Σχόλιο του Σωτήρη Γουνελά στο Αντίφωνο για το Πρόσωπο

Πηγή: Φοιτητικό Αντίφωνο & Σπύρος Κουτρούλης

Πρέπει να ομολογήσω ότι έφυγα από την συνάντηση του Αρμού εξαιρετικά προβληματισμένος. Είχα την αίσθηση ότι οι ομιλητές αλλά και το μεγαλύτερο μέρος του κοινού συζητούσαν για ζητήματα εξαιρετικά λεπτά, κρίσιμα και μη εννοιολογικά, με την ευκολία που συζητάς για πολύ πεζά και συνήθη θέματα. Ποιός μας λέει ότι μπορεί να γίνει συζήτηση για το Πρόσωπο με τέτοιο τρόπο; Το Πρόσωπο είναι μια κατάσταση που μόνο με αποφατισμό προσεγγίζεται. Και αν γίνεται λόγος μέσα στην πατερική θεολογία για το Πρόσωπο, υπάρχουν οι προϋποθέσεις αυτής ακριβώς της θεολογίας, δηλαδή μια κατάσταση βαθιάς και αληθινής βίωσης του εκκλησιαστικού μυστηρίου και της Πίστης. Κανένας Πατέρας της Εκκλησίας δεν θα δεχόταν τέτοια συζήτηση. Γιατί απλούστατα αυτή που έλαβε χώρα, έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας εννοιολογικής και διανοητικής προσέγγισης. Είναι πιο πολύ φιλοσοφική παρά θεολογική προσέγγιση.
Θα πείτε: και γιατί να μη γίνει φιλοσοφική προσέγγιση; Για να μη συγχέονται όλοι με όλα. Υποθέτω ότι ισχύει αυτό που είπε ο κ. Ζιάκας αλλά νομίζω και ο κ. Γερούκαλης, ότι αναζητούμε ένα άλλο πρότυπο, για να βγούμε από την κρίση του πολιτισμού της Νεωτερικότητας, οπότε καταφεύγουμε στο Πρόσωπο. Όμως, για να φτάσουμε εκεί, πρέπει να ζήσουμε εκκλησιαστικά, να βιώσουμε το μυστήριο για να κοινωνήσουμε του Προσώπου. Γιατί το Πρόσωπο είναι κατάσταση, δεν είναι έννοια. Μπορεί να χρησιμοποιούμε τη λογική μας για να εντοπίσουμε και να διευκρινήσουμε θεολογικά ζητήματα και προβλήματα, ή ακόμα να διαλεχτούμε με άλλους, αλλά το βαθύτερο μυστήριο της ύπαρξης-Θείας και ανθρώπινης- δεν μπορούμε να το λογοκρατούμε, να το αναλύουμε και να το διαλύουμε, όπως ο οποιοσδήποτε ρασιοναλιστής. Η λογική μας, ώς όργανο, δεν αρμόζει στην κατανόηση ή διερεύνηση τέτοιων ζητημάτων. Εδώ χρειάζεται αποκαλυπτικός λόγος και θεολογικό χάρισμα. Χρειάζεται εμβάθυνση στην θεανθρώπινη πραγματικότητα, και αυτή η εμβάθυνση δεν γίνεται με αναλύσεις. Διέκρινα, πρέπει να πω, στον λόγο του φίλου π. Νικόλαου κάποια τάση για ενασχόληση με την ανθρωπολογία, θέμα που φαίνεται να ανακινεί και ο Στ. Ράμφος μαζί με τα άλλα δυτικογενή που ανακινεί. Και ενώ ο Νικόλαος καταφέρεται γενναία εναντίον των θέσεων εκείνου-στο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα και αλλού- στην ομιλία του στον Αρμό, έδωσε δείγματα φιλοδυτικής διάθεσης, μίλησε μάλιστα για ενα είδος εξέλιξης της ορθόδοξης θεολογικής σκέψης στη Δύση! Αυτή η εξέλιξη σε ακαδημαϊκή βάση θα γίνει; Εκτός Εκκλησίας και θείας λατρείας, εκτός ορθόδοξης εκκλησιαστικής κοινωνίας; Σε πανεπιστήμια και εντευκτήρια θα γίνει; Εν μέσω Οικονομίας της Αγοράς και ιλιγγιώδους τεχνολογικής ανάπτυξης; Με την δυτικογενή αναλυτική σκέψη θα γίνει;
Σχετικά με το ανθρωπολογικό ζήτημα (αν όχι και το οντολογικό) ας μου επιτραπεί να παραθέσω απόσπασμα από βιβλιοπαρουσίαση του Παν.Ταμβάκη στο βιβλίο μου Αντίλογος στον Στέλιο Ράμφο (Καστανιώτης 2001), στο οποίο τίθεται το ζήτημα με τον ακόλουθο τρόπο:
«Πως είναι δυνατόν, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, μια παράδοση να έχει μεν θεολογία του προσώπου, αλλά να μην έχει οντολογία και ανθρωπολογία του προσώπου, τη στιγμή μάλιστα που στην παράδοση αυτή το όντως ον είναι ο Ων και ταυτίζεται με το πρόσωπο και όχι με την ουσία του Θεού, καθώς επίσης και σημείο αναφοράς για το πρόσωπο του ανθρώπου είναι το ένα και κοινό Θεού και ανθρώπου πρόσωπο του Χριστού;» (Σύναξη, τ.79, Ιουλ-Σεπτ.2001, σ.125). Το απόσπασμα αρκεί, όχι μόνο να απαντήσει στα της ανθρωπολογίας, αλλά και στα του Προσώπου ειδικά με την τελευταία φράση. Γιατί, αφού δεν νοείται συζήτηση περί προσώπου χωρίς Ενανθρώπηση, εξυπακούεται ταυτόχρονα, ότι χωρίς Πίστη και εμπιστοσύνη στο Πρόσωπο του Χριστού και χωρίς μετοχή στα μυστήρια δεν προσεγγίζεται και δεν κατανοείται ο,τιδήποτε αφορά το πρόσωπο με μικρό και με κεφαλαίο πί.
Το πρόβλημα που θέτω, και το θέτω επανειλημμένα σε βιβλία και κείμενα, είναι ότι εάν δεν ενεργοποιηθεί ο άνθρωπος της πίστης, της Εκκλησίας, της Θεολογίας σε προοπτική ανακαίνισης, δεν πρόκειται να πλησιάσουμε γνωστικά ή διανοητικά το μυστήριο του ανθρώπου, του προσώπου, της θεανθρωπίας και της ζωής. Αυτό είναι το ζήτημα. Οι αντιπαλότητες που αναπτύχθηκαν μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με το πρώτο και το δεύτερο σχίσμα (Προτεσταντισμός) δεν αίρονται με συλλογισμούς, και γνωσιομανία, τη στιγμή μάλιστα που ανέπτυξαν έναν πολιτισμό ατομοκεντρικό, που έβαλε στο κέντρο της ζωής του, την Επιστήμη, την Οικονομία και την Τεχνολογία. Ούτε υπάρχουν λύσεις σε επίπεδο κοινωνίας, γιατί οι κοινωνίες αυτές είναι μαζικές κοινωνίες, αγνοούν την ιδιαιτερότητα (ξαναλέω και το μυστήριο του προσώπου), αγνοούν την ιερότητα της ζωής, γι’ αυτό άλλωστε οι διανθρώπινες σχέσεις και οι ετεροφυλόφιλες, περνούν ραγδαία σε αδυναμία σχέσης με το άλλο φύλο, σε απομόνωση, αποξένωση και μοναξιά, με αποτέλεσμα να διογκώνεται η καταφυγή σε διάφορες ουσίες, ή κάθε είδους κατάχρηση και να επελαύνει μια νέα βαρβαρότητα πολύ πιο ύπουλη και στυγνή από την παλαιά.
Η κατάσταση αυτή δεν συνειδητοποιείται εύκολα, γιατί οι άνθρωποι ειδικά εκεί στη Δύση (πράγμα που ήδη άρχισε και εδώ και σε άλλες περιοχές εκτός Δύσης), έχουν αποθεώσει το Χρήμα και την Εργασία, έχουν βυθιστεί σε ένα αθεράπευτα υλιστικό και μηδενιστικό πολιτισμό, που ελάχιστα περιθώρια δίνει στον άνθρωπο, να βγεί απο τη σύγχυση και να ανανήψει. Από την άλλη η τεχνολογία, προωθώντας διαρκώς διάφορα καινούρια προϊόντα, πλημμυρίζει την αγορά με εντυπωσιακές συσκευές που ασκούν έλξη στον μεταφυσικά αδιάφορο ή νεκρό άνθρωπο, εδραιώνοντας και ανανεώνοντας ταυτόχρονα την αγοραστική κίνηση, αφού, εξάλλου, χωρίς κατανάλωση, ο κόσμος αυτός δεν έχει ούτε ένα μήνα ζωή!
Στην Ελλάδα, ωστόσο, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είμαστε πιό κοντά στις λύσεις αν θελήσουμε να σκύψουμε πάνω στην χριστιανική παράδοση και την Αλήθεια της, διαβάζοντας ταυτόχρονα τον αρχαιοελληνικό λόγο, όχι με βάση τη ratio αλλά μια θεώρηση (και μια πράξη), που απορρέει μέσα από την ίδια τη ζωή σε αυτόν τον τόπο και προπαντός από το φώς και τη διαφάνεια. Παρά τον ατομοκεντρισμό τους οι Έλληνες δεν είναι η κλειστή μονάδα του Λαϊμπνιτς (ή δεν είναι ακόμη). Προλαβαίνουμε (σε προσωπικό επίπεδο) να αναστρέψουμε το ρεύμα.
 

Με ευχαριστίες
Σωτήρης Γουνελάς