Π.Ασημακόπουλος,Έχει η Εκκλησία πολιτικό λόγο;

Φίλε αναγνώστη, μάλλον σε ξενίζει η απουσία του «πρέπει να» στην παραπάνω ερώτηση, που συνηθίζεται σε αντίστοιχους γραπτούς ή προφορικούς προβληματισμούς. Το θέμα όμως είναι σαφές. Ή έχει η Εκκλησία πολιτικό λόγο εκ φύσεως ή όχι. Τι θα πει «πρέπει»; Ποιος θα το ορίσει δηλαδή αν πρέπει ή όχι;

Κατά καιρούς δίνονται αφορμές για να συζητιέται το θέμα των πολιτικών παρεμβάσεων της Εκκλησίας. Πρόσφατη και δυνατή αφορμή ήταν η έκδοση ενός φυλλαδίου από την Εκκλησία της Ελλάδος με τίτλο «Προς το Λαό», το οποίο αρκετά στελέχη της κυβέρνησης έσπευσαν να καταδικάσουν. Προφανώς, δεν έχεις αμφιβολία ότι εάν το φυλλάδιο έλεγε «μπράβο, καλά τα πάτε, συνεχίστε», όλο το κυβερνητικό σχήμα θα το επαινούσε. Επίσης, κατανοείς ότι καθόλου δεν τη χάλασε την αντιπολίτευση το φυλλάδιο αυτό, όπως ακριβώς θα συνέβαινε και στη νυν κυβέρνηση εάν ήταν αντιπολίτευση. Η παραπάνω αφορμή μάς δίνει έναυσμα ώστε να δούμε πτυχές - και κυρίως ενστάσεις - επί του πολιτικού λόγου της Εκκλησίας.

Η Εκκλησία δεν δικαιούται να παρεμβαίνει στα πολιτικά πράγματα. Καταρχάς να δούμε εάν στέκει η πρόταση αυτή. Τι είναι Εκκλησία και ποιοι την αποτελούν; Μόνο οι επίσκοποι και οι ιερείς; Δεν είναι όλοι οι βαπτισμένοι ορθόδοξοι Χριστιανοί μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας; Οι πολιτικοί είναι ή δεν είναι μέλη της Εκκλησίας; Δικαιούνται να έχουν πολιτικό λόγο ή όχι; Εγώ είμαι λαϊκός και θεωρώ τον εαυτό μου μέλος της Εκκλησίας. Δικαιούμαι να έχω πολιτική άποψη και να κάνω πολιτικές παρεμβάσεις; Ποιος έχει το δικαίωμα να μην με θεωρεί μέλος της Εκκλησίας ή ποιος θα μου απαγορεύσει να έχω πολιτική άποψη και να την εκφράζω δημόσια;

Δεν έχει καμιά δουλειά η Εκκλησία με την πολιτεία. Από την αρχή της επίγειας ζωής της η Εκκλησία διατυπώνει μια άλλη άποψη για την πολιτεία, τον κοινοτικό τρόπο ζωής των ανθρώπων δηλαδή, γιατί αυτό σημαίνει ο όρος. Αναφέρεται σε ουρανοπολίτες και στην κοινωνία της αγάπης, της ελευθερίας και της αγιότητας. Μόνο που αυτή η κοινωνία δεν εδράζεται σε ένα απροσδιόριστο γαλαξιακό σύστημα ούτε μετατίθεται σε ένα ακαθόριστο μέλλον, αλλά σαρκώνεται στο εδώ και τώρα μέχρι να τελειωθεί στην προσδοκώμενη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου. Η πρώτη Εκκλησία της κοινοκτημοσύνης (ο πρώτος και γνήσιος κομμουνισμός), η μοναχική πολιτεία των μοναστηριών, η κοινωνική και πολιτική διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προσπάθεια της εκπλήρωσης του «γενηθήτω το θέλημά Σου ως εν ουρανώ και επί της γης». Η Εκκλησία είναι βαθειά κοινωνική και πολιτική. Με άλλα λόγια νοιάζεται (και πρέπει να νοιάζεται) εάν πεινάς, εάν έχεις ρούχα, εάν είσαι άρρωστος, εάν έχεις δουλειά, εάν είσαι στη φυλακή. Είτε μας αρέσει είτε όχι, αυτά είναι τα κριτήρια αγάπης για το Χριστό.

Η Εκκλησία να ασχολείται με τα του οίκου της. Ποια είναι αυτά; Τα μνημόσυνα, οι λιτανείες και οι γιορτές μόνο; Οίκος της δεν είναι τα ζωντανά μέλη της; Προφανώς, εννοείς να μην μπλέκεται η ιεραρχία στα πόδια των πολιτικών – κάτι που θα τους βόλευε ιδιαιτέρως, κυρίως εάν πρόκειται να τους ασκήσει κριτική. Κρίμα που δεν το κατάλαβαν ο άγιος Αμβρόσιος Μεδιολάνων που απαγόρευσε στον αυτοκράτορα Μέγα Θεοδόσιο να εισέλθει στο ναό για τη σφαγή που είχε διαπράξει και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος που τα έβαλε με την αυτοκράτειρα με αποτέλεσμα να πεθάνει στην εξορία. Εάν ανατρέξουμε λίγο στην παγκόσμια ιστορία θα δούμε ότι βολεύει τα ολοκληρωτικά και ανελεύθερα καθεστώτα να έχουν την Εκκλησία απλώς ως ένα λαογραφικό οργανισμό που προάγει το φολκλόρ και την πίστη ως ένα ψυχοναρκωτικό των ανθρώπων. Η ειρωνεία του σήμερα είναι ότι αρκετοί από αυτούς που διαφωνούν με τη ρήση του Μαρξ ότι «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» δεν κάνουν και πολλά για να την αναιρέσουν. Η άλλη ειρωνεία είναι ότι οι πολιτικοί που δεν θέλουν ενεργό κοινωνικό και πολιτικό ρόλο της Εκκλησίας δεν λένε όχι στη βελούδινη και προβεβλημένη καρέκλα που τους περιμένει στο ναό όταν έρχονται στο παρά πέντε σε δοξολογίες και επετείους. Ούτε φυσικά δυσανασχετούν για τις λιβανιστικές και πομπώδεις προσφωνήσεις τους από μερίδα ιερέων και ιεραρχών.

Η Εκκλησία δεν πρέπει να εκφέρει κομματικό λόγο. Σωστό, ολόσωστο. Και θα συμπλήρωνα ότι ο διχαστικός, φανατισμένος, κομματικός και με κοσμική ιδεολογία λόγος είναι αντίθετος με το κήρυγμα του Χριστού. Ούτε είναι πολιτικός λόγος. Όταν γίνεται αυτό από μερίδα κλήρου και λαού που διεκδικούν αυθαίρετα την ιδιότητα του εκπροσώπου της Εκκλησίας εκτίθενται πολύ περισσότερο από ότι εάν ήταν άφωνοι και αμέτοχοι. Εξυπακούεται βέβαια ότι η άμεση ή έμμεση επιδίωξη οποιασδήποτε κοσμικής εξουσίας από τους ιεράρχες είναι απορριπτέα. Ο κοινωνικός και πολιτικός λόγος της Εκκλησίας (και όχι μόνο της ιεραρχίας αλλά όλων ημών) οφείλει να είναι θεολογικός και όχι θρησκόληπτος, παρηγορητικός και όχι υπνωτικός, σαφής και καίριος και όχι ανεδαφικός και βερμπαλιστικός.

Πρέπει άμεσα να χωριστεί η Εκκλησία από το κράτος. Μεγάλο θέμα και μεγάλη συζήτηση. Το μόνο που έχω να πω είναι ότι ήδη είναι διακριτοί οι ρόλοι τους και είναι καλό να διακριθούν και άλλο. Όμως ακόμη κι αν χωριστεί εντελώς το κράτος από την Εκκλησία δεν γίνεται να χωριστεί η Εκκλησία από την πολιτεία. Πώς να το κάνουμε; Ο άνθρωπος δεν χωρίζεται. Εξάλλου, όπως προανέφερα, μέλη της Εκκλησίας είμαστε κι εγώ που γράφω και ίσως κι εσύ που διαβάζεις. Εγώ δεν σκοπεύω να πάψω να είμαι σκεπτόμενος (στο μέτρο του δυνατού) και ενεργός πολίτης. Εσύ; Προσωπικά, θεωρώ ότι αρκετοί πολιτικοί βολεύονται με την απουσία κριτικής, με την αποχή στις εκλογές και με τους κομματικά «βαμμένους». Προφανώς, θα ήθελαν να πιστεύουμε όλοι ότι η ρύθμιση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής είναι αποκλειστική τους αρμοδιότητα και ότι όλοι οι άλλοι είμαστε υπήκοοι. Τους ενοχλεί η καθάρια κριτική ενώ αντίθετα δεν έχουν πρόβλημα με αναχώματα και κυματοθραύστες της λαϊκής διαμαρτυρίας, όπως είναι συχνά ο κομματικός συνδικαλισμός.

Βέβαια το κερασάκι στη συζήτηση περί χωρισμού κράτους Εκκλησίας είναι ότι φαίνεται πως οι πολιτικοί δεν επιθυμούν και τόσο την απόσταση από πρόσωπα της ιεραρχίας. Ξέρεις πολλά προεκλογικά φυλλάδια υποψηφίων που να μην έχουν φωτογραφία τους με τον επίσκοπο, τον αρχιεπίσκοπο ή και τον Οικουμενικό Πατριάρχη;

Παναγιώτης Ασημακόπουλος

Θεολόγος καθηγητής