χειρονομία καλής θέλησης θα προσέξατε ότι δεν ανέφερα πιο πάνω τα ονόματα των επιφανών σχολιαστών και φορέων επιστημονικών τίτλων. Όσοι όμως θέλουν να ταυτίζονται με το ΕΛΙΑΜΕΠ καλό θα ήτανε να μελετήσουν το τι λεγόταν την δεκαετία του 1990 και στις αρχές του 2000. Η αυτογνωσία και η διάγνωση των αιτίων της σημερινής θλιβερής κατάστασης της Ελλάδας είναι αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε.

Παναγιώτης Ήφαιστος

Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων-Στρατηγικών Σπουδών

Πανεπιστήμιο Πειραιώς www.ifestosedu.gr