Ιωάννης Λίλης, Βασικές αρχές του Ορθοδόξου Χριστιανικού Δόγματος

Του Ιωάννη Λίλη

Η δογματική διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας χωρίζεται σε τρία μεγάλα μέρη :

Τριαδολογία

Χριστολογία

Εκκλησιολογία

1) Τριαδολογία :

Ο Θεός είναι ένας, που έχει τρία Πρόσωπα : τον Πατέρα τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα.

Είναι Ένας ο Θεός γιατί :

α) μία είναι η πηγή και το αίτιο ύπαρξης του Υιού και του Αγίου Πνεύματος  : ο Πατήρ,

β) τα τρία πρόσωπα έχουν μία κοινή φύση και

γ) μία κοινή ενέργεια.

 Αναφερόμαστε διαφορετικά στην Αγία Τριάδα όπως υπάρχει από πάντα (ασχέτως της δημιουργίας του κόσμου) – αυτό ονομάζεται Θεολογία με την εξειδικευμένη σημασία του όρου – και διαφορετικά για την Αγία Τριάδα όπως εμφανίζεται μέσα στην ιστορία – αυτό ονομάζεται Οικονομία.

Στη Θεολογία αναφερόμαστε στα υποστατικά ιδιώματα των τριών θείων προσώπων, ενώ στην Οικονομία στο διαφορετικό έργο που επιτελούν μέσα στην ιστορία  

Θεολογία	Οικονομία
Πατήρ : αγέννητος Υιός : γεννητός Άγιο Πνεύμα : εκπορευτό	Πατήρ : ευδοκεί Υιός : αυτουργεί Άγιο Πνεύμα : συνεργεί

           

Τα υποσταστικά ιδιώματα των προσώπων της Αγίας Τριάδος στη Θεολογία είναι ακοινώνητα και αμεταβίβαστα μεταξύ τους. Μόνο ο Πατήρ είναι αγέννητος, μόνο ο Υιός γεννητός και μόνο το Άγιο Πνεύμα εκπορευτό. Το ακοινώνητο και αμεταβίβαστο των υποσταστικών ιδιωμάτων των προσώπων δείχνει πως τα τρία πρόσωπα είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Άλλος είναι ο Πατήρ, άλλος ο Υιός και άλλος το Άγιο Πνεύμα. Μόνο ο Πατήρ γεννάει το Υιό και εκπορεύει το Άγιο Πνεύμα. Ο Υιός γεννάται μόνο από τον Πατέρα, και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται μόνο από τον Πατέρα. Αν υποστηρίξουμε πως το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και εκ του Υιού, τότε συγχέουμε επικίνδυνα το υποστατικό ιδίωμα του Πατρός (το αγέννητο) με το υποστατικό ιδίωμα του Υιού (το γεννητό), δηλαδή συγχέουμε επικίνδυνα το πρόσωπο του Πατέρα με το πρόσωπο του Υιού και δεν μιλούμε πλέον για Αγία Τριάδα.

Αντιθέτως, όταν αναφερόμαστε στην Οικονομία, δεν μας ενοχλεί να αναφέρουμε πως ο Υιός θα στείλει τον Παράκλητο, όπως σημειώνουν άλλωστε και οι ευαγγελιστές, γιατί εκεί δεν αναφερόμαστε στα υποστατικά ιδιώματα και επομένως δεν τίθεται θέμα συγχύσεως των προσώπων, αλλά για το διαφορετικό έργο των τριών προσώπων μέσα στη δημιουργία. Και ο Υιός, εφόσον με την αυτουργία φανερώνει την Αγία Τριάδα, μπορούμε να πούμε πως και με το δικό του έργο έρχεται το Άγιο Πνεύμα στον κόσμο. Επομένως οι αναφορές της Αγίας Γραφής πως ο Υιός θα στείλει τον Παράκλητο δεν αφορούν την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, αλλά την πέμψη του Αγίου Πνεύματος στον κόσμο.

Η φύση έχει ενέργεια και θέληση και, εφόσον η Αγία Τριάδα είναι τρία πρόσωπα που έχουν την ίδια φύση, επομένως έχουν και την ίδια ενέργεια και την ίδια θέληση. Τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος έχουν μία κοινή φύση, μία κοινή ενέργεια και μία κοινή θέληση. Το πρόσωπο δεν έχει δική του ενέργεια, αλλά μεταφέρει την ενέργεια της φύσεως, γιατί αν είχε, τότε τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος θα έπρεπε να έχουν τρεις διαφορετικές ενέργειες και επομένως θα μιλούσαμε για τρεις διαφορετικούς Θεούς, καθώς και η κοινή ενέργεια είναι λόγος που θεμελιώνει το δόγμα του Ενός Θεού, παρότι έχει τρία Πρόσωπα.                                                                                            

2) Χριστολογία

Ο Υιός και Λόγος του Θεού, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, καθώς έχει ως έργο να αυτουργεί, δηλαδή να φανερώνει την Αγία Τριάδα μέσα στον κόσμο, μόνο αυτός μπορούσε γίνει άνθρωπος, καθώς η ενανθρώπιση είναι η τέλεια θεοφάνεια. Δεν μπορούσε να γίνει άνθρωπος ο Πατήρ, καθώς το δικό του έργο είναι να ευδοκεί για τη φανέρωση της Αγίας Τριάδος, ούτε το Άγιο Πνεύμα, καθώς το δικό του έργο είναι να συνεργεί στην φανέρωσή της.

Μετά την ενανθρώπιση ο Υιός και Λόγος του Θεού ονομάζεται Χριστός, γιατί έχρισε την ανθρώπινη φύση Του (στην οποία εκπροσωπείται όλη η ανθρώπινη φύση) με τη θεϊκή φύση Του. Δεν αποκαλείται ποτέ Χριστός πριν την ενανθρώπιση, δηλαδή στην Παλαιά Διαθήκη.

Ο Χριστός έχει

Ένα πρόσωπο : το πρόσωπο του Θεού Λόγου,

και δύο τέλειες (ολοκληρωμένες) φύσεις : τη θεϊκή και την ανθρώπινη.

Η φύση όμως έχει πάντοτε α) ενέργεια και β) θέληση. Επομένως ο Χριστός είχε

ένα πρόσωπο,

δύο τέλειες φύσεις (τη θεϊκή και ανθρώπινη),

δύο ενέργειες (α. την ενέργεια της θεϊκής φύσεως και β. τη ενέργεια της ανθρωπίνης φύσεως) και

δύο θελήματα (α. το θέλημα της θεϊκής θελήσεως και β. το θέλημα της  ανθρωπίνης φύσεως).

Σύμφωνα με τις αποφάσεις των Δ΄, Ε΄ και Στ΄ Οικουμενικών Συνόδων της Βυζαντινής περιόδου, οι δύο φύσεις, οι δύο ενέργειες και τα δύο θελήματα του Χριστού είναι ενωμένα ασυγχύτως, ατρέπτως, αχωρίστως και αδιαιρέτως. Δεν συγχύσθηκαν και δεν τράπηκαν οι δύο φύσεις, οι δύο ενέργειες και τα δύο θελήματα (ως απάντηση στο μονοφυσιτισμό, το μονοενεργητισμό και το μονοθελητισμό) – παραμένουν ακέραιες – αλλά και δεν χωρίσθηκαν και δεν διαιρέθηκαν οι δύο φύσεις, οι δύο ενέργειες και τα δύο θελήματα στο Χριστό (ως απάντηση στο νεστοριανισμό).

Το ένα και μοναδικό πρόσωπο – υπόσταση του Χριστού, που είναι το πρόσωπο του Θεού Λόγου, εξασφαλίζει τον πλήρη αγιασμό της ανθρωπίνης φύσεως του Χριστού (στην οποία εκπροσωπείται ολόκληρη η ανθρώπινη φύση) από τη θεϊκή Του φύση. 

                                                                 

3) Εκκλησιολογία

Η Εκκλησία είναι μία κοινωνία λογικών όντων, των ανθρώπων, που υπάρχει προ καταβολής κόσμου ως σκέψη, θέλημα, εικόνα και προορισμός στο νου του Θεού. Από κάποια στιγμή και μετά, δηλαδή από την έναρξη της δημιουργίας, υπάρχει σε πραγματωμένη κατάσταση, όπως τη γνωρίζουμε. Η Εκκλησία με τα μυστήρια και το λόγο της παρέχει τον αγιασμό και τη θεραπεία στον άνθρωπο. Το ποίμνιο και ο χώρος της Εκκλησίας δεν έχουν ποσοτική ή πλειοψηφική δύναμη, όπως τα σύνολα αυτού του κόσμου, αλλά είναι η καλύτερη δυνατή φανέρωση της θείας δόξης. Η θεία δόξα φανερώνεται σε ολόκληρη τη δημιουργία, όμως κατεξοχήν και στον πλήρη βαθμό μέσα στην Εκκλησία και γι’ αυτό εκεί πρέπει να προστρέχει ο άνθρωπος για να καρπώνεται τον αγιασμό, τη θεραπεία και τη θέωση.

Από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας υπάρχει η Εκκλησία, η οποία περνά από πέντε διάφορες φάσεις :

Η πρώτη φάση ήταν η Εκκλησία «των πρωτοτόκων»(των αγγέλων), δηλαδή των του πρώτου κόσμου.

Η δεύτερη φάση είναι η κατάσταση των πρωτοπλάστων.

Η τρίτη φάση είναι η εκλογή του περιούσιου λαού.

Η τέταρτη φάση είναι η Εκκλησία του Παρακλήτου, που ξεκινά κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Αυτή τη φάση διανύουμε τώρα.

Η πέμπτη φάση της Εκκλησίας είναι τα έσχατα, στα οποία θα συμβεί η κορύφωση του αγιασμού και της θεώσεως των λογικών δημιουργημένων όντων.