Ανθολόγιον 64: Πέτρος Π. Θεοδωρίδης (περί ατόμου και εξατομίκευσης)

Στην προνεωτερική σκέψη, άτομο σήμαινε "αδιαίρετος" και χρησιμοποιείτο, κυρίως, μέσα στα συμφραζόμενα της θεολογικής αντιπαράθεσης για τη φύση της Αγίας Τριάδας. Η ταυτότητα του μεσαιωνικού ανθρώπου δεν ήταν ατομική, καθοριζόταν κυρίως από τη θέση του μέσα στην κοινωνική οργάνωση.

Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη νεωτερικότητα οδήγησε σε επανακαθορισμό της έννοιας του ατόμου: η φράση "αυτό πού είμαι" επεκτάθηκε και έγινε "αυτό πού θέλω να γίνω". Ωστόσο το άτομο στο κοσμοθεωρητικού πλαισίου του 19ου και 20ου αιώνα προσπαθούσε να εναρμονίσει τις αντιφάσεις των επιμέρους στοιχείων της ταυτότητας του, συνθετικά και ιεραρχικά, με μια σειρά πού θύμιζε το αστικό μυθιστόρημα: αρχή, μέση και τέλος.

Η έννοια της σύγχρονης μετανεωτερικής εξατομίκευσης είναι διαφορετική. Ο εξατομικευμένος, μετανεωτερικός άνθρωπος-σε αντίθεση με το νεωτερικό άτομο- καλείται να διαλέξει μέσα από ένα καλειδοσκόπιο άπειρων επιλογών. Αυτή η καθημερινή ανασφάλεια καταργεί τον κανονικό τρόπο ζωής πού γίνεται πια ευέλικτος και κατασκευάσιμος. Έτσι το γεγονός ότι έχουμε νικήσει τη μοίρα καταντά απρόσμενο μειονέκτημα της σύγχρονης ζωής. Από μας περιμένουν να αποφασίζουμε για πολλά, σχεδόν για όλα. Οι κίνδυνοι πού ελλοχεύουν σε τέτοιες αποφάσεις είναι διαρκείς και πάντα παραμονεύει η αποτυχία.
Η διαρκής αναζήτηση της ατομικής εμπειρίας δεν αποτελεί ελεύθερη επιλογή: Αντίθετα, οι άνθρωποι είναι "καταδικασμένοι στην εξατομίκευση" σε μια αναζήτηση "χειροτεχνημένης" βιογραφίας, στην αναζήτηση της ταυτότητας τους και στην ανάγκη να μετατρέψει κανείς τις ξένες –οικείες θρυμματισμένες επιλογές σε μια "ενότητα". "Χειροτεχνημένη βιογραφία" ανάμεσα στα άλλα σημαίνει και καθημερινή, προσωπική επιλογή και ανασκευή του χρόνου μας, όχι μόνο του παροντικού ή μελλοντικού αλλά και του προσωπικού μας παρελθόντος. Ο καθένας καλείται να επιλέξει την προσωπική ιστορία του,με τον αποκλεισμό εικόνων πού ενοχλούν και απωθούνται, να κατασκευάσει ένα παρελθόν αναπλασμένο έτσι ώστε να ταιριάζει στο παρόν ως "ενθυμούμενο παρόν" .
Το άτομο καλείται σήμερα να γίνει "σκηνοθέτης" της βιογραφίας του, της ταυτότητας του, της κοινωνικής του δικτύωσης, των δεσμών, των πεποιθήσεων του.
Εξατομίκευση σήμερα, σημαίνει και την ανάγκη να βρει κανείς και να επινοήσει για τον εαυτό του και για άλλους, νέα αυτονόητα. Σημαίνει και πώς, η διάκριση του φίλου από τον εχθρό μετατρέπεται σε καθημερινό επίπονο εγχείρημα. Και για το λόγο αυτό αναγορεύεται η "προδοσία" ως καθημερινό καθήκον και απόλαυση μαζί,η προδοσία ως "πανταχού παρούσα, προσιτή, επιτρεπτή παράβαση". Προδοσία πού δεν καλύπτεται πια κάτω από το πέπλο της υποκρισίας της πρώτης νεωτερικότητας του καπιταλισμού και του μοντέρνου ατόμου(...)

(...)H σύγχρονη ταυτότητα μοιάζει όλο και περισσότερο με τον χαμαιλέοντα, αφορά στον πρωτεϊκό άνθρωπο της νέας εποχής, ο οποίος όλο και περισσότερο ζει σε προσομοιωμένα περιβάλλοντα και αναπτύσσει πολλαπλούς χαρακτήρες –ρόλους, πού πορεύεται χωρίς Εγώ και Εαυτό αλλά με θρύμματα μιας βραχύβιας συνείδησης, πού χρησιμοποιούνται γα την εκάστοτε επικοινωνία του με τους εικονικούς του κόσμους.(...)

Πέτρος Θεοδωρίδης, Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας, εκδ. Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 130-132.

[Το παραπάνω απόσπασμα το πρωτοείδαμε στο ιστολόγιο Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ. Τίτλος ανάρτησης: Για το ατομο, και την συγχρονη Εξατομίκευση].