Πολιτεία και Εκκλησία στην πράξη

 

ΕΝΑ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ – ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΑΡΘΡΩΝ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ κ. ΙΩΑΝΝΗ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ

Του Χάρη Ανδρεόπουλου*

Ο καθηγητής κ. Ιωάννης Μ. Κονιδάρης δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις καθώς είναι πολύ γνωστός όχι μόνο στον πανεπιστημιακό χώρο και ιδιαίτερα αυτόν της νομικής επιστήμης, αλλά και στο ευρύ κοινό χάρις στις συχνές, δημόσιες αρθογραφικές του παρεμβάσεις, κυρίως από των στηλών της εφημερίδος «Το Βήμα», της οποίας εδώ και 25 χρόνια τυγχάνει τακτικός συνεργάτης. Πρόκειται για τον ακαδημαϊκό δάσκαλο ο οποίος με το πλούσιο επιστημονικό του έργο στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και τη συμμετοχή του στο δημόσιο διάλογο επί θεμάτων τα οποία εν γένει άπτονται των σχέσεων της Πολιτείας με την Εκκλησία και επί το ειδικότερον ρυθμίζουν τις έννομες σχέσεις της Εκκλησίας στην ελληνική επικράτεια, έχει συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη του ιδιαιτέρου περί των εν λόγω θεμάτων κλάδου της νομικής επιστήμης, ήτοι του Εκκλησιαστικού Δικαίου. Το συγγραφικό του έργο – συγγράμματα / μελέτες - είναι καθιερωμένο στον επιστημονικό χώρο, πέραν της μορφής των εγχειριδίων για τους φοιτητές της Νομικής, και ως κατατοπιστικό βοήθημα, γενικώς, για τους νομικούς τόσο της θεωρίας, όσο και της πράξεως, αλλά και τους θεολόγους που εξειδικεύονται σε νομοκανονικά ζητήματα, όπου το Κανονικό Δίκαιο συναντά το Εκκλησιαστικό και συμπορεύονται άλλοτε αρμονικά και άλλοτε με δυσχέρειες.

Στο υπό τον τίτλο «Πολιτεία και Εκκλησία στην πράξη» νέο του βιβλίο που κυκλοφορήθηκε στην εκπνοή του 2024 από τις ευφήμως γνωστές εκδόσεις «Επίκεντρο», ο ομότιμος καθηγητής της Νομικής ΕΚΠΑ κ. Ι. Μ. Κονιδάρης με τα δημοσιευόμενα αρθρογραφικά κείμενά του δεν απευθύνεται στο στενό ακροατήριο των ειδικών, κυρίως νομικών ή θεολόγων, αλλά στο πλατύτερο κοινό των αναγνωστών μιας ιστορικής και έγκυρης εφημερίδας, όπως «Το Βήμα». Τώρα δε, δια της εκδόσεως ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος αυτής της αρθρογραφίας (ένα «απάνθισμα», κατά τον υπότιτλο) σε βιβλίο, απευθύνεται στο σύνολο της κοινωνίας, σε αναγνώστες οι οποίοι (ανεξαρτήτως της επιστημονικής τους ειδικεύσεως) είτε εντρυφούν (ως πολίτες και ως πιστοί) στο πεδίο σχέσεων Πολιτείας – Εκκλησίας (κι ευρύτερα των θρησκευτικών κοινοτήτων), είτε ασχολούνται με θέματα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Ελλάδος και δη της νεότερης.

Στο βιβλίο στεγάζεται ο επιφυλλιδογραφικός αμητός μιας εικοσιπενταετίας περίπου (1998-2022) για το θέμα των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα πολύπτυχο συστηματικό έργο, εκκλησιαστικού και κανονικού δικαίου, διεθνών εκκλησιαστικών σχέσεων και εκκλησιαστικής γεωπολιτικής. Αποτελεί επιτομή της σύγχρονης εκκλησιαστικής ιστορίας και λειτουργεί ως μια “μηχανή του χρόνου”, η οποία, όπως σημειώνει ο Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος, αναπλ. καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην ευθύβολη βιβλιοκριτική του στο «Βήμα» (02.02.2025), «ξαναζωντανεύει πρόσωπα και γεγονότα που συνδιαμόρφωσαν τη ταυτότητα των εκκλησιαστικών εξελίξεων κατά το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα».

Οι τίτλοι των επιμέρους και με χρονολογική σειρά εντασσομένων στη ύλη του βιβλίου δεκατεσσάρων θεματικών ενοτήτων (Εκκλησία και Πολιτική, Θρησκευτική Ελευθερία, Οικουμενικό Πατριαρχείο, Εκκλησία της Ελλάδος – Αρχιεπισκοπεία Χριστουδούλου και Αρχιεπισκοπεία Ιερωνύμου Β΄, Εκκλησία και πανδημία, Εκκλησιαστική περιουσία, Ουκρανία και αυτοκέφαλο, Διαχριστιανικές και διορθόδοξες σχέσεις, Άγιον Όρος, Εβραϊκές κοινότητες, Μουσουλμάνοι, Αποτέφρωση νεκρών, «Miscellanea» [συλλογή άρθρων με θεματολογία σχετικώς με την κωδικοποίηση του Κανονικού Δικαίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας]), δείχνουν το εύρος και την πληρότητα της προσεγγίσεως, με τη συγγραφή τους να υπόκειται μεν στο ρυθμό της συγκυρίας, αλλά με την επιστημονική εγκυρότητα και τη βαρύτητα που τους προσδίδει η υπογραφή του Ι. Μ. Κονιδάρη ν΄ αποκτούν μια άλλη προοπτική... Μια προοπτική η οποία προδιαγράφεται στην καταληκτήρια διαπίστωση από το προλόγισμα του συνταγματολόγου Ευαγγέλου Βενιζέλου, που εισφέρεται εν είδει «Εισοδικού» στην έκδοση, σύμφωνα με την οποία η τελευταία «θα καταστεί βιβλίο αναφοράς για τις σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας και τη διαρκή δοκιμασία τους στην πράξη» («Τα Νέα» / “Bιβλιοδρόμιο”, 22.02.2025).

* Με τον καθηγητή Εκκλησιαστικού Δικαίου κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη με συνδέει μια πολύχρονη, διττή σχέση μαθητείας: κατά πρώτον και εμμέσως, υπό την προτέρα ιδιότητά μου ως δημοσιογράφου – εκκλησιαστικού συντάκτη που προσέτρεχα στα επιστημονικά συγγράμματά του για να τεκμηριώσω νομοκανονικά τα (εκκλησιαστικά) ρεπορτάζ μου – ιδίως σε περιόδους εξημμένων παθών και συσσωρευμένων εντάσεων, όπως κατά τις αρχές της δεκαετίας του ΄90, οπότε την Εκκλησία ταλάνισε επί μακρόν η υπόθεση των 12 εκπτώτων – από το 1974 – «ιερωνυμικών» λεγομένων μητροπολιτών, μετά την δικαιωτική γι΄ αυτούς – τον Οκτώβριο του 1990 – απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ). Κατά δεύτερον, και αμέσως, υπό την σημερινή επαγγελματική μου ιδιότητα ως θεολόγου καθηγητή Β/θμιας και ιδίως στην περίπτωση της εκδόσεως σε εμπλουτισμένη μορφή της διδακτορικής μου διατριβής με θέμα που αφορά στο εκκλησιαστικό ζήτημα της Επταετίας (1967-1974).

Εχοντας προ πολλού ασχοληθεί και ο ίδιος ο κ. καθηγητής με το εν λόγω ζήτημα, από την 1η έκδοση (1994) του μνημειώδους έργου του «Η διαπάλη νομιμότητας και κανονικότητας και η θεμελίωση της εναρμονίσεώς τους» (Αθήνα: Eκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1994, 2η έκδοση 2022) - το ειδικότερο μέρος του οποίου περί της Εκκλησίας κατά την Επταετία θεωρώ οιονεί πρόδρομο της δικής μου μελέτης - μου προσέφερε τις πολύτιμες επιστημονικές του συμβουλές για την έκδοση της διατριβής μου σε βιβλίο, προσέτι δε μου έκαμε και την εξαιρετική τιμή να προλογίσει το υπό τον τίτλο «Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση» (Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο, 2017, σσ. 424) κυκλοφορηθέν βιβλίο μου. Το θεωρώ υψίστη τιμή από τη θέση αυτή το καταθέτω· εγκαρδίως και ευγνωμόνως.

________________________________________

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι Διευθυντής του Προτύπου Γενικού Λυκείου Λάρισας, Δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου (https://www.etekkad.gr).

Ανθολόγιον 337: Ευάγγελος Βενιζέλος

Ακόμα και η laïcité μπορεί να θεωρηθεί μια μορφή κοσμικής θρησκείας, με τον δικό της τελετουργικό ρυθμό.

Ευάγγελος Βενιζέλος, Πολιτική Θεολογία και Συνταγματική ηθική:  Μελέτες και δοκίμια, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2024, σελ. 21.

Ένας θεολογικός αφορισμός του Κώστα Αγόρα

Όλα τελούν υπό εσχατολογική εκκρεμότητα.

[Κώστας Αγόρας]

Η σαγήνη της βίας και το σύμπτωμα

πηγή: Naxospress

του Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Φανερωμένης Νάξου

Στην επιγονική εποχή μας επικρατούν αλόγιστα στερεότυπα. Μεταξύ αυτών το δόγμα της πολιτιστικής εξέλιξης της ανθρωπότητας με τη ρητορική της προόδου και της οπισθοδρόμησης που είναι τόσο παλιό και ξεπερασμένο όσο ο Διαφωτισμός. Δεν θα συμφωνούσαν βεβαίως με το δόγμα αυτό ούτε ο Όργουελ ούτε ο Χάξλευ, που προφήτεψαν δυο διαφορετικές απολήξεις της «προόδου», εξίσου δυστοπικές.

Ωστόσο, το σταθερό και ακαταμάχητο επιχείρημα σε ερωτήματα και αμφισβητήσεις που ακούγεται σήμερα από λεγόμενες προοδευτικές πλευρές είναι το εξής: Βρισκόμαστε στο 2025! Μπορούμε να μιλάμε για πράγματα που ανήκουν στο παρελθόν; Μπορούμε, παραδείγματος χάριν, να μιλάμε για συμβολή των Τριών Ιεραρχών στην παιδεία; Ή μήπως να αρνηθούμε την έκθεση έργων τέχνης επειδή θεωρούνται βλάσφημα; Θα οπισθοχωρήσουμε στον μεσαίωνα;

Άραγε γνωρίζει αυτή η μερίδα ελλογίμων και μη ότι η σκοτεινή εικόνα που έχουν για τον μεσαιωνικό κόσμο δεν είναι καθόλου ενημερωμένη; Ή μήπως αγνοούν ότι το δόγμα της προόδου που έχει εμποτίσει εξίσου τον αυταρχισμό και τον φιλελευθερισμό έχει απομαγευθεί ήδη από την εποχή του ρομαντισμού αλλά και από τους μεγάλους φιλοσόφους του 20ού αιώνα;

Γιατί αυτή η μαγική επίκληση στην αυθεντία του έτους 2025, όπως άλλοτε η επίκληση στον 20ό αιώνα που καυχάται για τους καταστροφικότερους πολέμους; Ποιούς και τί σεβόμαστε το 2025; Τη διαφορετικότητα; Τούτο ισχύει αποκλειστικά για επιλεγμένες μειονότητες. Την αξία της ανθρώπινης ζωής; Τούτο δεν ισχύει ούτε για επιλεγμένες μειονότητες. Βρισκόμαστε-ξανά-μπροστά στο πυρηνικό ολοκαύτωμα, λαοί αλληλοσφαγιάζονται σε πολέμους χωρίς κανόνες, παιδιά πνίγονται και καίγονται χωρίς ευθύνη κανενός, οικογένειες πετιούνται στον δρόμο από τους επισήμους ευεργέτες-τοκογλύφους, πτώματα άθαφτα, σφαγές ανάλγητες ζώων, σκουπίδια, και ολοκληρωτισμός που απλώνεται ευεργετικά σαν ασπίδα προστασίας μαζί με τους βωμούς του κέρδους. Αυτά είναι τα καυχήματα της μετανεωτερικής εποχής μας. Όχι οπισθοδρομήσεις, αλλά φαινόμενα καινούργια, στα οποία δεν έχει καμιά συμβολή μήτε η εκκλησία μήτε ο μεσαίωνας.

Το 2025, λοιπόν, έχουμε κουραστεί από τη μετανεωτερική παράνοια. Έχουμε κουραστεί από την προσποίηση της συμπερίληψης, η οποία στην πράξη καλλιεργεί το μίσος χωρίζοντας την κοινωνία σε αντιμαχόμενες ομάδες. Άλλωστε, για ποιά συμπερίληψη, ισότητα, αδελφοσύνη και σεβασμό μιλάμε, όταν το ανθρώπινο υποκείμενο που πλάθει στανικώς η προοδευτική κοινωνία μας στο πρόσωπο του 18άχρονου είναι αμείλικτα ανταγωνιστικό, με αίσθηση μοναδικότητας και φιλοδοξία άκρατη, ξένο προς οποιαδήποτε υπερβατική σύλληψη πέρα από το εγώ του, υλιστικό όσο και δεισιδαίμον, με επιλεκτική ευφυία, έτοιμο να δημιουργήσει την κοινωνία του αύριο και πανέτοιμο να την αφανίσει;

Μας κούρασε εξίσου το προβληματικό τσιτάτο ότι η θρησκεία διχάζει τον κόσμο, δόγμα που θέλει να αγνοεί ότι και η τέχνη και τα πάντα διχάζουν, εάν το μυαλό των ανθρώπων είναι διχαστικό και πρωτίστως διχασμένο.

Τέλος, μας κούρασε το σκοτάδι του υπογείου που προβάλλεται ως τέχνη για να σκοτεινιάσει τα πάντα. H παραζάλη ούτε μέθη ούτε μέθεξη είναι. Υπήρχαν σε κάθε εποχή καλλιτέχνες και λογοτέχνες που ασχολήθηκαν με το αλλόκοτο και τη σαγήνη του, που αμφισβήτησαν τις παραδοχές μας χωρίς να δίνουν λύσεις ή κάθαρση. Όμως, είχαν τον τρόπο να αξιοποιούν το σκοτάδι, ίσως γιατί είχαν πηγές νοήματος και γνώριζαν ότι η αληθινή τέχνη απαιτεί δρόμους υπέρβασης και μετοχής. Το γκροτέσκο τους μας αναστατώνει γόνιμα. Κανένας από αυτούς, όμως, δεν οικειοποιείται ιερά πρόσωπα. Στην ψευδώνυμη τέχνη δεν υπάρχει ούτε υπέρβαση ούτε μετοχή σε κάτι έξω από τη συνειδητή και ασυνείδητη νοσηρότητα του κατασκευαστή. Και όπως θα έλεγε ο Παπανούτσος, τα έργα της είναι ντοκουμέντα για την έρευνα του ψυχαναλυτή, όχι όμως τέχνη.

Τί κοινοποιεί η γριά με το τσιγάρο στη θέση της Παναγίας με μια νεκροκεφαλή στην αγκαλιά της, χαρακτηρισμένο ως εικόνισμα; Ή ο σιχαμερός alien που παίρνει τη θέση και το όνομα του Αγίου Γεωργίου; Τη σαγήνη του αλλόκοτου που εκφράζουν οι πίνακες των πρώτων εξπρεσσιονιστών; Δεν νομίζω. Δεν είναι πνευματικός άθλος, δεν είναι αποτέλεσμα «βίας» του καλλιτέχνη πάνω στο υλικό του. Είναι εκδήλωση της βίας πάνω στο ιερό και στη φύση. Το κατασκεύασμα καθεαυτό είναι ο πρώτος βανδαλισμός πριν από τη βίαιη καθαίρεσή του. Είναι το σύμπτωμα κάποιου αυτοάνοσου που αναπαύεται στη μιζέρια του και επιζητά να τη μεταδώσει. Και, παιδαγωγικά μιλώντας, κοινοποιεί, παρά τις καλύτερες προθέσεις του κατασκευαστή, το εξής: O κόσμος, και εγώ, και κάθε τι που θεωρούσα εικόνισμα είμαστε ένα ξοφλημένο ψέμα με δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις. Δεν είναι τούτο μια ερμηνεία, αλλά αυτό που ενσταλάζεται ασυνείδητα στην ψυχή του νεαρού θεατή που διαμορφώνει και χτίζει εαυτόν.

Ωστόσο, όπως είπε η Τρέισι Έμιν, «τα έργα μου είναι τέχνη γιατί το λέω εγώ ότι είναι». Πάνω στην αποδόμηση των πάντων και στην αποθέωση του «έτσι μ’ αρέσει» χτίζεται σήμερα η δυστοπία. Αυτό φυσικά ικανοποιεί κάθε ψυχικά ασθενή που επιζητά εκτόνωση, υπηρετούμενος από την τέχνη, όσο κι αν φωνάζουν οι θεωρητικοί της ότι υπάρχουν κανόνες, όπως και ο ίδιος ο άνθρωπος δεν μπορεί να ολοκληρωθεί έξω από πλαίσιο. Υπάρχει καλύτερη πλατφόρμα για την καλλιέργεια της βίας από το «έτσι είναι, γιατί έτσι μ’ αρέσει;»

Δεν είναι οι δήθεν ανοιχτές κοινωνίες της Ευρώπης που έθρεψαν με την προοδευτική παιδεία τους, με τις συμπεριλήψεις και την ενεργό πολιτειότητα, στρατεύματα νεοναζί αμόρφωτων και βίαιων; Από ποιά εκπαίδευση αποφοίτησαν αυτοί και οι γονείς τους; Από αυτήν που επιμένει να αγνοεί ότι ο εύθραυστος και χωρίς όρια άνθρωπος, που γνωρίζει μόνο τη χαοτική επιθυμία του, σαγηνεύεται όχι από το αλλόκοτο αλλά από το βίαιο.

Το 2025, λοιπόν, δεν μας έχει κουράσει το βλάσφημο η το άσχημο αλλά η έκθεση της ασχήμιας που ενεδρεύει να μας καταβροχθίσει. Ασχήμια ως εικόνα εικονοκλαστική, που δεν εχει να πει τίποτα πέρα από τη βία. Και που δεν μπορεί να δει ούτε μέσα ούτε έξω κάτι να λάμπει πέρα από τη σάψη, σαν τη λάμψη που είδε στο «Άγραφον» του Σικελιανού ο Χριστός στα δόντια του σαπισμένου σκύλου και θαύμασε ως «αντιφεγγιά του αιώνιου», «σκληρή του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα».

Ωστόσο, ένα ερώτημα παραμένει αναπάντητο: Ποιός είναι ο μεγάλος φόβος των σημερινών ελλογίμων της προόδου και προοδευτικών εντέχνων; Η ανελευθερία στην τέχνη; Μα εδώ ο καθείς είναι ελεύθερος να εκθέσει όχι μόνο τέχνη αλλά και τη διαστροφή του στο πεζοδρόμιο με υπερεθνική περηφάνεια. Αλλά ποιός είναι ο φόβος; Μια οπισθοδρόμηση στον μεσαίωνα; Μα ο σημερινός σκοταδισμός έχει μορφές που δεν φαντάστηκε ο μεσαίωνας. Μήπως ο συντηρητισμός του κλήρου; Μα ποιός τους ακούει το 2025; Μήπως η αποθάρρυνση του επίδοξου καλλιτέχνη να ξεφτιλίζει ό,τι έχει σχέση με την εκκλησιαστική παράδοση; Μα και αυτό συστηματικά γίνεται. Μήπως τελικά ο έσχατος φόβος είναι ο Θεός, τον οποίον κι αν σκοτώσαμε, κάτι μας λέει ότι δεν πέθανε;

https://naxospress.gr/opinions/arch-xrysostomos-i-sagini-tis-vias-kai-to-symptoma/

Τό Ἰσλάμ «σέβεται» Παναγία – Ἅγιο Γεώργιο, ἐνῶ «ἐμεῖς» τούς βεβηλώνουμε

Τοῦ Μανώλη Κοττάκη

πηγή: ΕΣΤΙΑ

Τό θέμα ἐπιστρέφει διαρκῶς στήν ἐπικαιρότητα τά τελευταῖα εἴκοσι χρόνια μέ ποικίλες ἀφορμές.

Πῶς συμπεριφερόμαστε στά ἐθνικά σύμβολα; Πῶς συμπεριφερόμαστε στά θεολογικά σύμβολα; Στήν σημαία, στόν σταυρό, στίς εἰκόνες;

Σέ ποιές περιστάσεις τά χρησιμοποιοῦμε; Εἶναι ἀντικείμενο ἐπεξεργασίας καί ἐνασχολήσεως τῆς τέχνης καί, ἄν ναί, μέχρι ποίου σημείου;

Πλεῖστες ὅσες περιπτώσεις ἔχουν καταγραφεῖ τά τελευταῖα χρόνια. Ἄγνωστοι καί ἀτάλαντοι κατά βάση νεαροί πού δηλώνουν καλλιτέχνες ἰδιοποιοῦνται σύμβολα πού ἀντανακλοῦν στίς ψυχές ἑκατομμυρίων Ἑλλήνων καί τά διαστρέφουν, τά καταστρέφουν, τά βεβηλώνουν. Καί τό ὡραιότερο: τά παρουσιάζουν ὡς ἔργα… τέχνης καί ἔχουν τήν ἀπαίτηση ἀπό τούς πολῖτες καί τά μέσα ἐνημερώσεως νά τά προσκυνήσουν καί νά τά εὐλογήσουν! Συνέβη μέ τήν νεαρά πού πῆρε τήν ἑλληνική σημαία καί τήν ἔβαψε ρόζ γιά νά τιμήσει δῆθεν τήν ἡμέρα τῆς κακοποιημένης γυναῖκας. Συνέβη πρό ἔτους στό Φεστιβάλ Κινηματογράφου τῆς Θεσσαλονίκης, ὅπου κάποιος ἔξυπνος ἀλλοίωσε τήν εἰκόνα τῆς Παναγίας σέ ἀφίσα ντοκυμανταίρ προκαλῶντας τήν ἀντίδραση τοῦ μετριοπαθοῦς Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Φιλοθέου.

Συνέβη καί τώρα στήν Ἐθνική Πινακοθήκη, ὅπου κάποιος πού δηλώνει καλλιτέχνης βεβήλωσε τίς εἰκόνες τῆς Παναγίας καί τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἐμφανίζοντας στά πρόσωπά τους… βρυκόλακες.

Στίς προκείμενες περιπτώσεις δέν πρόκειται γιά καλλιτέχνες. Πρόκειται γιά ἀνθρώπους κομπλεξικούς, πού μᾶλλον δέν στέκουν στά καλά τους. Πού χρησιμοποιοῦν τά ἐθνικά καί θεολογικά σύμβολα γιά νά προκαλέσουν. Γιά νά κερδίσουν τήν προσοχή πού ποτέ δέν εἶχαν.

Ὁ βουλευτής τῆς «Νίκης» Παπαδόπουλος ἀνάμεσα στά ἀπαράδεκτα πού ἔκανε μέ τούς τραμπουκισμούς μέσα στήν Ἐθνική Πινακοθήκη –ὁ Χριστιανός καί ὁ Χριστιανισμός δέν συμβαδίζει ποτέ μέ τόν θυμό καί τήν βία– εἶπε καί κάτι σωστό. Ὅτι οἱ Μουσουλμᾶνοι σέβονται περισσότερο τόν Ἅγιο Γεώργιο ἀπό ὅ,τι ὁρισμένοι Ἕλληνες πού εἶναι δῆθεν Χριστιανοί. Εἶναι ἀληθές. Τό Ἰσλάμ σέβεται καί τό πρόσωπο τῆς Παναγίας μας καί τό πρόσωπο ὁρισμένων ἀπό τούς ἁγίους μας ἀλλά καί τόν ἴδιο τόν Χριστό, τόν ὁποῖο κατατάσσει ἀνάμεσα στούς προφῆτες. Ἔχω ζήσει ὁ ἴδιος τήν ἐμπειρία κάθε χρόνο στόν ἑορτασμό τῆς Παναγίας στήν Ἱερά Μονή Βαθυρρύακος ἔξω ἀπό τήν Κομοτηνή, νά βλέπω Μουσουλμάνες μέ φερετζέ νά ἐπισκέπτονται πεζῇ τήν ἐκκλησία καί νά ἀνάβουν κερί στήν χάρη τῆς Παναγίας.

Ἔχω ζήσει Μουσουλμάνους τουρκικῆς ἀλλά καί ἀθιγγανικῆς καταγωγῆς νά γιορτάζουν στά πανηγύρια στήν ὀρεινή πομακική περιοχή τόν Ἅγιο Γεώργιο, ὁ ὁποῖος στή δική τους διάλεκτο ὀνομάζεται «Χιδελερέζ». Ἔχω δεῖ Τούρκους Μουσουλμάνους στήν Μητρόπολη Ἀλεξανδρουπόλεως νά ἐπισκέπτονται καί νά ἀνάβουν κερί προσκυνῶντας τίς εἰκόνες. Αὐτό πού πολλές φορές ὅμως ἐπιφυλάσσουν οἱ Μουσουλμᾶνοι στίς εἰκόνες μας καί στά θεολογικά μας σύμβολα, τόν σεβασμό, δέν τό πράττουν ὁρισμένοι οἱ ὁποῖοι ψάχνοντας ἀπεγνωσμένα φῶτα καί δημοσιότητα προσβάλλουν τίς πεποιθήσεις καί τήν πίστη τῶν ἄλλων. Αὐτό συνέβη καί στήν Ἐθνική Πινακοθήκη.

Ὁ βουλευτής ἔκανε λάθος πού ἔσπασε αὐτούς τούς πίνακες, ὡστόσο δέν μπορεῖ κανείς νά τοῦ πεῖ τίποτα γιά τό γεγονός ὅτι ἀκολούθησε ὅλη τήν κοινοβουλευτική διαδικασία. Κατέθεσε ἐρώτηση στήν ἁρμόδια ὑπουργό Πολιτισμοῦ κυρία Μενδώνη καί ἐκείνη, χωρίς νά ἐπιδοκιμάσει τό ἔργο, τοῦ ἀπάντησε ὅτι εἶναι ἐναντίον τῆς λογοκρισίας στήν τέχνη. Ὁ βουλευτής ζήτησε ἀκολούθως ἐγγράφως ἀπό τήν Ἐθνική Πινακοθήκη νά ἀπομακρύνει αὐτά τά ἐκτρώματα ἀπό τίς αἴθουσές της, ἀλλά ἐκείνη ἀρνήθηκε. Τό μόνο λάθος στήν διαδικασία ἦταν ἡ ἴδια ἡ βία. Οἱ Χριστιανοί δέν εἶναι βίαιοι.

Ἐδῶ πού φτάσαμε, μέ ὅσα συμβαίνουν πολύ τακτικά μέ τήν σημαία, τόν σταυρό καί τά σύμβολα, πρέπει νά καταλήξουμε σέ ἕνα σοβαρό πλαίσιο ἀντιμετωπίσεως αὐτῶν τῶν ζητημάτων. Ζοῦμε στήν χώρα τῆς ἐλευθερίας. Ὅποιος θέλει νά ἐκθέσει ἕνα ἔκτρωμα ἀλλοιώνοντας καί βεβηλώνοντας μία εἰκόνα σέ ἕναν ἰδιωτικό χῶρο μπορεῖ νά τό κάνει, ἀλλά ὀφείλει νά γνωρίζει ὅτι ὅσο σεβαστή εἶναι ἡ ἐλευθερία τῆς τέχνης, ἄλλο τόσο σεβαστή εἶναι καί ἡ ἐλευθερία τῆς ἐκφράσεως. Ἑκατομμύρια πολῖτες παίρνουν δύναμη ἀπό τίς εἰκόνες αὐτές. Τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, τό γράφω γιά τούς ἄσχετους πού δέν τό γνωρίζουν, μέσα στίς ἐκκλησίες γίνονται μικρές λιτανεῖες, κατά τήν διάρκεια τῶν ὁποίων οἱ πιστοί κρατοῦν στά χέρια τους μικρές καί μεγάλες εἰκόνες. Αὐτές εἶναι τά καταφύγιά τους. Τό ἔζησα προχθές στόν Μετοχιακό Ναό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου «Παναγία ἡ Λαοδηγήτρια» στήν Θεσσαλονίκη.

Ὅποιος λοιπόν στό ὄνομα τῆς ἐλευθερίας τῆς τέχνης βεβηλώνει ἐθνικά καί θρησκευτικά σύμβολα ἄς γνωρίζει ὅτι στό ὄνομα τῆς ἐλευθερίας τῆς ἐκφράσεως θά ἀντιμετωπίζει τήν κατακραυγή. Μέ αὐτά πού ὁρίζουν τήν ὕπαρξή μας δέν μπορεῖς νά παίζεις. Deal;

Αὐτά γιά τόν ἰδιωτικό χῶρο. Ἀπό κει καί πέρα, πᾶμε τώρα στόν δημόσιο χῶρο, κάποιος πού βεβηλώνει εἰκόνες ἤ ἐθνικά σύμβολα καί τίς ἐκθέτει σέ δημόσια κτίρια, ἄς γνωρίζει -καί ἐκεῖνος καί αὐτοί πού τοῦ δίνουν τήν ἄδεια νά ἐκθέτει- τό ἑξῆς: Ἐν προκειμένῳ δέν ἔχουμε νά κάνουμε μέ τήν ἐλευθερία τῆς τέχνης καί τόν σεβασμό στήν ἐλευθερία τῆς τέχνης, ἀλλά μέ τήν υἱοθέτηση τῆς διαστροφῆς μέσα στόν δημόσιο χῶρο. Ἐδῶ δέν συζητᾶμε γιά τήν προστασία τῆς τέχνης ἀπό τήν λογοκρισία, ἀλλά γιά τήν ἀποδοχή τῆς διαστροφῆς ἀπό τήν Πολιτεία. Ἡ ὁποία Πολιτεία ἔχει εὐθύνη νά ὁρίζει τί εἶναι τέχνη καί τί δέν εἶναι τέχνη. Αὐτό πού εἴδαμε στήν Ἐθνική Πινακοθήκη δέν εἶναι τέχνη. Εἶναι ποινικό ἀδίκημα. Εἶναι ἀσέβεια στόν βίο καί τήν πολιτεία τῶν ἁγίων καί τῆς Παναγίας μας, πού μόνο ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί γνωρίζουμε ἀπό τί δοκιμασίες πέρασαν, γιά νά μπορέσουν νά περάσουν τό μήνυμα τῆς μεγαλύτερης «μεταρρυθμίσεως» τῶν αἰώνων στόν πλανήτη. Τό μήνυμα τοῦ Χριστιανισμοῦ δηλαδή. Μέ αὐτά δέν παίζουμε. Δέν κάνουμε πλάκα, δέν ἀστειευόμαστε. Τό διακηρύσσουμε… ἀβίαστα.

https://www.estianews.gr/apopseis/to-%e1%bc%b0slam-sevetai-panagia-%e1%bc%85gio-georgio-%e1%bc%90n%e1%bf%b6-%e1%bc%90me%e1%bf%96s-tous-vevilonoume/

Ανθολόγιον 336: Σταύρος Γιαγκάζογλου

 

Το νόημα και ο προορισμός του ανθρώπινου πολιτισμού δεν είναι άσχετος προς το νόημα και τον τελικό προορισμό του ανθρώπου. Κατά την Ορθόδοξη Θεολογία, όταν ο πολιτισμός σε μια πορεία δημιουργικότητας εμπνέεται από την ενέργεια του Θεού στην κτίση και την ιστορία, ο άνθρωπος αποκαθίσταται στη βασιλική, ιερατική και προφητική του λειτουργία εντός της δημιουργίας, γίνεται η προσδοκία και η όντως ελπίδα του κόσμου. Εδώ ακριβώς θεμελιώνεται ο διάλογος θεολογίας και πολιτισμού ως μια διαρκής πρόσληψη και μεταμόρφωση της ζωής του ανθρώπου, "ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς". Όπως ακριβώς ο Θεός συγκαταβαίνει στο δράμα του ανθρώπου, προσλαμβάνει και μεταμορφώνει τη φύση και την ιστορία του κτιστού, έτσι και η Εκκλησία πορεύεται, προσλαμβάνοντας διαρκώς και νοηματίζοντας το βίο και την ιστορία των ανθρώπων. [...]

Σταύρος Γιαγκάζογλου, Θεολογία και πολιτισμός, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2021, σελ. 26.

Σταύρος Λάντσιας - Ανησυχία

https://www.youtube.com/watch?v=hVgo6--Q5b4

Σταύρος Λάντσιας - Ανησυχία

Δίσκος: Ημερολόγιο Ονείρων (2011)

Τεχνητή νοημοσύνη και θρησκεία

Μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με θέμα "Τεχνητή νοημοσύνη και θρησκεία" πραγματοποιήθηκε στην εκπομπή "Συνθέσεις" του Μάκη Προβατά στην ΕΡΤ (1/3/2025). Εξαιρετική η παρουσία και οι τοποθετήσεις του Παντελή Καλαϊτζίδη και του Γιάννη Μαστρογεωργίου.

Παρακολουθήστε την εκπομπή με ένα κλικ εδώ: 

https://www.ertflix.gr/vod/vod.578936-suntheseis-15

Ανθολόγιον 335: Ο Χρήστος Βακαλόπουλος για τον Τζίμη Πανούση

 

[...] Η μέθοδος του Τζίμη είναι αποφατική: δεν μας λέει τι είναι, επιμένει όμως να υποδύεται όλα όσα δεν είναι. Έτσι, τελικά, ο Τζίμης είναι κάποιος που φ α ν τ α ζ ό μ α σ τ ε, ενώ είναι μπροστά μας. [...]

Χρήστος Βακαλόπουλος, Από το χάος στο χαρτί, εκδόσεις Εστία, γ' έκδοση, Αθήνα 2024, σελ. 175-176.

Ανθολόγιον 334: Χρήστος Βακαλόπουλος

 

[...] Ο κινηματογράφος είναι μια τέχνη οντολογικής τάξεως: η ύπαρξη των πραγμάτων και των ανθρώπων (και όχι η ερμηνεία τους) αποτελεί γι' αυτόν το μεγαλύτερο θαύμα και το μεγαλύτερο αίνιγμα. Κι όσο το θαύμα αυτό συνεχίσει να υπάρχει ο κινηματογράφος δεν πρόκειται να γνωρίσει καμιά κρίση[...].

Χρήστος Βακαλόπουλος, Από το χάος στο χαρτί, εκδόσεις Εστία, γ' έκδοση, Αθήνα 2024, σελ. 124.

Το ξεσταύρωμα

πηγή -  φωτό: mygrevena

Στη μνήμη του Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου

και της αγαπημένης συμβίας του Νιόβης

Συνομιλώντας με τον Ηλία Παπαδημητρακόπουλο στο σπίτι του, στη Νάουσα της Πάρου, για τα νεκροταφεία της Ελλάδος και τις σχέσεις μεταξύ τους, έγινε αναφορά σε ένα από τα νεκροταφεία του νησιού στις Λεύκες, με τους περίτεχνους σταυρούς και τον πλούτο των διακοσμητικών στοιχείων. Σε έναν σταυρό του κοιμητηρίου από παριανό μάρμαρο, το οποίο έχει τη μοναδική ιδιότητα να εκπέμπει φως σε αντίθεση με τα άλλα μάρμαρα που το αντανακλούν ή το διαχέουν, υπάρχει ανάγλυφο ένα πουλί που τρυγά έναν κρίνο, ως μνεία της αιώνιας ζωής.

Στην τελευταία μετάβασή μου στη Μονή Ιβήρων, όπου εναπόθεσα στο οστεοφυλάκιο της ιεράς μονής τα λείψανα του φίλου μου ζωγράφου Γιάννη Ζήκα, μετά την ανακομιδή του από τα κοιμητήρια της Αναστάσεως της Θεσσαλονίκης, το «ξεσταύρωμα», όπως ονόμαζαν την ανακομιδή οι λαϊκοί άνθρωποι στον τόπο μας πριν από τον πόλεμο, είχα την αίσθηση ότι το εσωτερικό τοπίο του Αγίου Όρους, ο πνευματικός του πυρήνας, μένει αναλλοίωτος, παρά το πλήθος των επισκεπτών και τα πολυάριθμα οχήματα που κυκλοφορούν στους δρόμους που έχουν χαραχτεί. Ότι το Άγιον Όρος παραμένει μια νοητή ναυς που έμφορτη από μνήμες συνεχίζει τον πλου της μέσα στον χρόνο, μέσα στους αιώνες, όντας ταυτοχρόνως έξω από τον χρόνο. Αυτές οι μνήμες είναι που παρέχουν ζωή με περισσή δαψίλεια σε όσους τρέφονται από το πνεύμα του Αγίου Όρους. Κάθε Σάββατο, στο οστεοφυλάκιο της Ιβήρων ψάλλεται επιμνημόσυνος δέηση, στην οποία μνημονεύονται όλα τα ονόματα των αποδημησάντων αδελφών, σαν να μην έχει καθόλου διακοπεί η παρουσία τους στη ζωή της μονής.

Σε μια οδοιπορία στη Μονή Σταυρονικήτα με τον Νίκο Πεντζίκη, είχα μπει στο οστεοφυλάκιο, στο κοιμητήριο της μονής, κι εκείνος, χάριν παιδιάς, έκλεισε την πόρτα την ξύλινη του οστεοφυλακίου και έβαλε από πίσω το μπαστούνι του για να μην μπορώ να βγω. Εμεινα αρκετές στιγμές στο σκοτάδι, στα κατακλείδια της γης, περιτριγυρισμένος από τα λείψανα και τις κάρες των αδελφών της μονής. Kαι θυμήθηκα το περιστατικό που του είχε διηγηθεί ο Στρατής Δούκας, και μου το είχε πει, για τον ερωτισμό που τον κατέκλυσε όταν κατέβηκε στο υπόγειο μιας μεταβυζαντινής εκκλησίας της Καστοριάς όπου φυλάγονταν λείψανα, μετά την κάθοδό του από τις περιπλανήσεις του στις ράχες του Βοΐου που περιγράφει στον «Οδοιπόρο».

Τέτοιες κρύπτες με λείψανα είχα επισκεφτεί κι εγώ σε μεταβυζαντινούς ναούς της πόλης, καθώς εκεί εναποτίθεντο τα οστά των κεκοιμημένων κατά την Τουρκοκρατία. Στον ναό των Ταξιαρχών Καστοριάς, ανοίγοντας την εξώθυρα, βρέθηκα κατευθείαν στον γυναικωνίτη. Το δάπεδο του κυρίως ναού είναι πολύ πιο κάτω απ’ το επίπεδο του δημόσιου δρόμου. Κατεβαίνοντας τις πέτρινες, σκοτεινές σκάλες σε μια εσοχή στην άκρη του δαπέδου, βρέθηκα σε έναν χώρο όπου υπήρχαν κάσες στοιβαγμένες γεμάτες κόκαλα. Μερικές ήταν ανοιχτές, φαίνονταν δύο και τρία κρανία θηκιασμένα μαζί. Ζωγραφισμένες με λουλούδια, είχαν σταυρό ή έγραφαν και το όνομα του ανθρώπου που έζησε. Φεύγοντας άναψα ένα κερί στο τενεκεδένιο κουτί με το χώμα, δίπλα στα λείψανα.

Ως άνθρωποι που ξοδευόμαστε για να αγκαλιάσουμε τη ζωή, πιστεύουμε πως οι νεκροί σιωπούν και θα σιωπούν για πάντα ό,τι κι αν λέμε γι’ αυτούς, με όποιον τρόπο κι αν τους αντιμετωπίζουμε. Ομως αν κάποια στιγμή αισθανθούμε πως οι νεκροί εισέρχονται στη ζωή μας και παρουσιάζονται ως ίσοι προς ίσους, τότε ποια γλώσσα θα μιλήσουμε; Λογαριάζοντας τις νοητές αποστάσεις που καθορίζουν τις ανθρώπινες διάνοιες, καταλαβαίνω πως κινούμαστε ο καθένας σε διαφορετική χρονική τάξη, κι ας ζούμε την ίδια εποχή. Μπορεί να συμπίπτουμε χρονικά, αλλά πόσοι ζουν πραγματικά το παρόν; Πόσοι παραιτούνται από τα σχήματα του παρελθόντος για να υπάρξουν στο νυν και αεί; Ο αγώνας και η προσπάθεια να αποκτήσει κανείς υπόσταση εν τω κόσμω απομακρύνει τη δυνατότητα να αποκτήσει υπόσταση πραγματική. Ο κόσμος ως κτίσμα δεν μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί, γι’ αυτό και ο δικός μας προσδιορισμός με αναφορά στον κόσμο δεν έχει νόημα.

Η φράση του Νικολάου Καβάσιλα «Ημείς νικώμεν νικώντων των άλλων» δίνει ένα εντελώς διαφορετικό νόημα στην ύπαρξη. Πέρα από κάθε διεκδίκηση, πέρα από κάθε ανταγωνισμό, πέρα από κάθε αντιπαλότητα, υπάρχει η βεβαιότητα μιας νίκης επί ενός άλλου επιπέδου ζωής, και ο εαυτός μας λαβαίνει μιαν άλλη υπόσταση.

Αναζητώ τον Εαυτό και είναι τα ποτάμια. Γυρεύω το Πρόσωπο και είναι η λίμνη Ορεστιάδα και τα νερά. Η λίμνη, ένδον οφθαλμός, προσφέρει Προσώπου όραση. Δεν ανήκω σ’ αυτούς που τίποτα δεν τους συνέβη, που η ζωή τους είναι αποτέλεσμα γεγονότων εξωτερικών, που δεν έχουν μάτια για να δουν και αφτιά για ν’ ακούσουν. Λόγια νεκυίων ανθίζουν στο στόμα μου, λιθάρια που διψούν λαλιά. Ψάχνω στις κινήσεις του πυθμένα και του βυθού, στα χερσοποτάμια, ποταμολιμναία, λιμναία ιζήματα, τη μορφή που αιώνες εντός μου σμιλεύεται, που στον αιώνα υπάρχει και εκ του τάφου θα ανακληθεί, όταν ακουστεί το νικητήριο σάλπισμα.

Κατά την τελευταία επίσκεψή μου στο κοιμητήριο του Μελισσοχωρίου Θεσσαλονίκης, ανάβοντας τα κεριά και το θυμίαμα που είχα μαζί μου στο μνήμα της Ολγας, μου δημιουργήθηκε η αίσθηση πως ένα μέρος του εαυτού μου συγγενεύει άμεσα με τους πεθαμένους. Φεύγοντας απ’ το κοιμητήριο, είχα την εντύπωση πως οι κινήσεις μου, το φως των κεριών και η οσμή απ’ το θυμίαμα είχαν γίνει αντιληπτά απ’ τους νεκρούς, είχαν συλληφθεί απ’ τις κρυφές τους αισθήσεις.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΣΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

https://mygrevena.gr/%cf%84%ce%bf-%ce%be%ce%b5%cf%83%cf%84%ce%b1%cf%8d%cf%81%cf%89%ce%bc%ce%b1/