Α. Καρίτζης: «Ο σύγχρονος λόγος της Εκκλησίας και της Αριστεράς. Από τη συγκρουσιακή στη συνεργατική ρητορική» (από το συνέδριο "Εκκλησία και Αριστερά")

[Πηγή: Θεολογικά Δρώμενα & Αμήν ]

Ζούμε σε μια περίοδο όπου είναι σε εξέλιξη μια τεράστια επίθεση στις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Μια επίθεση που στο κέντρο της βρίσκεται η ίδια η ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια. Ο νεοφιλελευθερισμός – αυτό είναι το όνομα που έχει επικρατήσει διεθνώς για την περιγραφή αυτής της αντίληψης – εδράζεται σε μια θεωρητική σύλληψη για τον άνθρωπο και την κοινωνία, προϊόν μιας ενδεχομενικής συνέργιας παραγόντων στους οποίους δεν θα αναφερθώ. Το κεντρικό στοιχείο της είναι ότι οι άνθρωποι είναι κατά βάση προβληματικοί, και άρα η οποιαδήποτε προσφυγή στις ανθρωπολογικές τους ποιότητες για την πραγμάτευση των κοινωνικών ή ατομικών ζητημάτων συνιστά τον δρόμο προς την καταστροφή. Οι ανθρωπολογικές ποιότητες – ή ακριβέστερα κάποιες από αυτές – θεωρούνται πηγή παθών και μη ορθολογικών συμπεριφορών. Γι’ αυτό γενέθλιος σκοπός της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης είναι η κατασκευή ενός νέου ανθρώπου, ενός νέου ορθολογικού τύπου ανθρώπου ικανού να ζήσει μια ζωή ρυθμισμένη και ήσυχη. Η πρώτη ύλη για μια τέτοια κατασκευή δεν είναι άλλη από τους νόμους της αγοράς, της ανταλλαγής και του ανταγωνισμού.

 Για να μπορέσει ένα τέτοιο σχέδιο να υλοποιηθεί πρέπει να αλλάξουν ριζικά κάποιες ανθρωπολογικές ποιότητες. Ποιότητες που απαντώνται σε διάφορες μορφές ανά τους αιώνες, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη – τις περισσότερες φορές χωρίς να καθορίζουν τις κεντρικές συντεταγμένες της οργάνωσης των κοινωνιών, αλλά και χωρίς τις οποίες δεν μπορούν να υπάρξουν κοινωνίες – και διέπουν τις πρωταρχικές διυποκειμενικές σχέσεις (γενναιοδωρία, αλληλεγγύη, αλληλοσεβασμός, λογική του δώρου κοκ).

Για τον νεοφιλελευθερισμό, στο μακροεπίπεδο της κοινωνίας ο μεγάλος εχθρός είναι η δημοκρατία, η δυνατότητα των ανθρώπων να έχουν λόγο για την πορεία των κοινωνιών με βάση τις δικές τους ανάγκες, όπως αυτοί τις αντιλαμβάνονται ως άνθρωποι και όχι ως κάτοχοι ατομικού κεφαλαίου σε ανταγωνισμό μεταξύ τους  καθώς ως τέτοιοι δεν χρειάζονται τη δημοκρατία, η λογική του ανταγωνισμού που διέπει τη λογική του κεφαλαίου αυτοματοποιεί τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Αυτός ο εχθρός είναι σύστοιχος με τον εχθρό στο μικροεπίπεδο του ατόμου όπου πρέπει να εξαλειφθεί κάθε κριτήριο, σχέση και αντίληψη για τη ζωή που δεν συνάδει με τον ανταγωνισμό. Οι άνθρωποι  οφείλουν να απεκδυθούν των ανθρωπολογικών τους ποιοτήτων και να μετατραπούν σε κατόχους ατομικών κεφαλαίων οι οποίοι διάγουν έναν βίο με μόνο κριτήριο και αρχή αυτή του ανταγωνισμού. Όποιος συμπεριφέρεται με άλλα κριτήρια πέραν του ατομικού ανταγωνισμού ή ακόμη χειρότερα αγωνίζεται για αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη, ελευθερία, δημοκρατία και δικαιώματα εκτός από το δικαίωμα να δρα ως επιχειρηματίας (που σημαίνει ότι είναι μόνος του και η ήττα στον ανταγωνισμό μπορεί να σημάνει εξολόθρευση για την οποία ο μόνος υπεύθυνος είναι ο ίδιος) είναι εχθρός της κοινωνίας, είναι εκτός νεοφιλελεύθερης κοινωνίας και απειλή. Συνεπώς, επιτρέπονται όλων των ειδών τα βασανιστήρια, πάσης φύσεως καταστολή, διασυρμός κοκ. Αυτού του είδους τα μέσα καταστολής και τρομοκράτησης έχουν ως σκοπό μεταξύ άλλων να κάνουν τους γονείς να σκεφτούν δυο και τρεις φορές για το μέλλον των παιδιών τους όταν τους λένε να γίνουν καλοί άνθρωποι και χρήσιμοι στην κοινωνία.

Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια επίθεση ανθρωπολογικής εμβέλειας με τεράστιο αριθμό θυμάτων και συνεπειών και με τον φιλόδοξο στόχο να αλλάξει εκ θεμελίων την ανθρώπινη κοινωνία. Η εν λόγω επίθεση λαμβάνει χώρα σε μια περίοδο όπου και άλλοι κόμποι της λογικής του κέρδους φτάνουν σιγά σιγά στο χτένι επιβάλλοντας να σκεφτούμε πολύ πιο συνολικά: περιβαλλοντική αποσταθεροποίηση, διατροφική κρίση, έλεγχος του γενετικού υλικού, συστήματα παρακολούθησης και ελέγχου πέρα από κάθε φαντασία, εμπορευματοποίηση της υγείας του φαρμάκου και των βασικών αγαθών, αναφλέξεις και συρράξεις σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Ο ήσυχος κόσμος του αστού παράγει καταστροφή με ταχύ ρυθμό σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της ανθρώπινης δραστηριότητας όπου έχει βάλει πόδι η λογική του κέρδους. Συνεπώς, δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μόνο τη σφοδρότητα της επίθεσης και τα δεινά που σπέρνει. Ο κίνδυνος δεν είναι μόνο ότι οι περισσότεροι προοριζόμαστε να ζήσουμε μια αναξιοπρεπή ζωή αλλά ότι η ίδια η ζωή απειλείται από την επίθεση αυτή. Αυτό είναι ένα από τα καινοφανή στοιχεία της εποχής μας. Ο αγώνας εναντίον της εκμετάλλευσης, για μια αξιοπρεπή ζωή είναι αγώνας για την ίδια την ζωή. Ο αγώνας για μια αξιοπρεπή κοινωνία ανθρώπων είναι αγώνας για την ύπαρξη κοινωνίας και ανθρώπων.

Όμως, η επίθεση αυτή βρίσκει τις δυτικές κοινωνίες ανοχύρωτες, διαβρωμένες από την εμπέδωση της λογικής του ανταγωνισμού, του ατομικού δρόμου, της απαξίωσης της συλλογικής ύπαρξης, της ειρωνείας και εγκατάλειψης των ανθρωπολογικών ποιοτήτων όπως η γενναιοδωρία, αναίσθητες τόσο καιρό απέναντι στις κραυγές άλλων λαών. Το τραγικό με ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας και όχι μόνο είναι ότι οι κοινωνίες μας τα έχουν δικαιολογήσει όταν συνέβαιναν σε άλλους, μερίδες της τα δικαιολογούν όταν αυτά και χειρότερα συμβαίνουν σε άλλους δίπλα μας. Η ταύτιση κάποιου με τον ισχυρό, η αποδοχή ότι η ανθρώπινη ζωή είναι σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τις επιδιώξεις αυτών που προηγούνται στην κοινωνική και οικονομική ιεραρχία, η αποδοχή ότι οι άνθρωποι είναι νούμερα σε οικονομικές αναλύσεις και όχι πρόσωπα τα οποία συνιστούν τον τόπο του υπέρτατου σεβασμού οδηγεί στη συναίνεση και του δικού του χαμού. Αν συναινείς στο να κλείνονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης αυτοί που βρίσκονται από κάτω σου τότε χάνεις κάθε ηθικό έρεισμα όταν αντιστέκεσαι στη μείωση του μισθού σου, στην περικοπή της σύνταξης, στον αποκλεισμό σου από το νοσοκομείο κοκ που σου επιβάλλει ο αμέσως από πάνω σου. Το δίκιο – όμοια με την αγάπη όπως διδάσκει ο χριστιανικός λόγος – έχουν την τάση να επεκτείνονται σε όλους τους ανθρώπους, αλλιώς μαραίνονται και χάνουν το νόημά τους. Για αυτό για την αριστερά όπως και για κάθε αξιοπρεπή άνθρωπο γίνεται φανερό ότι δεν υπάρχει λύση σε οτιδήποτε σχετίζεται με τις λαϊκές τάξεις που να ευνοεί κάποιους έναντι κάποιων άλλων στο εσωτερικό τους, δηλαδή ακολουθώντας την ιεραρχία του χρήματος. Είτε θα δίδεται λύση υπέρ για παράδειγμα και των Ελλήνων και των μεταναστών ή θα εφαρμόζεται μια «λύση» τόσο εναντίον των Ελλήνων (περικοπές κοκ) όσο και εναντίον των μεταναστών (στρατόπεδα συγκέντρωσης κοκ), όπως αυτή που εφαρμόζεται σήμερα.

Η προσχώρηση λοιπόν στη θέση ότι οι άνθρωποι δεν είναι πρόσωπα αλλά νούμερα είναι βαθειά, υπαρξιακή και παράγει τεράστιες συνέπειες, γεννά μια νέα εποχή, όπου το πέπλο της αξιοπρεπούς διαβίωσης τραβιέται πάνω από την τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων με τη συναίνεσή τους. Μικροί θύλακες ευκατάστατων σε πελάγη πληθυσμών χωρίς καμιά συνοχή όπου επικρατεί ο νόμος της ζούγκλας. Ο μετανάστης και ο πρόσφυγας, δηλαδή ο άνθρωπος που δεν έχει τίποτα, κανένα δικαίωμα ούτε στη ζωή, ο άνθρωπος έρμαιο εκμετάλλευσης και εγκληματικής δράσης δεν είναι ένα ατύχημα. Είναι το ιδεώδες καθεστώς ζωής για εμάς και τα παιδιά μας. Είναι η τύχη των χαμένων του νεοφιλελεύθερου γενναίου νέου κόσμου οι οποίοι αξίζουν κάθε περιφρόνηση αφού δεν τα κατάφεραν…

Κοινωνίες οι οποίες σταθερά προσανατολίστηκαν σε μια ατομική στρατηγική ζωής βρίσκονται τώρα αντιμέτωπες με έναν εχθρό τη γλώσσα του οποίου και μόνο ξέρουν να μιλούν. Έχουν ξεχάσει τι σημαίνει σηκώνω το ανάστημά μου στην αδικία, δίνω τη ζωή μου αν χρειαστεί για να υπερασπιστώ την ελευθερία, να υπερασπιστώ τον διπλανό μου (άλλωστε δεν υπάρχουν πια διπλανοί, μόνο αντίπαλοι). Ελευθερία δεν είναι να μην με ενοχλούν, να με αφήνουν ήσυχο, να μπορώ να κλείνω τα μάτια «ελεύθερα» στο μακελειό των διπλανών μου όπως διδάσκουν οι γραφές του νεοφιλελευθερισμού.

Ελεύθερος και αξιοπρεπής είναι αυτός που ντρέπεται όταν κάποιος βασανίζεται και πονάει (γιατί διευρύνει τις αρετές των στενών διαπροσωπικών σχέσεων σε όλους τους ομοίους του), που δεν τον χωράει ο τόπος όταν νεφροπαθείς καρκινοπαθείς, νήπια, ηλικιωμένοι και άλλοι πολλοί ρίχνονται στον καιάδα της ανταγωνιστικότητας, που ντρέπεται όταν κάποιος που βοήθησε του λέει ευχαριστώ, που θέλει να παραμείνει αξιοπρεπής και άνθρωπος όταν από παντού ακούει ότι αυτό είναι αναχρονισμός, συντεχνιακή λογική και βόμβα στα θεμέλια της προσπάθειας που κάνει η χώρα, και δεν θα κάνει πίσω σε αυτό, στο να παραμείνει άνθρωπος και αξιοπρεπής ακόμη και όταν τον βρίζουν χυδαία οι κήρυκες του νεοφιλελευθερισμού και τον ταυτίζουν με τους φονιάδες.

Σε αυτή την ιστορικά κρίσιμη στιγμή η αριστερά από τη μεριά της έχει κάνει τις επιλογές της. Όμως η αριστερά δεν μπορεί μόνη της να σταματήσει την επίθεση στον άνθρωπο. Η αριστερά οφείλει να είναι μέρος μιας μεγάλης κοινωνικής, πολιτισμικής και εν τέλει ανθρωπολογικής ανάτασης των ίδιων των λαών. Απέναντι σε αυτή την ιστορικής εμβέλειας προσπάθεια μετάλλαξης των βασικών ανθρωπολογικών συντεταγμένων οι κοινωνίες έχουν ένα και μόνο δρόμο: να ανασύρουν και να ρίξουν στη μάχη για την αποτροπή αυτής της εξέλιξης όλα τα διαθέσιμα αξιακά αποθέματα που θέτουν στο επίκεντρο τον άνθρωπο. Με εφαλτήριο τα εν λόγω αποθέματα μπορούμε να αποκρούσουμε την αγορά και τους νόμους της, την επέκταση του ανταγωνισμού και της λογικής του κέρδους σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής, να αποκαταστήσουμε τη δημοκρατία, να επαναφέρουμε την αξιοπρέπεια στο κέντρο της προσοχής της δημόσιας πολιτικής και της κοινωνικής συμπεριφοράς και γιατί όχι να συρρικνώσουμε τη λογική της αγοράς, να απελευθερώσουμε την κοινωνία των ανθρώπων από τα απρόσωπα δεσμά της.

Αυτά τα αξιακά αποθέματα ενυπάρχουν σε θεσμούς και κοινωνικές πρακτικές με πολύ διαφορετικές ιστορικές διαδρομές οι οποίες μπορεί να έχουν και ένα παρελθόν συγκρούσεων. Σήμερα καθήκον όλων μας είναι να εστιάσουμε στο κατεπείγον της υπεράσπισης της έννοιας της «κοινωνίας ανθρώπων» έναντι της έννοιας της «διαχείρισης πραγμάτων» στηριζόμενοι στα εν λόγω αξιακά αποθέματα. Να ξεπεράσουμε όλοι μας τη μερικότητά μας, τα επιμέρους συμφέροντά μας, να αντιληφθούμε το ιστορικό μέγεθος των στιγμών που ζούμε, τουλάχιστον όσοι με διαφορετικούς τρόπους έχουμε ταχθεί στην υπηρεσία των διπλανών μας και να κινήσουμε μαζί, πυκνώνοντας τις γραμμές των υπερασπιστών της κοινωνίας των ανθρώπων. Αν δεν κάνουμε μια τέτοια επιλογή να είμαστε σίγουροι ότι θα σαρωθούμε όλοι σαν τα στάχια από τον άνεμο, να μην ελπίζουμε στο έλεος των εισβολέων όχι γιατί είναι «κακοί» άνθρωποι αλλά γιατί το έλεος δεν προβλέπεται στους νόμους της αγοράς και του ανταγωνισμού. Αυτή η επιλογή, η επιλογή υπέρβασης της μερικότητας και ανάληψης της ευθύνης που αναλογεί σε αυτούς που έχουν ταχθεί στην υπηρεσία των διπλανών τους είναι βαθύτατα υπαρξιακή και εν τέλει αυστηρά προσωπική. Ο καθένας από εμάς καλείται ενώπιον των δικών του πιστεύω, να επιλέξει τον δύσκολο δρόμο, να μείνει συνεπής σε αυτά που διακηρύττει ανεξάρτητα από το τίμημα, όπως έχουν κάνει άλλωστε τα πρόσωπα που αποτελούν τα πρότυπά του.

Η αριστερά έχει στον πυρήνα της ταυτότητάς της τη συλλογική ύπαρξη, τον αλληλοσεβασμό, τις ανάγκες των ανθρώπων σήμερα αλλά και των μελλοντικών γενιών, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ζωή και τη βαθιά της πίστη στην πραγματική δημοκρατία. Αυτά είναι τα αξιακά αποθέματα που καταθέτει στον αγώνα για την υπεράσπιση της «κοινωνίας των ανθρώπων».

Όμως η αριστερά παραμένει υπερδιανοητική, απευθύνεται στο λογικό των ανθρώπων, προσπαθεί να δείξει ορθολογικά ότι όποια και να είναι η ερώτηση η απάντηση είναι πάντα ο άνθρωπος. Όμως, αυτή η προσπάθεια είναι λειψή αν είναι μόνο διανοητική.

Επίσης, η αριστερά πολλές φορές ρέπει σε μια τεχνοκρατική προσέγγιση που δίνει την αίσθηση ότι είναι μέρος μιας διανοητικής ελίτ που περιλαμβάνει την αριστερά, τους πολιτικούς της αντιπάλους και άλλα δημόσια πρόσωπα με την ευρεία έννοια του όρου που δεν αφορά τον «απλό» κόσμο, άλλες φορές δίνει τη λανθασμένη αίσθηση ότι δεν ενδιαφέρεται για τη συνοχή του βίου του «απλού» κόσμου επειδή εστιάζει σε αυτά που ο αντίπαλός της γεννά στις ζωές των ανθρώπων, επειδή θέλει να τα αλλάξει όλα υποτιμώντας ότι πολλές πτυχές της ζωής των λαϊκών τάξεων δεν ταυτίζονται με τα κυρίαρχα πρότυπα αν δεν είναι κάποιες φορές και εντελώς αντιπαραθετικές όπως φανερώνει η τεράστια σήμερα επίθεση που στοχεύει στη διάλυση και αυτών των  σχέσεων.

Επιπρόσθετα, η αριστερά δεν έχει αναπτύξει επαρκώς το συναισθηματικό αντίστοιχο της διανοητικής αντίληψής της για την κοινωνία και τον άνθρωπο. Αν το συναισθηματικό αντίστοιχο της λογικής του ανταγωνισμού είναι αρνητικά συναισθήματα όπως το μίσος και ο φθόνος, το συναισθηματικό αντίστοιχο της λογικής της συνεργατικότητας και της αλληλεγγύης, της λογικής της αριστεράς, είναι η αγάπη. Όμως η αριστερά δεν ξέρει πώς να φέρει την αγάπη στο κέντρο της πολιτικής της πρότασης. Μπορεί να φτιάξει μεγάλα προγράμματα για την ορθολογική οργάνωση μιας αξιοπρεπούς κοινωνίας και να την προσφέρει προς αξιολόγηση στο λογικό των ανθρώπων, δεν ξέρει όμως πώς να απευθυνθεί στον συναισθηματικό τους κόσμο, να καλλιεργήσει μέσα στους ανθρώπους το δικό της συναισθηματικό αντίστοιχο, την αγάπη, σε αντίθεση με τους νεοφιλελεύθερους οι οποίοι έχουν αναπτύξει στο έπακρο τους μηχανισμούς υποδαύλισης των δικών τους συναισθηματικών αντίστοιχων, του μίσους και του φθόνου στις καρδιές των ανθρώπων.

Ο χριστιανικός λόγος – με τη δική του διακριτή ιστορική θέσμιση και διαδρομή η οποία δεν είναι στο απυρόβλητο από τη σκοπιά της αριστεράς – διαθέτει εκείνη τη συναισθηματική διάσταση που λείπει από την αριστερά, διαθέτει επίσης πολύτιμα αξιακά κοιτάσματα τα οποία μπορούν να παίξουν καταλυτικό ρόλο στην υπεράσπιση των υπό απειλή ανθρωπολογικών ποιοτήτων των οποίων άλλωστε αποτελούν ιστορικά μοναδική έκφανση.

Μερικές μόνο ενδεικτικές περιοχές όπου μπορεί κανείς να αναζητήσει τα εν λόγω κοιτάσματα. Η κατεξοχήν προσωπική σχέση του κάθε ανθρώπου με το θείο στη χριστιανική διδασκαλία καθιστά τον άνθρωπο ένα πρόσωπο το οποίο δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με την ψυχρή οικονομική αριθμητική και την αναγωγή των ανθρώπων σε οικονομικά μεγέθη και αναλύσεις κόστους. Ο κάθε άνθρωπος ως πρόσωπο είναι ένα ολόκληρο και ανεξάντλητο σύμπαν σε αντίθεση με τη μονοδιάστατη λογική του κατόχου ατομικού κεφαλαίου. Επιπρόσθετα, αν η σχέση του ανθρώπου με τον θεό είναι μια βαθειά και ανεξίτηλα προσωπική σχέση, εντούτοις δεν είναι μια ιδιωτική υπόθεση. Το άγιο πνεύμα φανερώνεται στην εκκλησία, δηλαδή στην κοινότητα των πιστών, η θέωση πραγματώνεται στη συλλογική ύπαρξη και την άμεση διαπροσωπική σχέση, στοιχεία που είναι εξ ορισμού αντίθετα στην κοινωνία των ανταγωνιστών και των εγωιστών. Η χριστιανική έννοια της αγάπης υπερβαίνει διαιρέσεις και διαφορές και γενικεύει θεμελιακές ανθρωπολογικές ποιότητες που διέπουν τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις στο σύνολο της ανθρωπότητας. Αν ο νεοφιλελευθερισμός διδάσκει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εναντίον όλων όπως επιτάσσει η λογική του κεφαλαίου, η χριστιανική αγάπη διδάσκει το ακριβώς αντίθετο: όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια.

Τέλος, ο χριστιανικός λόγος αναφέρεται στους ανθρώπους ως εάν να μετέχουν δυνητικά σε ένα μεγάλο συμβάν, αναγνωρίζει σε αυτούς την τάση προς το απόλυτο, το θείο ως εγγενές χαρακτηριστικό τους, αντιτάσσεται λοιπόν θεμελιακά στην απλή διαβίωση, στην κακώς εννοούμενη απομάγευση της ανθρώπινης κατάστασης, στη συνθηκολόγηση με τις επιταγές του βιολογικού κύκλου. Εδώ συναντιέται ιδιόμορφα με την αριστερά που πιστεύει στη δυνατότητα της συλλογικής ανθρώπινης δράσης να υπερβεί τις επιταγές του ιστορικού κύκλου, της διαιώνισης της αδικίας και της εκμετάλλευσης και να επικοινωνήσει, να ερωτοτροπήσει με τη χριστιανική έννοια με το απόλυτο με μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και αδικία. Και η αριστερά και ο χριστιανικός λόγος συνιστούν διαφορετικές προσπάθειες να κατανοήσει ο άνθρωπος τον εαυτό του και να συγκροτήσει έναν συνεκτικό βίο χωρίς να παρακάμπτεται η ανεπανάληπτη ανθρωπολογική διάσταση που τον καθιστά αυτό που είναι, αυτή της τραγικής όσο και μεγαλειώδους επίγνωσης της περατότητας της ύπαρξης που προκαλεί η δυνατότητα σύλληψης του απόλυτου.

Μπροστά στον κίνδυνο που διατρέχουμε σήμερα από την προσπάθεια να γίνει ο άνθρωπος ένα ον καταστατικά ξένο προς την ίδια του τη συνθήκη ύπαρξης – ένας στόχος που εξ ορισμού δεν μπορεί να επιτευχθεί αλλά η επιδίωξή του μπορεί να γεννήσει αμέτρητο πόνο και να θέσει σε κίνδυνο την ύπαρξη της ανθρωπότητας – το κρίσιμο δεν είναι η εξέταση των παραμέτρων των εν λόγω κοσμοθεωρήσεων ώστε να εξακριβώσουμε πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Άλλωστε μια τέτοια συζήτηση είναι σε εξέλιξη εδώ και αιώνες και θα συνεχίζεται για πολύ καιρό.

Το κρίσιμο είναι να κατανοήσουμε βαθειά ότι η μεγάλη αφύπνιση των ίδιων των λαών που είναι σήμερα το ζητούμενο οφείλει να αναζωπυρώσει τις αξίες και τις αρετές που πηγάζουν από τις ανθρωπολογικές ποιότητες οι οποίες βρίσκονται στον αντίποδα και το στόχαστρο του νεοφιλελεύθερου κανιβαλισμού. Οι εν λόγω αρετές και αξίες συνιστούν το υπόβαθρο τόσο της αριστεράς όσο και του χριστιανικού λόγου, ενυπάρχουν, γενικεύονται και ριζοσπαστικοποιούνται με διαφορετικό τρόπο εντός τους. Ο χριστιανικός λόγος και η αριστερά αποτελούν θύλακες – όχι τους μόνους – αυτών των πρωταρχικών αρετών που πρέπει να αναζωπυρωθούν. Η μεγάλη αφύπνιση που είναι το ζητούμενο οφείλει με επιδέξιο τρόπο και με την επινόηση νέου λεξιλογίου να μιλήσει ξανά για αυτές τις πρωταρχικές αρετές και αξίες όπως η αλληλεγγύη, η αγάπη, η προσφορά, η τιμιότητα, η αφοσίωση, η γενναιοδωρία. Πάνω σε αυτές μπορούν οι λαοί να βρουν το στιβαρό έδαφος για να κάνουν τη μεγάλη ανατροπή.

Ζούμε σε εκείνες τις σπάνιες στιγμές στην ιστορία όπου το κατεπείγον της πολιτικής και κοινωνικής δράσης και της απάντησης σε καθημερινά αδιέξοδα βραχυκυκλώνεται με υπαρξιακά ζητήματα και θεμελιακές λογικές και επιλογές. Η δεκτικότητα των ανθρώπων σε τέτοια μεγάλα ερωτήματα είναι πρωτοφανής και η κινητοποίησή τους περνάει μέσα από αυτό το βραχυκύκλωμα. Ο λαός μας και άλλοι λαοί πρέπει να κάνουν μια μεγάλη ανατροπή, ανθρωπολογικής εμβέλειας, αν θέλουν να μείνουν απλά όρθιοι. Άλλωστε, όποτε βελτιώθηκε έστω και λίγο η ζωή των πολλών και πήγε η ιστορία παρακάτω πάντα έγινε μετά από ένα πέταγμα στον ουρανό. Ένα πέταγμα στον ουρανό το οποίο συνιστά κοινό τόπο τόσο της αριστεράς όσο και του χριστιανικού λόγου, παρά τις μεγάλες διαφορές. Ας αναλάβουμε να μορφοποιήσουμε και να φέρουμε σε πέρας το πέταγμα που απαιτούν οι δικοί μας καιροί ένα καινοφανές πέταγμα στον ουρανό που ο χρόνος εναπόθεσε, είτε το θέλουμε είτε όχι, στα δικά μας χέρια.

http://blogs.auth.gr/moschosg/2013/01/24/%CE%B7-%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%AD%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%AF%CF%84%CE%B6%CE%B7-%CE%BF-%CE%B4%CF%81-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83/

http://www.amen.gr/article12136