Θ. Ι. Ρηγινιώτης, Τα ξωκλήσια του τόπου μας καταρρέουν!...

Τα χωριά του Ρεθύμνου (και όλης της Κρήτης) είναι γεμάτα ναούς μικρών και μεσαίων διαστάσεων από τα χρόνια του Βυζαντίου και της Ενετοκρατίας. Πολλοί είναι μέσα ή στην άκρη των χωριών και κατά κανόνα είναι οι πρώτοι ενοριακοί και συγχρόνως κοιμητηριακοί (των κοιμητηρίων, δηλ. των νεκροταφείων) ναοί των οικισμών. Άλλοι – όπως ήδη επισήμανε ο συντάκτης – είναι διάσπαρτοι στα χωράφια και τα σπήλαια.

Πολλοί από αυτούς τους ναούς έχουν οικοδομηθεί από αρχοντικές οικογένειες της Κρήτης, βυζαντινής καταγωγής, όπως οι Καλλέργηδες, οι Βαρούχες, οι Βλαστοί, οι Χορτάτζηδες κ.ά. Συνήθως είναι ναοί ιστορημένοι (δηλ. αγιογραφημένοι) και κατάγραπτοι (γεμάτοι τοιχογραφίες στο εσωτερικό τους). Συχνά οι αγιογράφοι ήταν φερμένοι από την Κωνσταντινούπολη, ήταν καλλιτέχνες με παιδεία και φιλοτεχνούσαν αγιογραφίες μεγάλης καλλιτεχνικής, ιστορικής, αλλά και θεολογικής αξίας, πάντα με την τεχνική της νωπογραφίας (πριν στεγνώσει ο σοβάς), την οποία κατείχαν οι Βυζαντινοί.

Μέσα σ’ αυτούς τους υπεραιωνόβιους ναΐσκους (που αποτελούν ζωντανά μνημεία) και ανάμεσα σε αυτές τις τοιχογραφίες εκκλησιάζονταν οι πρόγονοί μας όλους τους σκοτεινούς αιώνες της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας και τον 20ό αιώνα των παγκόσμιων πολέμων, της μικρασιατικής προσφυγιάς, της φτώχειας και της μετανάστευσης. Εκεί έρχονταν σε επαφή με τα απαράμιλλα αριστουργήματα της ορθόδοξης υμνογραφίας, που συνέθεσαν τα χρόνια του βυζαντινού φωτός (και όχι σκότους, όπως ορισμένοι νομίζουν) οι κορυφαίοι ποιητές και μουσικοί της Ορθοδοξίας, όπως οι άγιοι Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Κοσμάς ο Μελωδός, Ρωμανός ο Μελωδός, Ανδρέας Κρήτης, Κασσιανή η Υμνογράφος, Ιωσήφ ο Υμνογράφος και τόσοι άλλοι… Εκεί απόθεσαν τα βάσανά τους, ενώθηκαν στις τελετές και στις μεγάλες στιγμές των εορτών του λαού μας (αλλά και στις επαναστάσεις κατά των βάρβαρων κατακτητών), πήραν θάρρος με τα μηνύματα ελευθερίας και αγιότητας των εκκλησιαστικών κειμένων και ύμνων (που διδάσκουν το δρόμο προς την πνευματική απελευθέρωση και την τελειοποίηση των ανθρώπων), έλαβαν τη θεία χάρη μέσω των αχράντων Μυστηρίων…

Πολύτιμες καταγραφές των ναΐσκων έχουν γίνει από τον καθηγητή Αρχαιολογίας Ιωάννη Σπαθαράκη σε ειδικά βιβλία του (και από άλλους πιθανόν), ενώ εύχρηστοι Οδηγοί έχουν συνεκδοθεί από την Εκκλησία της Κρήτης και την Περιφέρεια (δείτε και την ιστοσελίδα «Ορθόδοξη Κρήτη»: http://orthodoxcrete.com/el/).

Όμως αυτά τα ζωντανά μνημεία καταρρέουν. Οι μνημειώδεις αγιογραφίες κατατρώγονται από την υγρασία, τοίχοι ραγίζουν, ορισμένα εξωκλήσια είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Αξιόλογες εργασίες συντήρησης έχουν γίνει σε πολύ λίγα από αυτά.

Ερωτούμε λοιπόν: πότε περιμένουν να επέμβουν οι αρμόδιοι φορείς, όπως η Αρχαιολογική Υπηρεσία; Όταν πέσουν οι οροφές, όπως συνέβη αξέχαστα στην ιστορική μονή Καλόειδαινας στο Άνω Μέρος Αμαρίου (νομού Ρεθύμνης);

Αν είναι θέμα χρημάτων και το Κράτος λυπάται να χρηματοδοτήσει τη συντήρηση της πνευματικής κληρονομιάς μας, ας αναζητηθούν χορηγοί. Αλλά εξομολογούμαι με κάθε ειλικρίνεια ότι και πριν την περιβόητη οικονομική κρίση στη συνείδηση του λαού μας η Αρχαιολογική Υπηρεσία είχε αρνητική φήμη αδιαφορίας και αργοπορίας.

Σφάλλω; Μακάρι. Σημασία δεν έχει να αποδοθούν ευθύνες, αλλά επιτέλους να περισωθεί ό,τι έμεινε από τα μνημεία των χωριών μας, που αντανακλούν τη σοφία των προγόνων μας. Και δεν εννοώ φυσικά να απαγορευτεί η είσοδος και η τέλεση των ιερών ακολουθιών (δηλαδή να δολοφονηθεί η ζωντανή χρήση τους και να καταντήσουν άψυχα μουσεία), ούτε να αποκολληθούν οι αγιογραφίες και να μεταφερθούν σε μουσεία, αφήνοντας τα εκκλησάκια γυμνά και εξευτελισμένα, αλλά, αντιθέτως, να διασωθούν όπως είναι και να μπορεί να εκκλησιάζεται – δηλαδή να συγκεντρώνεται και να ενώνεται – ο λαός μας σε αυτά τα ζωντανά καλλιτεχνήματα για πολλά χρόνια ακόμη και να αναβαπτίζεται πνευματικά.

Εύχομαι να δούμε μερικές αλλαγές προς το καλύτερο πριν είναι πολύ αργά.

Σας ευχαριστώ. Χριστός ανέστη.