Χ. Ανδρεόπουλος, «ΝΟΜΟΚΑΝΟΝΙΚΑ»: Επιθεώρηση Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου, τεύχος 1/2019

«ΝΟΜΟΚΑΝΟΝΙΚΑ», Επιθεώρηση Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου, τεύχος 1/2019

Του Χάρη Ανδρεόπουλου* 

Με μελέτες που αναφέρονται στο τοπίο των σχέσεων Κράτους – Εκκλησίας μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσεως της αναθεωρητικής διαδικασίας, με άρθρα που αφορούν στην διάπλαση αυτών των σχέσεων από το Σύνταγμα του 1844 μέχρι το ισχύον (1975/2001/2008) αλλά και σε ειδικότερα ζητήματα , όπως το κύρος του κανονικού δικαίου της (ρωμαιο-) Καθολικής Εκκλησίας στην ελληνική έννομη τάξη, καθώς και με την παρουσίαση και σχολιασμό σημαντικών δικαστικών αποφάσεων που άπτονται ζητημάτων εκκλησιαστικής και ευρύτερα θρησκευτικής φύσεως, κυκλοφόρησε προσφάτως το νέο τεύχος (1/2019) της Επιθεωρήσεως Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου «Νομοκανονικά». 

Τα «Νομοκανονικά» είναι η εξαμηνιαία Επιθεώρηση που επιδιώκει να καλύψει δύο σύνθετους και δυσχερείς επιστημονικούς κλάδους, το Εκκλησιαστικό και το Κανονικό Δίκαιο, τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και δικαστηριακής πράξεως. Αποτελούν το επιστημονικό όργανο της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου και απευθύνονται σε δικηγόρους, δικαστές, θεολόγους και σε ερευνητές επιστήμονες από τον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών (ιστορικούς, κοινωνιολόγους, κ.λ.π.) οι οποίοι είτε εντρυφούν στο πεδίο των σχέσεων Πολιτείας – Εκκλησίας / θρησκευτικών κοινοτήτων, είτε ασχολούνται με θέματα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας και δη της νεότερης. Εκδίδονται ανελλιπώς από τον Μάιο του 2002 και ήλθαν, σύμφωνα με την πρόθεση του ιδρυτού και Διευθυντού τους, ομ. καθηγητού Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη, να καλύψουν την απουσία, που είχε από ικανού χρόνου καταστεί ευκρινώς ορατή, μιας περιοδικής εκδόσεως, η οποία να προάγει την επιστήμη στα ζητήματα του Εκκλησιαστικού και του Κανονικού Δικαίου και ευρύτερα τον δημόσιο διάλογο στα ζητήματα των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας. 

ΜΕΛΕΤΕΣ - ΑΡΘΡΑ 

Στο νέο τεύχος περιλαμβάνονται μελέτες που περιγράφουν το τοπίο των σχέσεων Κράτους – Εκκλησίας μετά την ολοκλήρωση τον περασμένο Μάρτιο, στη Βουλή, της πρώτης φάσεως της αναθεωρητικής διαδικασίας. Τις μελέτες, οι οποίες αποτελούν τις εισηγήσεις που εκφωνήθηκαν σε εκδήλωση (18.03.2019) του Forum διαλόγου «Κύκλος Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση» (https://ekyklos.gr), υπογράφουν οι καθηγητές της Νομικής κ.κ. Ιωαν. Κονιδάρης (ΕΚΠΑ), Ευαγ. Βενιζέλος (ΑΠΘ) και Χρυσόστομος Σαββάτος (ΕΚΠΑ, Μητροπολίτης Μεσσηνίας) εστιάζοντας στο άρθρο 3 του Συντάγματος και ειδικότερα εις το προστεθέν στην αρχή του άρθρου αυτού εδάφιο «Η Ελληνική Πολιτεία είναι θρησκευτικά ουδέτερη», το οποίο προσεγγίζουν κριτικά. Οι δύο πρώτοι θεωρούν την συγκεκριμένη προσθήκη εκ του περισσού και, επί της ουσίας, απολύτως περιττή, καθώς, όπως υποστηρίζουν εμφαντικώς, η θρησκευτική ουδετερότητα της ελληνικής πολιτείας είναι ήδη δεδομένη ως εκ της ισχύος του άρθρου 13 Σ. που καθιερώνει το μείζον, δηλ. τη θρησκευτική ελευθερία, η οποία, επιπροσθέτως κατοχυρώνεται και από σειρά διεθνών συνθηκών που έχει υπογράψει η χώρα μας, με πρώτη τη ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αρθ. 9), που έχουν υπερνομοθετική ισχύ, σύμφωνα με το Σύνταγμά μας. Ο τρίτος μελετητής επισημαίνει ότι οι οραματισμοί του φιλοσόφου και κοινωνιολόγου Hobbes για ένα εκκοσμικευμένο κράτος χωρίς θρησκεία και χωρίς Εκκλησία τους οποίους καλλιέργησε η (τότε, Μάρτιος του 2019) πλειοψηφούσα πλευρά της κυβερνητικής παρατάξεως ήταν απαραίτητοι στον ευρωπαϊκό χώρο, ιδιαίτερα μετά τη διάσπαση του δυτικοευρωπαϊκού χριστιανικού κόσμου, εξαιτίας κυρίως της Μεταρρύθμισης (θρησκευτικοί πόλεμοι – κοινωνική διάσπαση). Τονίζει, ωστόσο, ότι αυτή η διάσπαση και οι κίνδυνοι ουδέποτε υπήρξαν στον ελλαδικό χώρο, προτείνοντας να οργανωθεί ένας ψύχραιμος διάλογος μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας βασισμένος στον αμοιβαίο σεβασμό και στην συνεκτίμηση των ιστορικών, κοινωνικών, πολιτειολογικών, πολιτιστικών και εκκλησιολογικών δεδομένων που συνθέτουν το όλο πλαίσιο αναφοράς των σχέσεών τους, χωρίς ακρότητες, αλλά με νηφαλιότητα και ειλικρίνεια. 

Ακολουθούν δύο λίαν ενδιαφέροντα, ιστορικού και νομοκανονικού περιεχομένου, άρθρα. Στo πρώτο, το υπό τον τίτλο «Ελληνική Εκκλησία και ελληνική Πολιτεία: από το Σύνταγμα του 1844 μέχρι το ισχύον Σύνταγμα», ο επίτιμος Αντεισαγγελεύς του Αρείου Πάγου κ. Παν. Αγγελόπουλος, αναλύει τη διαχρονική εξέλιξη των σχέσεών τους και θεωρώντας την Εκκλησία και την Πολιτεία ως «ρίζες του Έθνους» υποστηρίζει ότι οι όποιες μεταξύ τους δυσπλασίες μπορούν να θεραπευθούν όχι με χωρισμό, αλλά μέσω διευθετήσεως των διακριτών ρόλων τους, επ΄ ωφελεία του «Γένους των Ελλήνων που έχει πολλαπλώς ευεργετηθεί από την Εκκλησία και την Ορθοδοξία». Στο έτερο, το υπό τον τίτλο «Το κύρος του κανονικού δικαίου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην ελληνική έννομη τάξη και το ελληνικό διοικητικό σύστημα» άρθρο ο Δρ. Διοικητικής Επιστήμης κ. Γεωρ. Διέλλας εξετάζει διεξοδικά το θέμα που πραγματεύεται, εκκινώντας από το περί ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους Γ’ Πρωτόκολλο του Λονδίνου που συνομολογήθηκε το 1830 από τις Μεγάλες Δυνάμεις προβλέποντας, μεταξύ άλλων, και τη θέσπιση ειδικής προστασίας υπέρ των «δυτικών χριστιανών» της Ελλάδος και καταλήγοντας στον πρόσφατο Ν. 4301/2014 περί της οργανώσεως της νομικής μορφής των θρησκευτικών κοινοτήτων στην Ελλάδα, ο οποίος, όπως αναγνωρίζεται σχετικώς από τον συντάκτη του άρθρου, δημιουργεί τις προϋποθέσεις οριστικής διευθετήσεως του χρονίζοντος επί δύο αιώνες εν λόγω ζητήματος. 

ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 

Στο νέο τεύχος των «Νομοκανονικών» παρουσιάζονται και αναλύονται σημαντικές δικαστικές αποφάσεις που άπτονται ζητημάτων εκκλησιαστικής και ευθύτερα θρησκευτικής φύσεως, όπως: του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) που έκρινε (υπόθεση Molla Sali κατά Ελλάδος) τον Δεκέμβριο του 2018 ότι η εφαρμογή του ισλαμικού θρησκευτικού νόμου (σαρία), αντί του Αστικού Κώδικος, επί υποθέσεως κληρονομικού δικαίου, στους Ελληνες υπηκόους που ανήκουν στη μουσουλμανική μειονότητα συνιστά απαγορευμένη διάκριση σε βάρος τους (ανάλυση – σχολιασμός υπό Γ. Ι. Ανδρουτσόπουλου), η υπ΄ αριθμ. 1210/2018 απόφαση του ΣτΕ με την οποία (επί περιπτώσεως Μάρτυρος του Ιεχωβά) κρίθηκε ότι για να υπαχθεί στρατεύσιμος στους αντιρρησίες συνειδήσεως οφείλει να ανήκει σε γνωστή θρησκευτική κοινότητα που δεν αποδέχεται την ένοπλη υπηρεσία και ότι παρά τη μη τέλεση βαπτίσεως είναι δυνατή η επιβεβαίωση της πίστεως του στρατευσίμου με άλλα μέσα, η υπ΄ αριθμ. 179/2018 Γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους που θεωρεί ότι από την έναρξη ισχύος του Ν. 4235/2014 όλα τα υφιστάμενα εκκλησιαστικά ιδρύματα των εκκλησιαστικών ΝΠΔΔ που λειτουργούσαν ως αποκεντρωμένες υπηρεσίες έχουν αυτοδικαίως καταστεί ΝΠΙΔ (αυτοτελή ιδρύματα) και πως το Δημόσιο σε περίπτωση που διατίθενται περιουσιακά στοιχεία υπέρ αυτού ή υπέρ κοινωφελών εν γένει σκοπών που εκτελούνται είτε από το ίδιο, είτε από εκκλησιαστικά ιδρύματα, έχει υποχρέωση να ασκεί εποπτεία και έλεγχο στη διαχείρισή τους (ανάλυση – σχολιασμός υπό Α. Α. Κόντη). Επίσης, παρουσιάζονται δύο ενδιαφέρουσες αποφάσεις κυπριακών δικαστηρίων του περασμένου Ιανουαρίου: πρώτον, αυτή του Δικαστηρίου Λευκωσίας (επί της αγωγής 4472/2010) βάσει της οποίας, απερρίφθη προσφυγή γονέων που εστρέφετο κατά Ιεράς Μονής και Μητροπολίτου με την κατηγορία του ασκηθέντος προσηλυτισμού εις βάρος του (ακολουθήσαντος τον μοναχισμό) υιού τους. Το δικαστήριο έκρινε ότι ο υιός των προσφυγόντων, ως ενήλικος, κατείχε πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα να ενεργεί ανεξάρτητα και άρα είχε το αναφαίρετο δικαίωμα να ακολουθήσει τον δρόμο του μοναχισμού και να ζει με τον τρόπο που ο ίδιος αυτοβούλως επέλεξε. Δεύτερον, η απόφαση του δικαστηρίου Λάρνακος (αρ. υποθέσεως 1243/2018) με την οποία εκρίθη ως αντίθετη με το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία η επιβολή ετήσιας εισφοράς για ορθόδοξο Κοιμητήριο σε πολίτη ο οποίος δεν ανήκε πλέον στην Ορθόδοξη Εκκλησία και δηλώνοντας «αγνωστικιστής» είχε επιλέξει, αντί της ταφής, την αποτέφρωση (ανάλυση – σχολιασμός υπό Α. Κ. Αιμιλιανίδη). 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 

Στη στήλη των Βιβλιoκρισιών του παρόντος τεύχους των «Νομοκανονικών» δημοσιεύονται οι ακόλουθες βιβλιοπαρουσιάσεις: 

• του κ. Χ. Μ. Ανδρεόπουλου, Δρος Θεολογίας ΑΠΘ, Συντονιστή Εκπ/κού Έργου Θεολόγων Στ. Ελλάδος, για τον υπό τον τίτλο «Αντιπελάργηση» Τιμητικό Τόμο Ι. Μ. Κονιδάρη, Αθήνα – Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα 2018, σσ. ΧΧΧΙΙΙ+513 

• του κ. Γ. Ι. Ανδρουτσόπουλου, Επικ. καθηγητή Εκκλησιαστικού Δικαίου Νομικής ΕΚΠΑ, για το βιβλίο του Δρ. Νομικής Δ.Γ. Κρεμπενιού, «Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας επι εκκλησιαστικών ζητημάτων κατά το ισχύον Σύνταγμα», Αθήνα – Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα 2018, σσ. 528 

• του κ. Ι. Ε. Καστανά, Δρος Νομικής ΕΚΠΑ, δικηγόρου, για το βιβλίο του A.C. Emilianides, «Religion and Law in Cyprus», γ΄αναθ. Έκδοση, Κluwer Law Inernational 2018, σσ. 256, και 

• του κ. Γ. Κ. Ιατρού, Δρος Νομικής ΕΚΠΑ, δικηγόρου, για το βιβλίο του Θεολόγου – καθηγητή, Άρχοντος Μεγάλου Ιερομνήμονος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Α. Γ. Πανώτη «Το Συνοδικόν της εν Ελλάδι Εκκλησίας (τομ. Γ΄, τευχ. Α΄), Αθήνα: Eκδόσεις Επτάλοφος 2018, σσ. 287. 

Τα «Νομοκανονικά» διευθύνονται υπό του Προέδρου της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου , ομ. καθηγητού του Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη και κυκλοφορούν τον Νοέμβριο και Μάϊο κάθε έτους από τις ευφήμως γνωστές Εκδόσεις «Σάκκουλα Α.Ε.» (https://www.sakkoulas.gr ). 

---------------------------------------------

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr), μέλος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου. Υπηρετεί στη Β/θμια Εκπαίδευση στη θέση Συντονιστή Εκπ/κού Έργου κλ. ΠΕ01 - Θεολόγων Στερεάς Ελλάδος.