Στέλιος Κούκος, Μνήμη Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη: Χαίρε ανάμεσά μας και εσαεί!

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Μηνί Ιουνίου 25 (1969)

πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης είναι  ένας ιδιότυπος ταξιδευτής και επισκέπτης του κόσμου!

Και εν προκειμένω περί κόσμου μην φανταστείτε ότι αναφερόμαστε στον «Γύρο του κόσμου σε 80 μέρες», αφού ο θεσσαλονικιός συγγραφέας ήταν ικανός να κάνει ένα μακρινό ταξείδι στο συρτάρι του, σε ένα κουτί από τα αναμνηστικά που «αποδελτίωνε» τον κόσμο του.

Βεβαίως! Και όχι μόνον να ταξιδέψει ο ίδιος, αλλά να μας μεταφέρει και εμάς μαζί του σε μία επίσκεψη σχεδόν… θρίλερ αλλά και ζωής. Αυτή, όμως, ήταν και η μία ευρύτερη μέθοδος και τρόπος δουλειάς του. Διά της επίσκεψης και εντρύφησης στα πράγματα και την αλήθειά τους, τα φανερώματά τους. Ή ακόμη στις αποδείξεις που απαιτούσε ο ίδιος για την ζωή του. Θυμάστε την παλαιότερη έκκληση-καμπάνια υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.) που έλεγε για τα αυθαίρετα «Αν το δηλώσεις μπορείς να το σώσεις»! Κάπως έτσι έκανε και με τα δικά του «αυθαίρετα» ο Πεντζίκης. (Και μην σας φαίνεται περίεργη η επίκληση ενός τηλεοπτικού σλόγκαν σε ένα κείμενο για τον Πεντζίκη! Το ίδιο έκανε και ο ίδιος και μάλιστα πάρα πολύ συχνά στην καθημερινή του ζωή του, αφού ήταν φιλοπαίγμων και πειραχτήρι τόσο σε επίπεδο… καλουργήματος όσο και κακουργήματος).

Η μέθοδος και η σχέση του με τα πράγματα αποτελούσε μια δυνατότητα να «ξεσκαρτάρει» τα αισθήματα του. Αφού όπως έγραφε, «Δεν έχω αισθήματα που να με εκφράζουν. Το πρόσωπό μου αποδίδουν οι συμπτώσεις». Και ας έγραφε στο ίδιο κείμενο και λίγο πιο πάνω, «Είμαι ερωτικός και γυρεύω ένα τρόπο για την αγάπη μετά την παραδοχή της απόστασης, της απώλειας κάθε φυσικού δεσμού». Και για να συνεχίσουμε την πρώτη φράση, «Το τυχαίο εύρημα μιας αντικειμενικής πραγματικότητας, όπου προς στιγμή η ρευστή ουσία του υποκειμένου μπορεί να κατακαθίσει σε σχήμα, αναπαυμένη σαν σε παστάδα γαμήλιο». Και αυτό φανερώνει πόσο ανοιχτός ήταν και διαθέσιμος και αφιερωμένος, γιατί όχι ταγμένος και ταμένος, στην αλήθεια που αναζητούσε και διερευνούσε.

Δεδομένη διάσταση της ζωής του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη ήταν η εμμονή του στο γράψιμο, την έκφραση, την προσωπική εξομολόγηση, την ευρύτερη διαπραγμάτευση του «χρονικού» της ζωής του. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα από την ενασχόλησή του με τη γραφή, ακόμη και όταν η ευαισθησία του δεν μπορούσε να τον τροφοδοτήσει με κάτι συγκεκριμένο από την ζωή, από μια εντύπωση! Αυτός, όμως, συνέχιζε τον μαραθώνιο γραψίματος και έκφρασης που εγκαινίασε για την πορεία της ζωής του μέσω της επίσκεψης στα πράγματα. Τίποτε δεν μπορούσε να τον σταματήσει από αυτό τον εσωτερικό διάλογο του «εσωτερικού μονολόγου» του. (Παρ’ όλα αυτά, η όλη του συνάφεια και το… ολικό του ζύμωμα με τα πράγματα δεν τον έκανε υλιστή άλλα όπως δήλωσε ο ίδιος, «δεν είμαι υλιστής αλλά πραγματιστής»)!

Αλησμόνητη είναι η φράση του «προσεύχομαι στα πράγματα…». Προσέρχεται εν τοις πράγμασι στα πράγματα και αρχίζει την ανάκριση των πραγμάτων και την πάλη με το υλικό! Και αργότερα του αναγνώστη με τον Πεντζίκη. Με τον τρόπο και τον λόγο του Πεντζίκη. Και σίγουρα ο αναγνώστης θα πρέπει να έχει ή να αποκτήσει και αυτός την δική του εμμονή για να τον παρακολουθήσει. Να μπει σ’ αυτόν τον ιδιότυπο διάλογο του εσωτερικού μονολόγου του. Να μπει, δηλαδή στον κόπο του, στον κήπο του και να αφεθεί. Και δεν θα βγει ζημιωμένος.

Ο Πεντζίκης ανακρίνει τα πράγματα περισσότερο ως πνευματικός άνθρωπος. Και όχι ως αστυνομικός, δικαστικός ανακριτής. Δεν αναζητά τα στοιχεία ενός στιγμιαίου ή διαρκούς εγκλήματος, αλλά πάει πίσω από αυτά και εξετάζει την ίδια την ζωή. «Προσεύχομαι στα πράγματα για να μου δώκουν ζωή»!

Πόσοι συγγραφείς μπορούν να πουν αυτή την φράση; Πόση πείνα και δίψα για ζωή, για πραγματική, ουσιαστική και αληθινή ζωή κρύβεται μέσα σ’ αυτήν; Αλλά και πόση απελπισία, πόνο και απόγνωση φανερώνουν έμμεσα τα λόγια του; Όλη η αυτάρκεια, αυταρέσκεια, συγγραφική ή οποιασδήποτε άλλης καλλιτεχνικής, φιλοσοφικής ή επιστημονικής φύσεως μπορεί να σπάσει τα μούτρα της και τα πλευρά της σ’ αυτές τις επτά λέξεις! Ιδίως στις τελευταίες, που μοιάζουν τελείως ξένες μέσα στον σημερινό μας κόσμο! «Για να μου δώκουν ζωή»! Γιατί ο κάθε δημιουργός, -ακόμη και διανοητές- πιστεύουν πως παράγουν ή δίνουν ζωή! Ενίοτε και εκ του μηδενός, όπως διδάσκουν σε κάποιες σχολές Καλών Τεχνών, ξεριζώνοντας, δήθεν και τάχα μου, όλα τα μέχρι πρότινος παραδεδομένα! (Ε, δεν είναι αυτό ακρωτηριασμός και αυτοκτονία);

Ο Ραϊνέρ Μαρία Ρίλκε στο πρώτο γράμμα του προς τον «εκκολαπτόμενο» ποιητή, στο γνωστό βιβλίο «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή» τον καλεί να εξομολογηθεί στον εαυτό του: «Θα πεθάνατε τάχα αν σας απαγόρευαν να γράφετε»; Δηλαδή, αν είναι γι’ αυτόν ζήτημα ζωής και θανάτου η γραφή…

Και ο Πεντζίκης στο ερώτημα αυτό μοιάζει να απαντά: «Βεβαίως! Θα πλάνταζα, θα πέθανα»! Αλλά πάει και πιο πέρα, τονίζοντας: «Αναζητώ την αλήθεια που θα μου δώκει ζωή». Οπότε η πλήρης ανάκριση, η εξαντλητική συνομιλία με τα πράγματα αποτελεί αφορμή ζωής. Αποκρυπτογράφηση της αλήθειας των πραγμάτων. Μοιάζει να κάνει αυτήν την υπερπροσπάθεια! Και αγωνίζεται συνάμα να ανασυντάξει τον κόσμο του πνευματικά. Τον ψυχικό του κόσμο. Η γραφή και ο ψυχικός του κόσμος δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Μοιάζουν σαν να είναι ένα και το αυτό στην δική περίπτωση του. (Όπως θα έπρεπε να είναι σε όλες τις περιπτώσεις). Ακόμη και η ζωγραφική του. Δεν γράφει ιστορίες και μυθιστορήματα, ή έργα ζωγραφικής που δεν είναι ζυμωμένα και σμιλεμένα με το είναι του. Το πνευματικό του είναι και τις αγωνίες του. Και η εμμονή του στην γραφή, όπως αναφέραμε και πιο πάνω, έχει και αυτή χαρακτηριστικά πνευματικής ασκητικής. Ενίοτε και βαρύτατης, όπως ο υποτακτικός του αββά Παμβώ που είχε κανόνα κάθε μέρα να ποτίζει ένα ξερό κλαδί που ο αββάς του είχε πει να φυτέψει και να ποτίζει! Και αυτό το ξερό κλαδί, παραδόξως, μια μέρα φύτρωσε!

Και όπως είναι γνωστό, ο Πεντζίκης νεκρός ήταν και αναστήθηκε, γυμνός ήταν και ντύθηκε, νηστικός ήταν και χόρτασε, διψασμένος ήταν και ξεδίψασε! Και αυτά όλα δεν είναι διαπιστώσεις εκ των υστέρων ή από την ζωή του Πεντζίκη, αλλά είναι και όλη του η συγγραφική πορεία. Είναι αρκετό να θυμηθούμε τον «Πεθαμένο και την Ανάσταση» που δηλώνει την επιστροφή στην του ζωή και ως εκ τούτου είχε πλέον κάθε δικαίωμα να την «αποδελτιώνει» και να την ανασυντάσσει στο πρόσωπό του, στα έργα του, ποιήματα, πεζογραφήματα, μυθιστορήματα, έργα ζωγραφικής αλλά και τον «προφορικό Πεντζίκη» τον καθημερινό, αξεπέραστο και αιώνιο. Έχοντας πάντα την ψυχή του και την καρδιά του ανοιχτή στον κόσμο του φωτός και την πέτρα της πίστης. Κατά συνέπειαν και τα πράγματά του «για να του δώκουν ζωή» έπρεπε να δοκιμαστούν πάνω στην πέτρα αυτή, αν όχι να ταυτιστούν!

Η καλλιτεχνική «καταξίωση» του Πεντζίκη άργησε πολύ να έλθει! Και όταν έλαβε το κρατικό λογοτεχνικό βραβείο είπε πως «θα περάσει και αυτό»! Ενώ όταν έγινε επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δήλωσε, πως αποδέχομαι την τήβεννο ως μοναχικό ράσο.

Είχε λάβει πλέον ζωή περίσσια και δεν χρειαζόταν τίποτε άλλο.

Και μάλιστα ήταν ένας ιδιότυπος δάσκαλος που με την πρώτη ευκαιρία, και με δικές του αφορμές που δημιουργούσε ανά πάσα στιγμή εκ του μηδενός, επιχειρούσε να σε εισάγει στην πνευματική ζωή. Με όποιον μιλούσε! Με συγγραφείς, εικαστικούς, επιστήμονες, φοιτητές, αναγνώστες των βιβλίων του, με δημοσιογράφους όταν έδινε συνεντεύξεις. Και ο λόγος του ήταν διανθισμένος με αναφορές στην αγωνία του ευρωπαϊκού πνεύματος και της τέχνης και την καθ’ ημάς ελπίδα και ζωή. Ήταν όλα αυτά πράγματα και αλήθειες που τις βίωσε ο ίδιος!

Και η γνώση του ευρωπαϊκού ανθρώπου, του πολιτισμού και του πνεύματος, ακόμη και της επιστήμης ήταν κάτι που τον διέκρινε, και γι’ αυτό τον παραδέχονταν και αποδέχονταν οι πλέον μορφωμένοι και ευαίσθητοι συνομιλητές του. Ακόμη και όταν διαφωνούσαν στα θεολογικά του! Ενώ αυτοί που δεν είχαν ανοίξει ένα βιβλίο στην ζωή τους τον θεωρούσαν γραφικό! Άλλωστε, δεν μπορούσαν να αντιληφθούν για τι πράγμα τους μιλούσε! Και ας αναφερόταν στην ίδια τους τη ζωή! Ποια ζωή τους, θα μου πείτε;

Όσο για τον ίδιο έμοιαζε σαν να γνώριζε πως «Όταν κτίζεις για να κτίζεις φτιάχνεις τα σάβανα σου» (Αρχ. Βασίλειος)· και ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης με την πορεία και το προσωπικό του έργο έφτιαξε φτερά και πέταξε! Και πέταξε διά παντός από ανάμεσά μας τέτοια μέρα στα 1993!  Όμως, τα πράγματα που άφησε πίσω του, με τις ποικίλες επισκέψεις του αποτελούν μια στιβαρή παραμυθία. Κάτι που τον προδιαγράφει ολοζώντανο ανάμεσά μας και μάλιστα να μονοπωλεί, όπως πάντα, τον λόγο.

Και κανένας μας δεν έχει παράπονο!

Πες τα δάσκαλε! Πες τα…

Χαίρε ανάμεσα μας και εσαεί!