Ανθολόγιον 26: Νίκος Ματσούκας

Η θεωρητική περιγραφή των αΐδιων σχέσεων των προσώπων της Αγίας Τριάδας καθεαυτής και σε σχέση με την ιστορία της θείας οικονομίας, μέσα στην εκκλησία ποτέ δεν απομονώθηκε από τη δοξολογική και λειτουργική ζωή(...)

 Ουσία και φύση καθιερώθηκαν ως ταυτόσημες έννοιες που σημαίνουν μια και την ίδια κοινή πραγματικότητα. Πρόσωπο και υπόσταση επίσης καθιερώθηκαν ως ταυτόσημες έννοιες και σημαίνουν το ιδιαίτερο πράγμα, την ιδιαιτερότητα ως ατομικότητα. Αυτές οι καθιερώσεις στο χώρο των θεολογικών συζητήσεων δεν ήταν αυτονόητες, μα ακολούθησαν μακρά εξέλιξη, ώσπου να πάρουν την τελική τυποποίηση τους.

Η αΐδια σχέση των τριών προσώπων ή υποστάσεων αποσαφηνίζεται με τρεις βασικές προϋποθέσεις· αίτιο του τρόπου ύπαρξης της Τριάδας καθεαυτής είναι μόνο ο Πατέρας, ο οποίος γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Άγιο Πνεύμα. Οι τρεις υποστάσεις υπάρχουν συναΐδια στην έκφανση της μιας ουσίας. Με άλλα λόγια υπάρχει 1)ένα αίτιο, 2)ταυτότητα ουσίας (τα πρόσωπα είναι ομοούσια) και 3) διάκριση των υποστάσεων. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι η διάκριση δεν σημαίνει διαίρεση κατά τα δεδομένα της κτιστής πραγματικότητας· στη θεολογική γλώσσα λέγεται ετερότητα. Έτσι το μοναδικό αίτιο, η ταυτότητα της ουσίας και η ετερότητα των προσώπων κάνουν την τρισυπόστατη μονάδα. Ο τριαδικός Θεός είναι μονάδα, γιατί υπάρχει ένα αίτιο και μια ουσία· και είναι τριαδικός κατά τις υποστάσεις, γιατί υπάρχει η ετερότητα των υποστάσεων. Έτσι ο Πατέρας είναι αγέννητος, ο Υιός γεννητός και το Άγιο Πνεύμα εκπορευτό ή πρόβλημα κατά τον Γρηγόριο το Θεολόγο (PG35,1221B/PG36,70C). Οι ιδιότητες αυτές λέγονται υποστατικά προσόντα και είναι μεταξύ τους αμεταβίβαστες και ακοινώνητες· κάθε ιδιαίτερο προσόν ανήκει στην ιδιαίτερη υπόσταση, και μονάχα υπάρχει η ετερότητα των υποστάσεων(...). Οι υποστάσεις όμως, ως ομοούσιες και άκτιστες, κοινωνούν κατά την ταυτότητα ή την κοινότητα της μιας ουσίας.

Νίκου Ματσούκα(1934 - 2006), Δογματική και συμβολική θεολογία Β, Θεσσαλονίκη 1992, εκδ. Πουρναρά, αποσπάσματα από σελ.89-93.