"Η κοινότητα ως βρόχος": Παραλειπόμενα μιας εισήγησης...

Στο Παγκρήτιο Θεολογικό συνέδριο που έγινε στον Πλακιά και στο Σπήλι του νομού Ρεθύμνης,έκανε μια ενδιαφέρουσα εισήγηση  ("Η κοινότητα ως βρόχος") ο γνωστός θεολόγος και νομικός Θανάσης Παπαθανασίου (μια περίληψη της εισηγήσεως βλ. σε άλλο πόστ ανωτέρω ή στο Θεολόγοι Κρήτης).

Στέκομαι στην εισήγηση του κ. Παπαθανασίου, διότι κάλυψε το θέμα και από τη σκοπιά της κοινωνικής θεωρίας με τρόπο αντικειμενικό και ψύχραιμο. Ο κ.Παπαθανασίου προτίμησε τον όρο "υποκείμενο", αντί του όρου "άτομο", που τόσο πολύ είναι στη "μόδα", ιδίως από τους θιασώτες της μεταπρατικής (αν όχι νεο-φιλελεύθερης και προτεσταντίζουσας διανόησης).Ακόμη έκανε λόγο για σύνθεση υπερατομικών αξιών και κοινοτισμού και πρότεινε οι "κοινότητες" να βγούν στη δημόσια σφαίρα, όπου θα εκφράζονται ελεύθερα, θα διαλέγονται και θα λογοδοτούν, αντί να ιδιωτεύουν και να γκετοποιούνται.

Ας δούμε εν συντομία ορισμένα στοιχεία της προβληματικής του κ.Θ.Παπαθανασίου(όλες οι επισημάνσεις δικές μας-για μια αναλυτικότερη διαπραγμάτευση του θέματος ο αναγνώστης ας καταφύγει στα Πρακτικά του συνεδρίου, που η έκδοση τους προγραμματίζεται):

1.Συνήθως όταν μιλούμε περί εκκλησίας επικρατεί το σχήμα «κοινότητα» έναντι του ατομισμού και «εκκλησία» έναντι της θρησκείας. Ο «δυαλισμός» του παραπάνω σχήματος «εξαγιάζει» συλλήβδην την κοινότητα· το ερώτημα που τίθεται είναι το ακόλουθο: «για ποιο είδος κοινότητας μιλάμε;».

Αν δεχτούμε την κοινότητα ως ύψιστο κριτήριο κοινωνικής υποστασιοποίησης, τότε οι πανανθρώπινες αξίες παύουν να έχουν καθολική ισχύ.Θέση "καθολικής ισχύος" διεκδικεί η κοινότητα.

Τοιουτοτρόπως έχουμε τον φιλελευθερισμό που προτάσσει τις πανανθρώπινες (υπερατομικές) αξίες και τον κοινοτισμό ή κομμουνιταρισμό που προτάσσει την κοινότητα. Το ιδανικό θα ήταν η σύνθεση υπερατομικών αξιών και κοινοτισμού.

2.Μετά το Διαφωτισμό παρατηρείται μια «μεταφυσική» ερμηνεία του νομικού συστήματος. Η θρησκευτική πίστη από την άλλη εμπνέει πολλές κοινωνικές συμπεριφορές και δεν εξαντλείται στην ιδιωτική σφαίρα.

3.Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 παρατηρείται μια συνηγορία υπέρ της ιθαγένειας. Η εθνική ταυτότητα προτάσσεται (αυθεντικό είναι το ντόπιο, που συνήθως νοθεύεται από ξένες επιδράσεις).

Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 παρατηρείται μια «μανιασμένη» επίθεση κατά της μονοθεΐας καθεαυτήν (ανεξάρτητα αν πρόκειται για χριστιανική, ισλαμική ή ιουδαϊκή)  από τους θιασώτες της πολυθεΐας. Αυτή η κίνηση έχει άμεση σχέση με το μεταμοντερνισμό (ή τη μετανεωτερικότητα) και σχετίζεται άμεσα με την παγκοσμιοποίηση και το πολιτιστικό «κολάζ», που απορρέει εξ αυτής. Ως απάντηση σ’ όλα αυτά έρχεται η «(επαν)ανακάλυψη» της ιθαγένειας ως μέσο αντίστασης.

4.Στον προχριστιανικό κόσμο κυριαρχούσε η λογική της ιθαγένειας (πόλις, φυλή). Ο χριστιανισμός έδωσε προτεραιότητα στο υποκείμενο και στη χειραφέτηση του από την εκ γενετής κοινότητα (έτσι π.χ. για εγκατάλειψη των πατρίων εθίμων κατηγορούσε τους χριστιανούς ο εθνικός συγγραφέας Κέλσος: «εγκατέλειψαν τα δικά τους έθιμα για να εγκολπωθούν των Ιουδαίων»). Συνεπώς η έμφαση δόθηκε στην οικουμενικότητα, αντί της ιθαγένειας. Πρόταξη στην ιθαγένεια θα σήμαινε: α) παραθεώρηση της ιεραποστολής και β)έκπτωση σε «μισσιοναρισμό», δεδομένου ότι η ιεραποστολή θα εξελαμβάνετο ως πολιτογράφηση των «άλλων» στην πολιτιστική ή πολιτική ιθαγένεια των χριστιανών (πολιτιστικός ιμπεριαλισμός).

Οικουμενικότητα σημαίνει ότι: α) η χριστιανική μονοθεϊστική αλήθεια είναι το πρωτείο της αγάπης, το «άνοιγμα» στον «άλλον» και β) η ρήξη υποκειμένου –κοινότητας δεν «σημαίνει» (εμφαίνει) έναν άνθρωπο έξω-ιστορικό, αφού το ανθρώπινο υποκείμενο είναι σχεσιακό και εντάσσεται σε κοινότητα ως «άθλημα ελευθερίας». Ο άνθρωπος καλείται να κάνει τον πολιτισμό του «σάρκα» της αλήθειας, όχι πηγή της αλήθειας.

5.Με δεδομένο ότι ο δημόσιος χώρος είναι ο ανοικτός χώρος της κοινωνίας, το κράτος καλείται να είναι ο φρουρός της ελεύθερης εκφοράς όλων των απόψεων. Οι επιμέρους κοινότητες οφείλουν να έχουν «φωνή» στο δημόσιο χώρο, να μην «ιδιωτεύουν», διότι με αυτόν τον τρόπο γκετοποιούνται. Έτσι εξασφαλίζεται η πολυφωνία, αποφεύγονται οι παρτικουλαρισμοί και οι ποικίλοι φανατισμοί. Και το κυριότερο: εκφράζονται ελεύθερα, αλλά και λογοδοτούν.

Ας μην ξεχνάμε ότι η είσοδος του Χριστού στο δημόσιο χώρο έγινε στη «Γαλιλαία των εθνών». Οι πρώτοι χριστιανοί «πλήρωσαν» το «άνοιγμα» στο δημόσιο χώρο με τους διωγμούς (δημοσιοποίησαν την άρνηση τους να πιστέψουν τον αυτοκράτορα ως Θεό).