Τι θα πει «ακυρωτική κουλτούρα»;

 Του Δημήτρη Αγγελή 

φωτό: Απείρανθος Νάξου / Γ.Μ.Β. (2024)

[Δημοσιεύθηκε στα "Νέα" (21/8/2024) με τον τίτλο: Να αγκαλιάσουμε τις ευαισθησίες των μειονοτήτων]

Η πρόσφατη δημόσια αντιπαράθεση για τη λογοτεχνική αξία του Μ. Καραγάτση εντάσσεται περισσότερο σε μια συζήτηση επαναξιολόγησης του παρελθόντος ή αναδιάταξης του Κανόνα παρά στο πνεύμα της ακυρωτικής κουλτούρας (cancel culture) ή κουλτούρας καταλογισμού που εκδηλώνεται με βιαιότητα στις ΗΠΑ – χωρίς ευτυχώς να έχει φτάσει ακόμα εδώ. Το να γκρεμίζεις ανδριάντες δουλεμπόρων ή βασανιστών είναι λογικό, αφού κακώς είχαν αξιωθεί τέτοιας τιμής, το να αποκεφαλίζεις όμως αγάλματα του Χριστόφορου Κολόμβου, όπως συνέβη επανειλημμένα μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, συνιστά βίαιη χειρουργική επέμβαση στην ιστορία σου.

Για να το πούμε διαφορετικά: οι ιδέες λ.χ. περί φυσικής ανισότητας των ανθρώπων διατρέχουν ολόκληρη τη δυτική παράδοση: στην αρχαία Αθήνα ελάχιστοι άνθρωποι είχαν δικαιώματα (ελεύθεροι άνδρες μόνο, Αθηναίοι πολίτες), αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να κατεδαφίσουμε τον Παρθενώνα και να διαγράψουμε τους τραγικούς συγγραφείς. Ο Τζον Λοκ θεωρούσε ότι Ινδιάνοι και Αφρικανοί δεν είχαν δικαίωμα στην ιδιοκτησία, ο Καντ παρουσίαζε τους Αφρικανούς ως προορισμένους για τη δουλεία, ενώ ο Βολταίρος πίστευε ότι οι Εβραίοι ήταν κατάλοιπα μιας προαδαμιαίας φυλής. Ποιος αμφισβητεί όμως τη συμβολή του Διαφωτισμού στη θεμελίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Όσο κι αν την ωραιοποιούμε ως κριτικό εργαλείο των μειονοτήτων (Λορ Μιρά), η πολιτικά μεροληπτική επανανάγνωση της ιστορίας δεν προκύπτει τυχαία. Προϋποθέτει:

α. το τέλος της αυθεντίας. Τίποτα από το παρελθόν δεν περιβάλλεται από ιδιαίτερο κύρος – το αντίθετο: αυθεντία και αδιαφιλονίκητη αντικειμενικότητα έχει μόνο ο σημερινός ορίζοντας νοήματος, το αξιακό αντιφατικό «εμείς», όπως σαρκώνεται ιστορικά στις μέρες μας. Θεωρούμε, δηλαδή, ότι το παρελθόν είναι ένας σιωπηλός κόσμος που στερείται λόγου, αν δεν του τον δώσουμε εμείς.

β. προφανώς, το τέλος κάθε παλαιάς αυθεντίας εδράζεται πάνω στην απίσχναση των ανθρωπιστικών σπουδών και ειδικά στην ελλειμματική αίσθηση της ιστορίας. Η εκ των υστέρων νοηματοδότησή της πάνω στην προκρούστεια κλίνη της σημερινής αξιακής ατζέντας και η ερμηνεία παρελθοντικών γεγονότων σαν να πρόκειται για αποπλαισιωμένες μυθιστορηματικές μυθοπλασίες αγνοεί ότι οι παλαιότερες ηθικές παραδόσεις παραμένουν ριζικά «ασύμμετρες» και «μη μεταφράσιμες» για τη δική μας αντίληψη. Έχει δίκιο ο Πιερ Ροζανβαλόν που παρατηρεί ότι συνιστά αφέλεια και μεταφυσική απλούστευση η αναγωγή των πάντων στα ανθρώπινα δικαιώματα – αυτό δηλαδή που κάνει η κουλτούρα ακύρωσης.

γ. Απέναντι στα ταυτοτικά διακυβεύματα που κυριαρχούν στη δημόσια μεταηθική συζήτηση, επικαλούμαστε συχνά ανίσχυρα κριτήρια, εννοιακά σπαράγματα του παρελθόντος που αποτελούν αποπλαισιωμένα θραύσματα παλαιότερων θεολογικών και τελεολογικών σχημάτων (Άλασντερ Μακιντάιρ). Είναι φυσικό λοιπόν να διαμορφώνονται έτσι περίκλειστες, στρατοπεδικού χαρακτήρα κοινότητες, που επαναπαύονται στην αυτοδικαιωτική ρητορική τους και δεν συνδιαλέγονται μεταξύ τους.

Κάθε επαναστατικό κίνημα, όπως η κουλτούρα ακύρωσης, κρύβει έναν ιακωβινικό ουτοπισμό, δεν διστάζει να λειτουργήσει «τρομοκρατικά» επικαλούμενο την ανθρώπινη πρόοδο. Οι κοινωνίες λειτουργούν με αντιπαραθέσεις, οι οποίες όμως θα πρέπει να καταλήγουν σε συναινέσεις. Οφείλουμε να αγκαλιάσουμε τις ευαισθησίες των μειονοτήτων, με σεβασμό όμως στις επιτεύξεις του παρελθόντος που μας διαμόρφωσαν.

https://www.tanea.gr/print/2024/08/21/opinions/na-agkaliasoume-tis-eyaisthisies-lfton-meionotiton/