Αθ.Ι.Καλαμάτας, Η εσχατολογική διάσταση της Άλωσης της Πόλης

Η εσχατολογική διάσταση της Άλωσης της Πόλης

 

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

 Θεολόγου Καθηγητή – DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας – Δρ Θεολογίας ΑΠΘ

φωτό από εδώ

Ο αείμνηστος Βασίλειος Τατάκης πολύ παραστατικά στο περισπούδαστο έργο του: Σκούφος, Μηνιάτης, Βούλγαρις, Θεοτόκης, γράφει ότι «η ζωή του Ελληνισμού είναι ένα περπάτημα συνεχές, με μεταβολές κάποτε βαθιές, αλλά χωρίς απότομες διακοπές. Λαός με παλαιότατη ιστορική συνείδηση παρουσιάζει, από χιλιετηρίδες τώρα, το φαινόμενο της βαθμιαίας δημιουργίας νέων μορφών, χωρίς ριζική διάσπαση της συνέχειας». Τούτη η ιστορική συνέχεια, μπορεί κανείς να τη δει σε γεγονότα που σημάδεψαν την πολυτάραχη και μακρόσυρτη ιστορική πορεία του Ελληνισμού, όπως λόγου χάριν η Άλωση της Πόλης (29 Μαΐου 1453), που σήμερον μνήμη τελούμε των τραγικών περιστατικών της.

Ασχέτως κι αν σήμερα ο νεοελληνικός ραγιαδισμός παντελώς έχει αφαιρέσει την ιστορική μας αυτοσυνειδησία, φρονώ ότι η Άλωση της Πόλης για όποιον, έστω, και ψήγματα ιστορικού αισθητηρίου έχει, οφείλει να τον προβληματίζει. Κι αυτό για ένα βασικό λόγο: το τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας σήμανε και το τέλος της οικουμενικής συνείδησης του Ελληνισμού, της Ρωμανίας κατά τον ευαίσθητο πάντα λόγο του παπα - Γιώργη Μεταλληνού.

Η αίσθηση το τέλους της Κωνσταντινούπολης, για τους Ρωμηούς κατοίκους του πρώτου μισού του 15^ου αιώνα, θεωρήθηκε ως αντανάκλαση φυσικών φόβων που προερχόταν από την εμπειρία τόσων πολλών επιθέσεων και πολιορκιών, ακόμη και πριν απ’ αυτή της λατινικής κατάληψης του 1204. Προσεκτική ανάλυση των πρωτογενών πηγών, καταδεικνύει πως σκοτεινές και αλύτρωτες δυνάμεις καταστροφής και διαφθοράς της ιδιωτικής και δημόσιας βυζαντινής κοινωνίας ενέδρευαν παντού, εξωθώντας τον επίλεκτο λαό της Νέας Ιερουσαλήμ, να εκπίπτει από την υψηλή κλήση στην οποία είχε κληθεί. Για το λόγο αυτό, δεν ήσαν λίγοι οι βυζαντινοί λόγιοι που πίστευαν ότι κάθε εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός, όπως η πανώλη, ο πόλεμος, ακόμη και οι σεισμοί, αποτελούσαν θεϊκή παρέμβαση ως τιμωρία, για «αμαρτίες» που είχαν διαπραχθεί. Ο Ιωσήφ Βρυέννιος, ο πυρίπνους σοφός διδάσκαλος, γνωστός από τη ρήση του «ουκ αρνησόμεθά σε, φίλη ορθοδοξία, ου ψευσόμεθά σε, πατροπαράδοτον σέβας»,  στον 14^ο αιώνα, όταν το κακό της πτώσης της Βασιλεύουσας φαινόταν μη αναστρέψιμο, με λεπτομερή τρόπο καταγράφει την αντίσταση ολίγων στην κατάσταση φθοράς στην οποία είχε περιέλθει μεγάλο μέρος του βυζαντινού λαού: «Αν η εικόνα των τιμωριών που μας επιβάλει ο Θεός, προκαλεί αμηχανία και σύγχυση, ας αναλογιστούμε τους παραλογισμούς μας και τότες θα εκπλαγούμε γιατί ακόμη δεν μας κτύπησε κεραυνός…Παραπονιόμαστε στο Θεό είτε βρέχει είτε δε βρέχει, είτε κάνει κρύο είτε κάνει ζέστη, πως δίνει πλούτο στον ένα ενώ αφήνει τον άλλο φτωχό, πως πνέει νοτιάς ή έρχεται καταιγίδα από βοριά, και εντελώς απλά μεταμορφωνόμαστε σε αδιάλλακτους δικαστές του Θεού. Πολλοί από μας αδιάντροπα βλασφημούν την ορθόδοξη πίστη, το Σταυρό, το Νόμο, τους αγίους, τον ίδιο το Θεό, όταν ακόμη κι ένας άπιστος δε θα έκανε τόσο πολύ…Αυταπατόμαστε όταν πιστεύουμε στους αστρολόγους, πως η ύπαρξή μας δηλαδή κατευθύνεται από τις Ώρες, την Τύχη, τις Μοίρες, την Ειμαρμένη, τα σημάδια του Ζωδιακού Κύκλου και των Πλανητών. Είμαστε βέβαιοι πως οι Νηρηίδες ζουν στη θάλασσα και πως Στοιχειά υπάρχουν παντού…Προσέχουμε τα όνειρα και πιστεύουμε πως λένε το μέλλον. Κρεμάμε φυλακτά στο λαιμό μας και εξασκούμε τη μαντεία…Απομακρυνόμαστε ακόμη πιο πολύ και από την αρετή ψάχνοντας συνεχώς το κακό…Αυτές και άλλες είναι οι αμαρτίες που μας καθιστούν αξίους των τιμωριών μας, με τις οποίες ο Θεός μας επισκέπτεται ως πληρωμή γι’ αυτά τα λάθη και άλλες ίσης βαρύτητας κακοήθειες. Έτσι τιμωρεί ο Θεός το λαό Του», [στο: «L’ Etat intellectuel et moral des Byzantins au XIVe siècle”, Mélanges Charles Diehl, vol. I, Paris, p. 225]. Η περιγραφή αυτή μαρτυρά τη αίσθηση  πως το πλήθος των αμαρτιών της Πόλης έκαμε αναπόφευκτη τη θεία εκδίκηση και δεν υπάρχει αμφιβολία, πως για τους βυζαντινούς το τέλος της, πέρα από οποιαδήποτε ιστορική ερμηνεία προήλθε και μέσα από ένα ισχυρό κτύπημα εσωτερικών εχθρών, έχοντας εσχατολογική διάσταση.