Θ.Ι.Ζιάκας, Τα Ελληνικά Φώτα

πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

[Εισήγηση στην Ημερίδα «Ο ελληνικός Πολιτισμός ως Οικουμενική Πρόταση – Μια ελπίδα για τον 21ο αιώνα», που έλαβε χώρα στην Αρχαία Ολυμπία στις 9/9/2023].

Θα ξεκινήσω με το εξής προκαταρκτικό ερώτημα:

Τι νομιμοποιεί άραγε –σήμερα– την εδώ απόπειρά μας να αναδείξουμε τον ελληνικό Πολιτισμό; Και μάλιστα, ως οικουμενική πρόταση;

Άρχισε μήπως, ξανά, ο «πόλεμος των γιγάντων»; Όπου οι θεοί τα βρίσκουν σκούρα; Και χρειάζεται να επιστρατευθεί, ξανά, ο Ηρακλής, προκειμένου «να μη χάσουν τον πόλεμο»;…

Ή μήπως, αγαπητοί φίλοι, είμαστε αιθεροβάμονες; Τραγικά ανακόλουθοι;

ΓΙΑΤΙ ΑΝΑΚΟΛΟΥΘΟΙ;

Το ελλαδικό Εθνοκράτος μας θεμελιώθηκε (ως γνωστόν) στη «μετακένωση» των δυτικών Φώτων, ως ακραιφνώς ελληνικών.

Σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Κοραή (1748-1843), τον αρχηγέτη του «Νεοελληνικού Διαφωτισμού», επρόκειτο, για «μετακένωση» των «αναγεννημένων» αρχαιοελληνικών φώτων, «από τα ευρωπαϊκά καυκία στα δικά μας καύκαλα». Και συνάμα για αποβολή των όποιων βυζαντινών φώτων, στο σκότος το εξώτερο των «γραικορωμαίων τυράννων».

Η θέση αυτή του Κοραή νομιμοποιήθηκε από τα ελλαδικά Συντάγματα των 1822, 1823, 1827, 1832 και 1844, όπου ως Έλληνες ορίζονταν μόνον οι αυτόχθονες και οι ως τότε πολιτογραφηθέντες.

Ο λόγος της ελλαδιστικής αυτής καθεστωτικής συνθήκης είναι διαφανέστατος: Να απαλλαγούμε από τον τουρκικό ζυγό, μέσω της δυτικής «Προστασίας». Επιβλήθηκε δε από τις «Προστάτιδες Δυνάμεις», ημών βεβαίως συναινούντων. Κάτι που είναι, φυσικά, γνωστό και στον έξω κόσμο.

Κοντολογίς τα όποια Φώτα κατοχυρώσαμε εθνοκρατικά και διδαχθήκαμε ως ελληνικά, είναι αυτά που πήραμε από τη Δύση.

Τούτων δοθέντων, πού στηρίζεται –επαναλαμβάνω- η εδώ αξίωσή μας να δώσουμε -και «πάλι!»- τα Φώτα «μας» στην Οικουμένη;

Μήπως αυτό που έχουμε κατά νου, είναι όλο κι όλο, το τουριστικό συνάλλαγμα; – Όπως λέει ο κυνικός πειραστής μου; – Ή μήπως έχουμε «τελειώσει» ως έθνος; – Όπως ψιθυρίζει στ’ αυτί μου ο πεισιθάνατος κολλητός του;

Πριν από τριάντα χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη την κατάρρευση των σοσιαλιστικών οραματικών διεξόδων της Νεωτερικότητας, σημείωνα:

«Αν ζούσαμε σὲ ἐποχὴ ὁμαλῆς ἀναπαραγωγῆς τοῦ «συστήματος», ὅλ᾽ αὐτὰ θὰ ἐμφανίζονταν σὰν τεῖχος ἀδιαπέραστο. Μπήκαμε ὅμως σὲ ἐποχὴ γενικῆς ἀβεβαιότητας καὶ ἀστάθειας, ὅπου τὰ πάνω ἔρχονται κάτω καὶ ὁ κόσμος μοιάζει ἕτοιμος νὰ μπεῖ στὸν κυκλώνα ἄδηλων πολιτισμικῶν ἀνακατατάξεων. Σὲ μιὰ τέτοια ἐποχὴ ὅλοι οἱ δρόμοι ἀνοίγουν τις πύλες τους καὶ τίποτα δὲν ἀποκλείεται.»

Αν η πιθανή διέξοδος ήταν τότε ορατή μόνο δια της θεωρητικής «τεθλασμένης», τώρα είναι ορατή και δια «γυμνού οφθαλμού».

Ασφαλώς είναι δεινή, αγαπητοί φίλοι, η αναμφισβήτητη καθήλωσή μας στις συνέπειες της ελλαδιστικής καθεστωτικής συνθήκης. Το ξεπέρασμά τους είναι, ωστόσο, η κρίσιμη μετα-νεωτερική πρόκληση, στην οποία καλείται να απαντήσει η ελληνική Διανόηση στις μέρες που έρχονται.

Αφού δει πρώτα (εννοείται), ποια ακριβώς είναι τα Ελληνικά Φώτα, που έχουν, όντως, οικουμενική σημασία στην εποχή μας.

Ο ΔΥΤΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ

Κατ’ αρχήν, δεν μπορεί να δει κανείς τα Ελληνικά Φώτα, αν δεν παραμερίσει πρώτα τους δύο μύθους με τους οποίους μεγαλώσαμε:

Ότι η Δύση κληρονόμησε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Και ότι η Ρωσία κληρονόμησε τον βυζαντινό ελληνικό πολιτισμό.

Ο Δυτικός μύθος αποδομήθηκε ήδη –εγκαίρως και επαρκώς– από τους: Γιώργο Σεφέρη (1900-1971). Κώστα Παπαϊωάννου (1925-1981). Και Κορνήλιο Καστοριάδη (1922-1997). Ας τους δώσουμε τον λόγο.

Σεφέρης: Υπάρχουν «δύο ελληνισμοί». Ο δυτικός και ο ελληνικός.

Ο δυτικός ελληνισμός τελείωσε με την πτώση της αρχαίας Ρώμης. Και είναι αυτός, που «Αναγεννήθηκε» στη μεσαιωνική Εσπερία.

Ο ελληνικός ελληνισμός συνεχίστηκε – «χωρίς διακοπή»- μέσω του Βυζαντίου και της Οθωμανοκρατίας, έως την εθνοκρατική μας εποχή.

Παπαϊωάννου: Η διαφορά μεταξύ του αρχαιοελληνικού και του δυτικού νεωτερικού πολιτισμού είναι οντολογική.

Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, νοηματοδοτώντας τη δική του τάξη-δικαιοσύνη, ως ωχρή απομίμηση της αξιολογικά υπέρτατης συμπαντικής Τάξης-Δικαιοσύνης (του «τρόπου της του παντός διοικήσεως»), ήταν Κοσμοκεντρικός.

Ο δυτικός-νεωτερικός πολιτισμός, δογματίζοντας αντίθετα, ότι δεν υπάρχει τίποτα αξιολογικά υπέρτερο από το εκάστοτε δικό του παρόν, εκτός απ’ ό,τι θα φέρει η μελλοντική τεχνολογική του Πρόοδος, είναι Αυτοαναφορικός και Ιστορικιστικός.

Και προεξόφλησε, ο Παπαϊωάννου, το επικείμενο τέλος του πολιτισμού αυτού, επαναλαμβάνοντας τον Φρίντριχ Νίτσε (1844-1900):

«Τώρα που ο θεός πέθανε, τώρα που το υποκείμενο έγινε απόλυτο, τι απόμεινε; Πώς μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει μέσα στο μηδέν που άνοιξε ο θάνατος του Θεού, χωρίς ο ίδιος να μηδενιστεί; Με τι θα παλέψει τώρα ο άνθρωπος, τώρα που έμεινε μόνος με τον ίσκιο του; Ποιος θα είναι ο σκοπός που θα κάνει τον άνθρωπο να ξεπεράσει τον εαυτό του, τώρα που ο μόνος σκοπός για τον άνθρωπο είναι ο εαυτός του;».

Καστοριάδης: Συνοψίζοντας σε δεκαπέντε τις διαφορές του δυτικού – νεωτερικού πολιτισμού από τον αρχαιοελληνικό, τον τοποθέτησε στους οντολογικούς αντίποδες του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.

Η αρχαιοελληνική εξατομίκευση ήταν, αναφορική και αδιαμεσολάβητη. Ενώ, η νεωτερική-δυτική, ήταν αυτοαναφορική και τεχνοσυστημικά διαμεσολαβημένη. Με αντιδιαμετρική, συνάμα, την κατεύθυνση της εξέλιξής τους.

Ανακεφαλαιώνοντας τα συμπεράσματά του, ο Καστοριάδης προσδιόρισε ως εξής, το πού ακριβώς βρισκόμαστε σήμερα. Τόσο Εμείς όσο και η λοιπή Δύση:

Εμείς: Σε εικοσιπέντε χρόνια, καταστρέψαμε ελληνικό πολιτισμό εικοσιπέντε αιώνων.

Δύση: Στα ίδια χρόνια «ανόδου της ασημαντότητας» (: πτώσης στον μεταμοντέρνο Μηδενισμό) κατέστρεψε κι αυτή τον δικό της πολιτισμό.

Και ιδού η κατάληξη: Τα δυτικά «ελληνικά φώτα», έχουν πλέον περιέλθει σε απόλυτη ανυποληψία στη μεταμοντέρνα Δύση. Απορρίπτονται μετά βδελυγμίας, ως τοξικά, σεξιστικά και ρατσιστικά.

Έχοντας ολοκληρώσει την πραγμάτωσή της, η νεωτερική εξατομίκευση προχωρά πλέον στην «απελευθέρωση» του Ατόμου απ’ όλες τις μορφές ταυτότητας. Κοινωνικής αλλά και βιολογικής: από το φύλο και απ’ αυτό ακόμα το ανθρώπινο είδος (Μετανθρωπισμός, Τεχνητή Νοημοσύνη κλπ).

Ας δούμε τώρα και τη «ρωσοβυζαντινή» εκδοχή. Μήπως και βρίσκεται εκεί το ελληνικό Φως το αληθινό.

Ο «ΡΩΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ»ΜΥΘΟΣ

Κατ’ αρχήν, την δυτική (επομένως και την ελλαδιστική) αποπομπή του Βυζαντίου από την ιστορία, την έχει αποδομήσει ήδη ο «βυζαντινός ρεβιζιονισμός», ο οποίος μάλιστα «ξεκλειδώνει την Παγκόσμια ιστορία», κατά την έκφραση Γάλλου διανοητή.

Πράγματι. Είμαστε πλέον σε θέση να αναγνωρίσουμε, ότι η βυζαντινή Οικουμένη-κράτος μετακένωσε μεν τον Ορθόδοξο χριστιανισμό στους σλαβικούς λαούς, χωρίς όμως τις ελληνικές προϋποθέσεις του: Τις γλωσσικές. Τις φιλοσοφικές. Και προπαντός τις πολιτειακές. -Όπως, για παράδειγμα, την Κοινοτική-πολεοτική αυτονομία. Την διακοινοτική-διαπολεοτική Εταιρική οικονομία. Την ισότητα πάντων, έναντι του νομίμως επιστατούντος βυζαντινού Βασιλέα. Συν τη διακοινοτική-διαπολεοτική, επίσης, εκκλησιολογία (το Συνοδικό Σύστημα το εδραζόμενο στην ενδημοποιημένη Εκκλησία).

Η παράλειψη του Βυζαντίου, να μετακενώσει στους σλαβικούς λαούς τα κυρίαρχα στην κοινωνία του αρχαιοελληνικά Φώτα, ήταν σκόπιμη. -Για να μη τους μεταφερθεί, «μαζί με το ελληνικό μήλο, και το εντός του ατομικιστικό σκουλήκι».

Δηλαδή ο σοφιστικός σχετικισμός/μηδενισμός, που είχαν ανατινάξει εκ των έσω, την εξατομικευτική ολοκλήρωση της αρχαιοελληνικής μετοχής στην καθολική ελευθερία (: ιδιωτική + κοινωνική + πολιτική). (Κατ’ αντιδιαστολή: Η νεωτερική εξατομίκευση παρέμεινε -από την αρχή ως το τέλος της- έγκλειστη στην πρώτη βαθμίδα της ελευθερίας: την ιδιωτική.)

Η πρόνοια αυτή, του Μεγάλου Φωτίου, -δεινού ελληνιστή-, θα άφηνε τις μετέπειτα ρωσικές ελίτ, τραγικά έκθετες στον γερμανικό ιστορικιστικό μηδενισμό. Και τελικά στον μεταμοντέρνο μηδενισμό.

Αν υπάρχουν, λοιπόν, Ελληνικά Φώτα, οφείλουμε να τα αναζητήσουμε εκεί που υπάρχουν σωρευτικά. Δηλαδή στον «ελληνικό ελληνισμό», της βυζαντινής-οικουμενικής κρατικής βαθμίδας του ελληνικού πολιτισμού. Έναν ελλειπτικό κόσμο, που έχει δύο νοηματοδοτικά κέντρα περιστροφής: την Ιλιάδα και το Ευαγγέλιο.

Το κριτήριο όμως, με το οποίο θα τα αναζητήσουμε, δεν είναι άλλο από τον σαφή προσδιορισμό του κεντρικού ερωτήματος / προβλήματος της εποχής μας.

ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Εισβάλλοντας, σήμερα, και ο μη δυτικός κόσμος (πριν απ’ όλα, των μεγάλων κολεκτιβιστικών πολιτισμών Κινεζικού, Ινδικού, Ισλαμικού) στον δρόμο της εξατομίκευσης, μοιραία θα φτάσει (ήδη φθάνει) στο ίδιο πρόβλημα/απειλή: Την τεχνοσυστημική εξαέρωση της κοινωνικότητας και την αποσύνθεση-απανθρωποποίηση της ατομικότητας.

Το κεντρικό ερώτημα/πρόβλημα της εποχής μας είναι πλέον τούτο: Υπάρχει άραγε τύπος ανθρώπου, πέρα από το Άτομο, ικανός να το βγάλει από τη δίνη του οντολογικού μηδενισμού;

Απ’ αυτό, το ήδη κεντρικό σε Δύση και Ανατολή, Βορρά και Νότο, ερώτημα/πρόβλημα, αν πιαστούμε και κατορθώσουμε να δώσουμε απάντηση, αυτή θα μπορεί όντως να σταθεί ως οικουμενική πρόταση.

Η απάντηση των άγνωστων ελληνικών Φώτων είναι: Ναι. Υπάρχει τέτοιος τύπος ανθρώπου και λέγεται Πρόσωπο.

Στηρίζεται δε – η απάντηση αυτή- όχι στο τι λέω εγώ, αλλά στο μοναδικό στον κόσμο ιστορικό προηγούμενο: Τη μετάβαση του Πανελληνίου, από την ομόλογη δική του κρίση της εξατομίκευσης, στον βυζαντινό Προσωποκεντρικό πολιτισμό.

Η εμπειρία και γνώση της ελληνικής Προσωποκεντρικής μετάβασης, η εισέτι απρόσληπτη από Ανατολή και Δύση (ημών περιλαμβανομένων), είναι η απάντησή μας στο κοινό/οικουμενικό πρόβλημα.

Υπάρχει (αυτή η εμπειρία και γνώση) στο συγκεκριμένο αυτό σημείο της ελληνικής ιστορίας, προσιτή στον καθένα. Θα μπορούσε κάλλιστα να αξιοποιηθεί σαν το γνωσιολογικό αρχιμήδειο στήριγμα, προκειμένου να υπερβούμε την πόλωση Ατομοκεντρισμού – Κολεκτιβισμού και να βγούμε από τον εμπεδόκλειο «Δίνο» – Στρόβιλο του οντολογικού Μηδενισμού.

Μέσα στον Στρόβιλο αυτό, λαμβάνει χώρα η ανακύκλωση των οντολογικών παραμέτρων των πολιτισμών. Μεσολαβούντος –εννοείται- του «Αρείου Πάγου» των διαπολιτισμικών και ενδοπολιτισμικών διενέξεων, που δεν είναι άλλος από τον Ηρακλείτειο Πόλεμο, των «πατέρα πάντων».

Περαίνοντας την εισήγησή μου, θα έλεγα, ότι ο προβληματισμός πάνω στην πρόταση αυτή, δύνανται να ξεκλειδώσει και τα προσιδιάζοντα Φώτα της Ολυμπιακής μας «κληρονομιάς».