Άφθαρτοι άγιοι στην ορθοδοξία

Επιμέλεια: Θ. Ι. Ρηγινιώτης

Η αφθαρσία του σώματος είναι η πιο «εντυπωσιακή» φανέρωση της αγιότητας ενός ανθρώπου. Είναι μια ιδιότυπη κατάσταση ανεξήγητης «μουμιοποίησης», κατά την οποία το σώμα εμφανίζει μερική αφθαρσία (δεν έχει υγρά) και διατηρεί την ευλυγισία του ζωντανού σώματος, χωρίς φυσικά να υποστεί ταρίχευση.

Η απουσία ταρίχευσης είναι προφανής κι από το ότι άφθαρτοι άγιοι αναδεικνύονται σε όλες τις εποχές και όχι μόνο σε χριστιανικές χώρες όπως το Βυζάντιο ή η τσαρική Ρωσία, αλλά και στην οθωμανική αυτοκρατορία, στο σημερινό Ισραήλ κ.λ.π. Θα έπρεπε να υπάρχει μια μυστική μέθοδος ταρίχευσης, γνωστή σε όλες τις εποχές σε όλους τους ορθόδοξους χριστιανούς (όλους τους επισκόπους ενδεχομένως), αλλά άγνωστη στην ιατρική, που χρησιμοποιείται επιλεκτικά, με ανεξήγητα κριτήρια επιλογής, σε τυχαίους ανθρώπους, με χρονική απόσταση αιώνων και τεράστια γεωγραφική απόσταση, ενώ δε χρησιμοποιείται σε μεγάλους αυτοκράτορες ή σε άλλους αγίους κ.τ.λ. Δε φαίνεται να υπάρχει τέτοια συνομωσία κατασκευής άφθαρτων αγίων.

Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι ότι μπορεί να πρόκειται για κάποια φυσική μουμιοποίηση, που οφείλεται στις συνθήκες ζωής ή ταφής τους. Ωστόσο, ακόμα κι αν υπάρχει πιθανότητα για κάτι τέτοιο, η έκταση και η γεωγραφική διασπορά του φαινομένου θα έπρεπε να είναι διαφορετική γιατί π.χ. μόνο ορθόδοξοι; γιατί άνθρωποι εγνωσμένης αγιότητας; γιατί μόνο τόσοι; Τουλάχιστον στις ορθόδοξες χώρες, που οι συνθήκες ζωής και ταφής είναι περίπου ίδιες για όλους, θα έπρεπε να έχει διαπιστωθεί ότι πρόκειται για φυσικό φαινόμενο. Άλλωστε δεν είναι μόνο του συνδέεται με ευωδία, με θαυμαστά φαινόμενα άλλου τύπου κ.τ.λ.

Ο σύγχρονος άνθρωπος (που δέχεται ως δόγμα την ανυπαρξία του μεταφυσικού κόσμου) εύκολα σκέφτεται πως αυτά μπορεί να είναι απάτες ή μύθοι. Βέβαια, υπάρχουν αμέτρητες μικρολεπτομέρειες που δε μπορεί να είναι τίποτα απ’ τα δυο. Το σημαντικότερο τεκμήριο για μας ότι τα άφθαρτα λείψανα είναι γνήσια είναι ότι οι άλλοι άγιοι τα παραδέχονται και τα σέβονται ως κληρονομιά των αγίων στη Γη (βλ. π.χ. το βίο των αγίων Σάββα και Συμεών της Σερβίας, που έγραψε ο όσιος της εποχής μας Σέρβος Πατέρας της Εκκλησίας και σπουδαίος φιλόσοφος Ιουστίνος Πόποβιτς).

Σημειωτέον ότι η ψυχή των αγίων δεν είναι στα λείψανά του, αλλά στον κόσμο του Θεού, που συμβατικά ονομάζουμε «ουρανό». Τους αγίους (άφθαρτους ή μη) τους τιμάμε, τους αγαπάμε, τους θεωρούμε το θεϊκό απάνθισμα της ανθρωπότητας, αλλά, το τονίζω, δεν τους λατρεύουμε, γιατί μόνο το Θεό λατρεύουμε, όχι τα δημιουργήματά Του.

Α. Άφθαρτα λείψανα που υπάρχουν σήμερα

1. Αγία Σολομονή. Το αρχαιότερο άφθαρτο σώμα αγίας φυλάσσεται μέχρι σήμερα στο πατριαρχείο της ΚΠολης. Ανήκει στην αγία Σολομονή, μητέρα των αγίων 7 Μακκαβαίων Παίδων, που βασανίστηκαν μέχρι θανάτου από το βασιλιά της Συρίας Αντίοχο τον Επιφανή το 168 π.Χ. και γιορτάζουν την 1 Αυγούστου.

Πηγή: Βίος και ακολουθία της αγίας Μεγαλομάρτυρος Ευφημίας και της οσίας Θεοφανούς της Βασιλίδος, εκδ. «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη, σελ. 10-11.

2. Αγία Ευφημία η μεγαλομάρτυρας, νέα κοπέλα που θανατώθηκε με φρικτούς βασανισμούς στο διωγμό του Διοκλητιανού (303-304 μ.Χ.). Το σώμα της φυλάσσεται στο πατριαρχείο της ΚΠολης, μαζί με της αγίας Σολομονής, της αγίας Αργυρής και της αγίας Θεοφανούς. Η 4η Οικουμενική Σύνοδος (451 μ.Χ.) τοποθέτησε σ’ αυτό ένα ορθόδοξο και ένα μονοφυσιτικό δογματικό κείμενο, ώστε με μια «θεοσημία» να φανεί ποιο από τα δύο εκφράζει τη χριστιανική αλήθεια. Το πρωί στα χέρια της η αγία κρατούσε το ορθόδοξο κείμενο, ενώ το μονοφυσιτικό είχε πέσει στα πόδια της. Το επεισόδιο αναφέρεται στην επιστολή της συνόδου προς τον πάπα Λέοντα, αλλά σημασία έχει ότι η αγία θεωρείται έκτοτε δασκάλα της πίστης, ισότιμη με τους Πατέρες Εκκλησίας –μια «Μητέρα»– και ζωγραφίζεται να κρατάει ένα βιβλίο, όπως εκείνοι.

3. Άγιος Σπυρίδωνας. Πατέρας της Εκκλησίας του 4ου αιώνα. Αν και βοσκός, σχεδόν αγράμματος, έγινε επίσκοπος Τριμυθούντος της Κύπρου και η αγιότητά του τον έκανε σεβαστό. Καταγράφονται πολλά θαύματά του ενώ ακόμη ζούσε. Το άφθαρτο σώμα του μεταφέρθηκε κάποια στιγμή στην ΚΠολη και μετά την άλωση (1453) στην Κέρκυρα, όπου και φυλάσσεται μέχρι σήμερα, όπως και της αγίας Θεοδώρας. Εορτάζει στις 12 Δεκεμβρίου.

4. Αγία Θεοδώρα η Αυγούστα (αυτοκράτειρα), 815-867 μ.Χ. Σύζυγος του τελευταίου εικονομάχου αυτοκράτορα Θεόφιλου. Μετά το θάνατό του, το 842 μ.Χ., αναστήλωσε τις εικόνες, θέτοντας οριστικό τέλος στην εικονομαχία. Κυβέρνησε με επιτυχία, αλλά αργότερα εξαναγκάστηκε από το γιο της, το Μιχαήλ Γ΄, που επηρεαζόταν από το φιλόδοξο αδελφό της Βάρδα, να γίνει μοναχή. Το σώμα της βρίσκεται στην Κέρκυρα. Εορτάζει 11 Φεβρουαρίου.

5. Αγία Θεοφανώ η Αυγούστα, 863-893 μ.Χ. Σύζυγος του αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ του Σοφού. Περιφρονημένη από το σύζυγό της και δέσμια των υποχρεώσεων της αυλής (γι’ αυτό και απέτυχε να πάρει διαζύγιο), έζησε ως μοναχή μέσα στα ανάκτορα και, μετά το θάνατο της μικρής κόρης της, στη μονή των Βλαχερνών, όπου και πέθανε μετά από ένα χρόνο σε ηλικία μόλις 30 ετών. Το σώμα της φυλάσσεται μέχρι σήμερα στο πατριαρχείο της ΚΠολης.

6. Άγιος Ιωσήφ ο Σαμάκος. Απλός ιερέας από το Χάνδακα (Ηράκλειο) της Κρήτης, που το φιλανθρωπικό του έργο έφτασε τα όρια του πάθους: αφού μοίρασε όλα του τα υπάρχοντα στους φτωχούς, καθώς και το μερίδιό του από την ελάχιστη κληρονομιά που του άφησε ο πνευματικός του πατέρας (ο «γέροντάς» του), πρόσφερε τα λίγα του εισοδήματα (τη νύχτα άφηνε κρυφά χρήματα στα σπίτια των φτωχών) σε βαθμό που συχνά έμενε χωρίς δεκάρα, και τότε, κατά την παράδοση, από θαύμα βρίσκονταν ψωμιά στο σακούλι του για να μπορεί να τροφοδοτεί τους αναξιοπαθούντες που του ζητούσαν βοήθεια. Σεβαστός από Κρητικούς και Ενετούς (Ενετοκρατία στην Κρήτη) κοιμήθηκε ηλικιωμένος το 1511. Το άφθαρτο και θαυματουργό σώμα του μεταφέρθηκε στη Ζάκυνθο, όπου φυλάσσεται και σήμερα, το 1669, όταν ο Χάνδακας έπεσε στα χέρια των Τούρκων.

Πηγή: ο Μέγας Συναξαριστής, στις 22 Ιανουαρίου (εορτή του αγίου Ιωσήφ Σαμάκου).

7. Άγιος Γεράσιμος της Κεφαλλονιάς. Σπουδαίος ασκητής του 16ου αιώνα. Κοιμήθηκε το 1579. Το σώμα του αργότερα θάφτηκε με διαταγή του επισκόπου Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβήρου, γιατί η τιμή που του απέδιδαν οι Κεφαλλονίτες κόντευε να προσλάβει διαστάσεις ειδωλολατρίας. Λόγω παλλαϊκού αιτήματος, έγινε νέα ανακομιδή το 1618 ή 1619. Γιορτάζει 16 Αυγούστου και 20 Οκτωβρίου.

8. Άγιος Διονύσιος της Ζακύνθου. Πατέρας της Εκκλησίας του 16ου αιώνα. Επίσκοπος Αιγίνης και αργότερα λειτουργός σε διάφορες εκκλησιαστικές θέσεις στη Ζάκυνθο. Πολύ μορφωμένος, με μεγάλο κοινωνικό έργο, τελικά αποσύρθηκε στη μονή Αναφωνήτριας, όπου και έκρυψε από τα μάτια της αστυνομίας το φονιά του αδελφού του, προτιμώντας να τον συγχωρήσει και να τον οδηγήσει στη μετάνοια και τη σωτηρία παρά να τον παραδώσει. Κοιμήθηκε το 1622. Γιορτάζει στις 17 Δεκεμβρίου. Το σώμα του φυλάσσεται στη Ζάκυνθο, όπως και του αγίου Ιωσήφ του Σαμάκου.

9. Άγιος Αθανάσιος ο Πατελάρος ο Θαυματουργός. Πατριάρχης ΚΠόλεως καταγόμενος από την Αξό Μυλοποτάμου του νομού Ρεθύμνης. Άνθρωπος με εξαιρετική μόρφωση και πολυτάραχη ζωή, έμεινε πατριάρχης για λίγο μόνο καιρό και, μετά από περιπλανήσεις, κατέληξε στη Ρωσία, όπου και παρέμεινε μέχρι την κοίμησή του (1654). Το άφθαρτο σώμα του βρίσκεται στο Χάρκοβο της Ρωσίας, αλλά το κεφάλι και τα χέρια του κόπηκαν για να μελετηθούν σε σοβιετικά εργαστήρια. Ωστόσο δεν αναφέρθηκαν ποτέ πορίσματα αυτών των μελετών, ούτε ξέρουμε πού βρίσκονται σήμερα τα τεμάχια αυτά του ιερού λειψάνου.

10. Αγία Αργυρή η νεομάρτυρας (1688-1721). Νέα κοπέλα από την Προύσα της Βιθυνίας. Σε ηλικία 17 ετών απέρριψε πρόταση γάμου Τούρκου άρχονται και παντρεύτηκε έναν χριστιανό. Ο Τούρκος τη συκοφάντησε ότι, δήθεν, ήταν μουσουλμάνα και αλλαξοπίστησε. Αρνούμενη να ασπαστεί το ισλάμ, καταδικάστηκε σε ισόβια και κλείστηκε στη φυλακή του Ζινδάν (ΚΠολη), όπου υποβαλλόταν σταδιακά σε βασανιστήρια. Πέθανε στη φυλακή μετά από 16 χρόνια, αφού μια μέρα νωρίτερα μετάλαβε κρυφά. Το 1725 το σώμα της βρέθηκε άφθαρτο, όπως και παραμένει μέχρι σήμερα και φυλάσσεται στην ΚΠολη. Εορτάζει στις 30 Απριλίου.

11. Άγιος Ιωάννης ο Ρώσος. Άγιος του 18ου αιώνα. Ιπποκόμος Τούρκου αφέντη στο Προκόπι της Μικράς Ασίας, κατόρθωσε, λόγω του αδαμάντινου χαρακτήρα του, να του επιτραπεί να διατηρήσει τη χριστιανική του πίστη. Πέθανε ειρηνικά. Το σώμα του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα κατά τη μικρασιατική καταστροφή και φυλάσσεται στην Εύβοια. Είναι μαύρο, γιατί οι Τούρκοι είχαν αποπειραθεί να το κάψουν.

12. Άγιος Τύχων του Ζαντόνσκ ο Θαυματουργός (1724-1783). Σπουδαίος και θαυματουργός ασκητής από το Ζαντόνσκ της Ρωσίας. Διατέλεσε για λίγα χρόνια αρχιεπίσκοπος του Βορόνεζ, παραιτήθηκε όμως γιατί ποθούσε την ασκητική ζωή. Το σώμα του βρέθηκε άφθαρτο 63 χρόνια μετά την κοίμησή του, όπως είναι και σήμερα. Εορτάζει στις 13 Αυγούστου.

* Νεότεροι άγιοι, που δεν έχουν αναγνωριστεί επίσημα:

1. Όσιος Γουρίας Κάρπωφ (1815-1882). Αρχιεπίσκοπος της Συμφερούπολης της Κριμαίας (χερσόνησος στα νότια της Ρωσίας) με μεγάλη φιλανθρωπική και πνευματική δράση, που είχε υπηρετήσει για είκοσι χρόνια και στην ορθόδοξη Εκκλησία του Πεκίνου. Το σώμα του βρέθηκε άφθαρτο το 1929, όταν το σοβιετικό καθεστώς γκρέμισε το ναό, στον οποίο βρισκόταν ο τάφος του. Φυλάσσεται στη Συμφερούπολη.

Πηγή: Νεκτάριου Αντωνόπουλου, Αρχιεπίσκοπος Λουκάς, εκδ. Ακρίτας 2003, σελ. 444-445.

2. Όσιος Ιωάννης ο Ρουμάνος. Ασκητής και ποιητής, που έζησε σε μια σχισμή των βράχων στην έρημο του Χοζεβά, στην Παλαιστίνη (Ισραήλ). Κοιμήθηκε το 1960. Το σώμα του φυλάσσεται στη μονή των αγίων Ιωάννη και Γεωργίου του Χοζεβά.

3. Οσία Ειρήνη Μυρτιδιώτισσα. Νεαρή μοναχή από τις Οινούσσες (Δωδεκάνησα), κόρη ευσεβούς οικογένειας που και οι γονείς της έγιναν μοναχοί. Κοιμήθηκε 21 ετών το 1960. Το σώμα φυλάσσεται στις Οινούσσες. Δημοσιεύματα του νομίατρου Χίου και του γιατρού Αλ. Καλόμοιρου επιβεβαιώνουν ότι η περίπτωσή της είναι ανεξήγητη, ενώ υπάρχει η μαρτυρία του Ελβετού γιατρού Bessler, που ήταν παρών κατά την κοίμηση μέχρι και την κηδεία, ότι το σώμα δεν υπέστη κανενός είδους φαρμακευτική παρέμβαση.

Πηγή: περιοδικό «Όσιος Φιλόθεος της Πάρου», εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, τεύχ. 15, Σεπτ.-Δεκ. 2005.

4. Όσιος ιερομάρτυρας Φιλούμενος. Κύπριος ιερομόναχος, που δολοφονήθηκε άγρια το 1979 στο μοναστήρι του Πηγαδιού του Ιακώβ (Φρέαρ του Ιακώβ) στους Αγίους Τόπους. Το σώμα του φυλάσσεται στη Θεολογική Σχολή της Αγίας Σιών, στην Παλαιστίνη.

Πηγές: Κλείτου Ιωαννίδη, Γεροντικό του 20ού αιώνος, εκδ. Παναγόπουλος, Αθήνα 1999, Νικολάου Ζαχαριάδη, Βιώματα και διδαχές σύγχρονων Γερόντων, Πύργος Ηλείας, Ο άγιος νέος ιερομάρτυς Φιλούμενος ο Κύπριος, έκδ. Ι. Μ. Αγίου Νικολάου, Ορούντα – Κύπρος 2003.

5. Γέροντας Βησσαρίων (1908-1991). Εξαίρετος μοναχός από το Πεταλίδι Μεσσηνίας, που έζησε και κοιμήθηκε στη μονή Αγάθωνος, στο νομό Φθιώτιδας. Διακρίθηκε για την πνευματική και φιλανθρωπική του δράση. Το σώμα του ανακαλύφθηκε ανέπαφο στις 2 Μαρτίου 2006, πράγμα που έγινε πρώτο θέμα στην επικαιρότητα. Ο ιατροδικαστής Γιαμαρέλος εξέτασε το σώμα και αποφάνθηκε ότι η περίπτωσή του είναι ανεξήγητη. Το θέμα προκάλεσε έντονους διαξιφισμούς στα κανάλια, ανάμεσα σε «πιστούς» και «άπιστους».

Β. Άφθαρτα λείψανα που δεν υπάρχουν πια

1. Αγία Μαρία η Μαγδαληνή. Η γνωστή μαθήτρια του Κυρίου και ισαπόστολος. Το σώμα της ήταν θαμμένο στην Έφεσο της Μικράς Ασίας, όπου και πέθανε. Μεταφέρθηκε στην ΚΠολη από τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ το Σοφό το 890 μ.Χ. μαζί με το λείψανο του αγίου Λαζάρου από την Κύπρο. Η εκδοχή ότι πρόκειται για μετανοημένη πόρνη, θεωρία άγνωστη στα ευαγγέλια, παρέμεινε και παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη και στην ορθόδοξη παράδοση το ίδιο και η νεόκοπη εκδοχή για δήθεν ερωτική σχέση της με τον Ιησού (κάτι τέτοιο δεν μπορεί να αληθεύει, γιατί στο πρόσωπο του Ιησού έχει ήδη συντελεστεί ο «ιερός γάμος» Θεού και ανθρωπότητας, οπότε είναι άτοπο να υποθέσουμε ότι ο Ιησούς παντρεύτηκε μια γυναίκα). Το ιερό λείψανό της αγνοείται, αλλά το δεξί χέρι της, άφθαρτο και με θερμοκρασία σώματος, φυλάσσεται στην ιερά μονή Πέτρας του Σίμωνος στο Άγιο Όρος, όπου η αγία τιμάται ως δεύτερη κτήτορας της μονής (μετά τον άγιο Σίμωνα).

Πηγή: ο Μέγας Συναξαριστής και η Εκκλησιαστική Ιστορία του Νικηφόρου Κάλλιστου Ξανθόπουλου.

2. Άγιος Σάββας της Σερβίας. Γιος του βασιλιά της Σερβίας Συμεών, που, μαζί με τον πατέρα του, εγκατέλειψαν τη βασιλική εξουσία και έγιναν μοναχοί. Ίδρυσαν τη μονή Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος. Κοιμήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1236 στη Βουλγαρία. Το άφθαρτο σώμα του μεταφέρθηκε στο Μιλέσοβο της Σερβίας το 1237 και, λόγω των πολλών θαυμάτων του, το έκαψαν οι Τούρκοι κατακτητές στο 1594.

Πηγή: Ιουστίνου Πόποβιτς, Βίος και πολιτεία των αγίων Σάββα και Συμεών, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, Θεσσαλονίκη.

3. Άγιος Νεκτάριος Αιγίνης ο Θαυματουργός. Άνθρωπος με διαμαντένιο ήθος, θεωρήθηκε επικίνδυνος από φιλόδοξους αρχιερείς του πατριαρχείου Αλεξανδρείας (όπου ήταν επίσκοπος Πενταπόλεως) ως πιθανός διάδοχος του πατριαρχικού θρόνου, συκοφαντήθηκε και το 1890 εξορίστηκε στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα περιφρονήθηκε λόγω του κακού ονόματος που τον ακολουθούσε, αλλά, όταν το 1894 διορίστηκε διευθυντής στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή (σχολή υποψηφίων ιερέων), στην Αθήνα, τότε το ήθος του έλαμψε πανηγυρικά και επιτέλους έγινε αντιληπτό ότι πρόκειται για ένα σπουδαίο άνθρωπο. Από το 1908 έζησε στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας που είχε ιδρύσει στην Αίγινα και το 1920 πέθανε από καρκίνο στο Αρεταίειο Νοσοκομείο στην Αθήνα.

Από το 1921 το σώμα του βρέθηκε ανέπαφο και ευωδίαζε σε όλες τις εκταφές. Σώζεται το πόρισμα του νομίατρου της Αίγινας του 1932 Γ. Ξύδια, που επιβεβαιώνει ότι το φαινόμενο είναι ανεξήγητο. Στην ανακομιδή του 1953 βρέθηκαν μόνο τα οστά σε όνειρο μοναχής του μοναστηριού, ο άγιος φέρεται να λέει ότι ο ίδιος παρακάλεσε το Θεό «να λυθεί το σώμα του», για να αξιοποιηθούν τα λείψανά του στην καθιέρωση ναών(1) . Το 1961, με παλλαϊκή απαίτηση (λόγω των πολλών θαυμάτων και εμφανίσεών του), το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον ανακηρύσσει άγιο. Πριν λίγα χρόνια, το πατριαρχείο Αλεξανδρείας του ζήτησε συγγνώμη μετά θάνατον με επίσημο έγγραφο που βρίσκεται αναρτημένο στον τοίχο του φτωχικού κελιού του, στο μοναστήρι της Αγ. Τριάδας, στην Αίγινα. Εκεί βρίσκεται και ο τάφος του, από τον οποίο ακούγεται συνεχώς ένας ανεξήγητος ανεπαίσθητος ήχος. Εορτάζει στις 9 Νοεμβρίου.

***

Σημ.: Στις περιπτώσεις των αγίων όπου δεν αναφέρεται πηγή, πηγή είναι η Εγκυκλοπαίδεια του «Ηλίου», εκδ. Ιωάννη Δ. Πασσά, στα αντίστοιχα λήμματα. Βλ. όμως και τις βιογραφίες τους, όπου υπάρχουν.

***

(1)Οι χριστιανικοί ναοί καθιερώνονται με πολύωρη τελετή (που λέγεται ενθρονισμός ή εγκαίνια), κατά την οποία τοποθετούνται στην αγία τράπεζα μικρά τεμάχια από λείψανα αγίων αυτό συμβαίνει, γιατί ο αληθινός ναός του Θεού είναι αχειροποίητος: το ανθρώπινο σώμα (βλ. Α΄ Κορινθ. γ΄16-17, στ΄ 19), ενώ οι πρώτοι ιστορικά χριστιανικοί ναοί ήταν οι τάφοι των μαρτύρων, από τους οποίους κατάγεται η σημερινή αγία τράπεζα.