ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ-ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ

Παρασκευή 30 Αυγούστου 2024

Αγιοκατατάχθηκε ο ιερομόναχος Χριστόφορος Παπουλάκος

 


ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ

Ανακοινωθέν για τις εργασίες της Αγίας και Ιεράς Συνόδου (30 Αυγούστου 2024)



Συνεχιζομένων τῶν ἐργασιῶν τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου, αὕτη ἀπεφάσισεν ὁμοφώνως ὅπως γένηται δεκτή ἡ εἰσήγησις τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος περί κατατάξεως εἰς τό ἁγιολόγιον τῆς Ἐκκλησίας τοῦ μακαριστοῦ ἱερομονάχου Χριστοφόρου Παναγιωτοπούλου τοῦ ἐπιλεγομένου Παπουλάκου, τῆς μνήμης αὐτοῦ ἑορταζομένης κατ᾿ ἔτος τήν 18ην Ἰανουαρίου.

Ἐξ ἄλλου, σήμερον, Παρασκευήν 30ήν τ.μ. Αὐγούστου, ἐγένετο τό Μικρόν καί τό Μέγα Μήνυμα τῆς ἐκλογῆς ὡς Ἐπισκόπου Ἀρίστης τοῦ Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Αὐστρίας Θεοφ. κ. Μαξίμου (Rudko).

Ἐκ τῆς Ἀρχιγραμματείας


https://ec-patr.org/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%B8%CE%AD%CE%BD-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-28/

Τετάρτη 28 Αυγούστου 2024

Κώστας Αγόρας, [Περί προσώπου και έργου]


φωτογραφία: Απείρανθος / Γ.Μ.Β., 2024



1. Άλλο το "έργο" του προσώπου (καλό ή/και προβληματικό), και άλλο το "πρόσωπο" το ίδιο. Το "πρόσωπο" ως τέτοιο δεν εξαντλείται ποτέ στο "έργο" του. Παραμένει πάντα πίσω από το "έργο" (ως φυσική του προϋπόθεση) αλλά και επέκεινα του "έργου" (ως υπερβατική του προϋπόθεση). Ας σημειωθεί επίσης ότι στο "έργο", από τη μια το πρόσωπο αποκαλύπτεται κατά κάποιον τρόπο προς τα έξω, προς τους άλλους, αλλά ταυτόχρονα και συγκαλύπτεται.

2. Ο βιολογικός θάνατος, η "εκδημία", είναι κάτι το απόλυτα παράδοξο για το "πρόσωπο"  του ανθρώπου. Ανήκει στο μυστήριο του . 'Όχι απλά στη "φαινομενολογία" του.

Αυτά είναι που πρέπει καταρχάς να μας απασχολούν τώρα∙ και να στεκόμαστε με συστολή για το "πρόσωπο" και την περιπέτειά του (εκδημία). Ας αφήσουμε προσώρας στην άκρη το "έργο" του, το εν λόγω έργο.

Επιμένω σε αυτό γιατί δεν μου αρέσουν οι  αναγωγισμοί  (δηλ. η αναγωγή από το έργο και τις ιδέες που εκφράζονται, στο πρόσωπο). Αναγωγισμοί, είτε για να "λιβανίσουμε" το ίδιο το πρόσωπο (μέσω του έργου,), είτε αντίστροφα για να το "θάψουμε" .

Αν λοιπόν "πρόσωπο" σημαίνει σχέση προς (τους άλλους) -μέσω του "έργου" εν προκειμένω- σημαίνει επίσης και υπερβατικότητα έναντι (των άλλων).

Εἰς Χρῆστον Γιανναρᾶν - Τοῦ Βασιλείου Μπετσάκου

πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

 
Δι’ ὅλου τοῦ βίου Χριστὸν μεμαρτύρηκας
ζωὴν τῆς Τριάδος τρανώσας τὸν ἔρωτα.
Πρόσωπον ἀνθρώπου εἰκόνα Χριστοῦ
εἰς τὴν Τριάδος ὁμοίωσιν
φιλοσόφως κατέδειξας.
Ἀποφατικῶς δὲ τὴν ἐκκλησίαν ἐδίδαξας
δι’ ἐλευθέρου ἤθους ἐκζητεῖν τὴν ἀλήθειαν.
Ὅθεν καὶ ἡμεῖς Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκετεύομεν
σὲ τῆς Τριάδος ζωῆς ἔρωτι θείῳ μετασχεῖν.


Βασίλειος Μπετσάκος


Τρίτη 27 Αυγούστου 2024

Χρήστος Γιανναράς (1935-2024) - Γράφει ο Δημήτρης Αγγελής



Πόσο φτωχότεροι θα ήμασταν

Του Δημήτρη Αγγελή

[Δημοσιεύθηκε στην "Καθημερινή", 27/8/2024]

Την αξία των ανθρώπων τη ζυγίζουμε με κριτήριο το κενό που αφήνει η ενδεχόμενη απουσία τους. Τι θα είχε συμβεί αν δεν υπήρχε ο Χρήστος Γιανναράς; Πόσο φτωχότεροι θα ήμασταν αν δεν εξέδιδε το πρωτοποριακό «Σύνορο», την «Ελευθερία του ήθους», το «Πρόσωπο και ο έρως» ή το «Σχόλιο στο Ασμα ασμάτων»; Για ποια συλλογική αυτοσυνειδησία θα μιλούσαμε χωρίς το «Καταφύγιο ιδεών», που μας αποκάλυψε τον περίκλειστο ναρκισσευόμενο ευσεβισμό των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων; Πόσο θα είχαν επηρεάσει, έστω και με τον ατυχή τους τίτλο, οι «νεορθόδοξοι» τη δημόσια συζήτηση, χωρίς τον δυναμισμό και την ευστοχία των δικών του διατυπώσεων; Σε μια εποχή που το εκκλησιαστικό κατεστημένο έκρινε σκόπιμο να υπηρετεί την αντικομμουνιστική ρητορική του μετεμφυλιακού κράτους ή την ηθικιστική υποκρισία της δικτατορίας, ο Γιανναράς τόλμησε ν’ ανοίξει θεματικές, να συνδυάσει προσφυώς την πατερική παράδοση με τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις (αρδεύοντας κυρίως από τον Χάιντεγκερ και τον Σαρτρ, τον περσοναλισμό και τον νεοθωμισμό) και, το κυριότερο, να αρθρώσει μια νέα θεολογική γλώσσα, που αποτελεί σήμερα την επίσημη γλώσσα της Εκκλησίας. Μιλώντας για τον «εκστατικό χαρακτήρα του προσώπου», για το «αληθεύειν εν σχέσει», για «ερωτική αυθυπέρβαση» και «ευχαριστιακή κοινότητα», ο Γιανναράς έφτιαξε ένα περίτεχνο θεολογικό οικοδόμημα, συνεπές προς τον εαυτό του και σε αυτό που είχε ανάγκη ο εκκλησιαστικός κόσμος. Εχει τόση σημασία αν κατανόησε λ.χ. τον Χάιντεγκερ ορθά, όπως τον επικρίνουν οι πολέμιοί του; Αν έμεινε συγχρόνως πιστός στην «ελληνοτροπία» που διακήρυττε σχεδόν εμμονικά στην επιφυλλιδογραφία του (μάλλον σε βάρος της άνευ όρων και ορίων χριστιανικής αγάπης), αυτό δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει: καθένας μας είναι δέσμιος της εποχής της διαμόρφωσής του, αλλά οι εσωτερικές μας αντιφάσεις είναι τελικά αυτές που μας κάνουν ανθρώπους.

Δευτέρα 26 Αυγούστου 2024

Την Πέμπτη 29 Αυγούστου 2024 η κηδεία του Χρήστου Γιανναρά



Η κηδεία του Χρήστου Γιανναρά θα τελεστεί στον Ναό της Αγίας Ειρήνης, στην οδό Αιόλου 36, την ερχόμενη Πέμπτη 29 Αυγούστου 2024 στις 11 το πρωί.

Θα ακολουθήσει η ταφή στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Αντί στεφάνων η οικογένεια επιθυμεί τη στήριξη του Οίκου Ευγηρίας Κυθήρων «Κασιμάτειον» (Εθνική Τράπεζα – IBAN: GR9501104520000045248001922).

Χρήστος Γιανναράς (1935-2024) - Γράφει ο Ανδρέας Βιτούλας



Η σπουδαιότητα, η βαθύνοια, η ριζοσπαστικότητα του έργου του Χρήστου Γιανναρά, (χωρίς να αποφευχθούν αστοχίες, μονομέρειες και αντιφάσεις - σχεδόν αναπόφευκτο άλλωστε με τέτοια δίψα και δυναμισμό) φαίνεται και από το σπάνιο γεγονός ότι οι αντιτιθέμενοι σε αυτό, εν πολλοίς από τη ζωντάνια του αρδεύονται. Μας έμαθε να συλλαβίζουμε, να βηματίζουμε, να αναπνέουμε σε καιρούς προσωπικής και συλλογικής ερημίας. Κάθε απροκατάληπτη κριτική στο έργο του δεν πρέπει να λησμονεί ότι ο Γιανναράς έδειχνε σχεδόν μόνος την άνοιξη, όταν η εποχή του είχε συνηθίσει να ασφυκτιά στην κλεισούρα ενός αποστειρωμένου ακαδημαϊσμού και του καλοριζωμένου στην κοινωνία ηθικισμού. Το έργο του θα είναι πάντα μια δροσερή πηγή σπουδής και έμπνευσης, γιατί ο Γιανναράς κοινώνησε τη νεότητα της εκκλησιαστικής παράδοσης κληροδοτώντας μας την τιμιότητα της κριτικής και τη γενναιότητα της ανησυχίας.

Καλή Ανάσταση δάσκαλε.

24/8/2024
Ανδρέας Βιτούλας

Κυριακή 25 Αυγούστου 2024

Χρήστος Γιανναράς (1935-2024) - Γράφει ο Γ.Μ. Βαρδαβάς

 

φωτογραφία: Γ. Μονογιούδης


Η συμβολή του Χρήστου Γιανναρά (1935-2024) στη φιλοσοφία και τη θεολογία είναι αναντίλεκτη. Για πολλούς από τη γενιά μου υπήρξε δάσκαλος σημαντικός. Το έργο του Χρήστου Γιανναρά είναι πολύτομο, πολύτιμο, πολυπρισματικό και βαρυσήμαντο.

Φυσικά, άλλος ήταν ο Γιανναράς των βιβλίων και άλλος των επιφυλλίδων. Με πολλές από τις επιφυλλίδες του Γιανναρά έχουμε κατά καιρούς διαφωνήσει και εμείς. Αυτό όμως είναι και το τίμημα που πληρώνει ένας κατά συνείδηση παρεμβατικός διανοούμενος, όπως, τω όντι, ήταν ο μέγιστος Γιανναράς: καθίσταται παραχρήμα και αενάως σημείον αντιλεγόμενον.

Εντούτοις, είναι ασυγχώρητο α τ ό π η μ α να απομονώνονται ετσιθελικά και επιλεκτικά αποσπάσματα από τις επιφυλλίδες και να παρουσιάζονται δήθεν ως το κύριο έργο του συγγραφέα. Αυτό είναι αντιδεοντολογικό και γινόταν, γίνεται και θα γίνεται εις το διηνεκές και συστηματικά από πολλούς ιδεολογικούς του αντιπάλους. Η διαφωνία φυσικά είναι θεμιτή. Το ίδιο και η κριτική. Αθέμιτος είναι ο μηδενισμός, η ανοίκεια επίκριση, η σκόπιμη παρανάγνωση και η απροκάλυπτη απόκρυψη ή παράλειψη του συνόλου του συγγραφικού έργου του Χρήστου Γιανναρά.

(Ειρήσθω εν παρόδω, είναι τουλάχιστον αγενές, για να μην πούμε χυδαίο, μια δράκα σπιθαμιαίων, δήθεν πνευματικών ανθρώπων, να βυσσοδομεί πάνω στο άταφο ακόμα σώμα του μεγίστου Γιανναρά.)

Φτωχαίνουμε καθημερινά και ορφανεύουμε συνάμα. Δάσκαλε, σε ευχαριστούμε για τη διαρκή και ανεξάλειπτη μαθητεία.


Απείρανθος, 25 Αυγούστου 2024

Γ. Μ. Βαρδαβάς




***

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ", αρ. φυλ. 1082 / 30 Αυγούστου 2024, σελ. 13.

Για τον Χρήστο Γιανναρά - Γράφει ο Αντώνης Παπαβασιλείου

 


πηγή: mygrevena.gr

“Ὑπάρχει ἕνας τρόπος νὰ ἀπορεῖς, ἐνῶ ἐμπιστεύεσαι”.

Το μακρινό 1992 (μακρινό το 92! – “που καταντήσαμε λοχία”) η φίλη μου η Ζέτα, καλή της ώρα όπου και να βρίσκεται, μου λέει, «Το έχεις διαβάσει αυτό; Βρες το, θα το αγαπήσεις». Υπάκουσα, το διάβασα κι ερωτεύτηκα. Είναι σημειωμένη η ημερομηνία πάνω του: 26 Ιουνίου 1992, «Το Αλφαβητάρι της Πίστης».
Μα ποιος είναι αυτός ο μπαγάσας που γράφει έτσι, με τέτοιας λογής πάθος και έρωτα για την Εκκλησία; Το 60% δεν το καταλάβαινα. Μπήκα σε πεζοπορία άγρια. Δύσβατη. Κάτι σαν θερμοπληξία Γιανναρική με κατέλαβε. Μέχρι και την διατριβή του για τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακας (σε φωτοτυπία), εκείνη με την υποσημείωση για τις βαρείες, ξετρύπωσα. Κι έτσι από έκπληξη σε έκπληξη, από φωτιά σε φωτιά, άρχισα να μαθαίνω Ελληνικά.
Ο Χρήστος Γιανναράς (η Παναγία να τον σκέπει) δακτυλογραφούσε σχέσεις, δοσίματα, αγάπες και τα μοίραζε, τα έδωνε γιατρικά και παυσίλυπα.
Ακούω για έναν Λορεντζάτο, έναν Κουτρουμπή, τον Περγάμου (πολλαπλασιάζονται τα ράφια και οι εκπλήξεις). Έμαθα, μαθητούδι άπειρο, το πνευματικό εργαστήρι, τον μέγα ωκεανό, του ΔΟΜΟΥ του Δημήτρη Μαυρόπουλου. Αξιώθηκα στο Μπρίστολ να επαληθεύσω και να ακουμπήσω τις λέξεις σε πρόσωπα. Πόσες φορές με το ΚΑΘ’ ΕΑΥΤΟΝ άκουσα το φεγγάρι να παπαδιαμαντίζει; Στα ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, από τα πρώτα πράγματα που έκανα ήταν να εξασφαλίσω από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (κάπου κρατημένο το γράμμα του Γιώργου Κουμάντου) την επιφυλλίδα του Χ.Γ., όλα αυτά τα χρόνια να κρατά το λαμπόγυαλο του φάρου αναμμένο (με ουκ ολίγες τρικυμίες και αντιδράσεις).
Τον θυμάμαι σε αμφιθέατρα με τον Αυστραλίας Στυλιανό, στην παρουσίαση του πρώτου βιβλίου του Θεόδωρου Ζιάκα. Τον Απρίλιο του 2012 στην Κοζάνη, στο ΤΕΙ, του ζήτησα να υπογράψει το τχ. 39 από το ΣΥΝΟΡΟ, περιοδικό σταθμός. Η λάμψη στα μάτια, «που το βρήκες αυτό;».
Τις στιγμές που ανταμώσαμε, τις ελάχιστες, τις κρατάω σε ένα πουγκί πλεχτό με βήσσαλα και άλλα πολύτιμα –η παρουσίαση του βιβλίου του καλού μου φίλου Θοδωρή Παντούλα στην Θεσσαλονίκη, το δείπνο (συμπόσιο με κουβέντα και παθιασμένες συλλαβές) στην Καμάρα, δυο τρία γράμματα και άλλα τόσα τηλέφωνα. Ίχνη.
Χθες, του Αγίου Κοσμά, κοίταξα τα βιβλία του, ένα δυσθεώρητο έργο, σε σημασία, σε μέγεθος, σε ποιότητα. Ένα αλφαβητάρι φωτός.
Και αυτός Δάσκαλος. Μας έμαθε γράμματα.


Αντώνης Ν. Παπαβασιλείου

Χρήστος Γιανναράς (1935-2024) - Γράφει ο Α.Ι.Καλαμάτας

πηγή: ΕΝΔΟΤΟΠΟΣ

Χρήστος Γιανναράς (1935-2024) 



 Γράφει ο Α. Ι. Καλαμάτας

Ο θάνατος διακεκριμένου και σημαντικού ανθρώπου στο χώρο των γραμμάτων αποτελεί μέγιστη είδηση. Παλαιότερα γίνονταν γνωστός μέσα από τον έντυπο Τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Σήμερα γίνεται γνωστός και από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.
Το Σάββατο 24 Αυγούστου, σε ηλικία 89 ετών, έφυγε από τη ζωή ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ. Από τη στιγμή που ένας από τους δύο γιούς του, ο Σπυριδώνης όπως τον έλεγε ο ίδιος ο Γιανναράς, ανακοίνωσε στο Facebook τον θάνατό του, πάρα πολλά Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και ο ηλεκτρονικός Τύπος, γράφουν για τον κορυφαίο διανοητή και φιλόσοφο: αναμενόμενο γεγονός.
Δεν χωρά αμφιβολία πως ο Γιανναράς αφήνει πίσω του πλουσιότατη παρακαταθήκη - κληρονομιά. Βιβλία, άρθρα και συνεντεύξεις του θα συνεχίσουν να γεννούν αφορμές γόνιμου προβληματισμού, κυρίως σ’ ό,τι αφορά το ανθρώπινο πρόσωπο και την ελληνικότητα. Ο Γιανναράς είχε πιστούς αναγνώστες του έργου του. Είχε, όμως, και επίδοξους κατηγόρους. Η τελευταία συνέντευξή του στην εφ. ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ, στον δημοσιογράφο Δημήτρη Δανίκα, ξεσήκωσε πολλές αντιδράσεις, ειδικά οι θέσεις του για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Ο Γιανναράς υπήρξε και «πολιτικό» πρόσωπο. Πάμπολλες επιφυλλίδες του, παλαιότερα στο ΒΗΜΑ και από το 1993 στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, με κριτική και οξυδερκή ματιά, αφορούσαν την κατά καιρούς περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα. Σε αριστερούληδες και δεξιούληδες η πολιτική σκέψη του ήταν αιρετική. Αλλά και σε ευσεβιστές – παρεκκλησιαστικούς, αιρετική ήταν και η θεολογική σκέψη του. Για όλα αυτά παραπέμπω σ’ αυτό που έλεγε ο Πωλ Βαλερύ: «Αυτό που λέω με αλλάζει. Ακόμα και ειπωμένο στον εαυτό μου. Και ίσως είμαι προσδιορισμένος και διαμορφωμένος απ’ ό,τι έχω εκπέμψει – όχι απ’ ό,τι έχω υποστεί».
Στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του: «Τα καθ’ εαυτόν» (Αθήνα 1995), στην τελευταία παράγραφο, γράφει ο Γιανναράς: «Ένα ολόκληρο βιβλίο για να καταθέσω μόνο μιαν ένδειξη δρομοδειχτική: τον πόθο μου. Θέλω τη στιγμή της τελευταίας μου πνοής να φύγω με τη λαχτάρα του γυρισμού στην πατρίδα. Με το τρελό καρδιοχτύπι μιας ερωτικής προσμονής. Αυτό μόνο». Εύχομαι να εκπληρώθηκε ο πόθος του.
Αιωνία του η μνήμη. Ο Θεός να αναπαύει την ψυχή του.

Σάββατο 24 Αυγούστου 2024

Χρήστος Γιανναράς (1935-2024)



(...) Δὲν γίνεται ἡ ζωὴ νὰ εἶναι διάρκεια εὐτυχίας. Μέτρα πληρωματικῆς χαρᾶς μᾶς χαρίζονται, ἀκριβοπληρωμένα μὲ πόνο καὶ φευγαλέα, ἐφήμερα. Ὅλο τὸ ὑπόλοιπο ἀποτυχία καὶ δίψα. (...)

Χρῆστος Γιανναρᾶς, Τὰ καθ' ἑαυτὸν, ἐκδόσεις Ἴκαρος, δ' ἔκδοση, Ἀθήνα 2005, σελ. 103.

Τέλος εποχής!

Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες στοχαστές, ο Χρήστος Γιανναράς, πέθανε σήμερα (24/8/2024). Η απώλεια του είναι μέγιστη. Ο Θεός να τον αναπαύσει!

***

Αναρτήσεις σχετικές με το  Χρήστο Γιανναρά στο ιστολόγιο μας, εδώ.




Πέμπτη 22 Αυγούστου 2024

Η συγκομιδή

Του Βαγγέλη Π. Κούμπουλη*


φωτογραφία: Απείρανθος Νάξου / Γ.Μ.Β. (2024)



[Δημοσιεύθηκε στα "ΝΕΑ" στις 21/8/2024]

Ανθρωπιστικές και κοινωνικές είναι οι επιστήμες τις οποίες θεραπεύω. Δεν είμαι δηλαδή ειδικός. Δεν έχω απαντήσεις ούτε ως προς το γιατί συμβαίνει ό,τι συμβαίνει, ούτε τι πρέπει να γίνει για να μη συμβαίνει ό,τι συμβαίνει. Μιλάω ως ένας ενεργός πολίτης. Και αυτό που έχω να πω είναι ότι τα πράγματα δεν πάνε καθόλου, μα καθόλου καλά. Την τελευταία τριετία μετράμε καταστροφικές πυρκαγιές στην Εύβοια, στον Έβρο, στην Αττική, καθώς και τις πλημμύρες στη Θεσσαλία. Ευθύνεται η κλιματική αλλαγή; Σίγουρα. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα αν σταθούμε αποκλειστικά και μόνο σε αυτού του είδος την προσέγγιση. Θα ήταν σαν να λέγαμε πως για την πτώση του εργοστασίου της Ρικομέξ το 1999 ευθυνόταν αποκλειστικά και μόνο ο σεισμός. Αλλ’ η Ρικομέξ δεν ήταν ο κανόνας αλλ’ η εξαίρεση. Γι’ αυτό, άλλωστε, δεν έγινε όλη η χώρα όπως η Ρικομέξ. Με δυο λόγια, ο σεισμός είναι ένα φυσικό φαινόμενο που δεν μπορούμε ούτε να προβλέψουμε ούτε να αποτρέψουμε, ωστόσο έχουμε τη δυνατότητα να προστατευτούμε απ’ αυτόν κι ως έναν βαθμό τα καταφέρνουμε.
Με τις πυρκαγιές και τις πλημμύρες (που οπωσδήποτε θα ακολουθήσουν) τι κάνουμε; Λίγα πράγματα. Σημαντικό πολύ βεβαίως είναι το 112 και η χρήση του, όσο κι αν δυσανασχετούν εκείνοι που έχουν λόγους να θέλουν – αν είναι δυνατόν! – να υπάρξουν νεκροί, υπηρετώντας μια λογική «ισοφάρισης» της τραγωδίας στο Μάτι το 2018. Αλλά εκτός από την προστασία της ζωής όταν υπάρχει πυρκαγιά, οφείλουμε να προβλέπουμε και, αν κάτι ξεφύγει από την πρόβλεψή μας, να είμαστε έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε. Αυτή η προετοιμασία ακυρώθηκε και στις φετινές πυρκαγιές.
Κάτι δεν κάνουμε καλά. Παρά το γεγονός ότι, στο μεγαλύτερο μέρος του καλοκαιριού, αποφύγαμε τα χειρότερα, τελικά το κακό έγινε. Αυτονόητα έχει ευθύνες η κυβέρνηση. Kαι η προσπάθεια που έγινε από τον υπουργό Επικρατείας, Άκη Σκέρτσο, στα κοινωνικά δίκτυα, να επιρρίψει ευθύνες στην αντιπολίτευση, ήταν τουλάχιστον ατυχής. Γιατί η αντιπολίτευση μπορεί να είναι σοβαρή ή γελοία, εποικοδομητική ή ανερμάτιστη, υπεύθυνη ή λαϊκιστική, αλλά δεν κυβερνά αυτή. Η σημερινή κυβέρνηση συμπληρώνει ήδη πενταετία στην εξουσία.
Επαναλαμβάνω ότι δεν γνωρίζω τι φταίει και δεν ξέρω τι πρέπει να γίνει. Πρέπει να αλλάξουν οι εν χρήσει πρακτικές; Να γίνει νέο νομοθετικό πλαίσιο; Υπάρχει ανάγκη αλλαγής της σχέσης των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στην τοπική αυτοδιοίκηση και την κεντρική διοίκηση; Η δημόσια συζήτηση οδηγεί στην επισήμανση δυσλειτουργιών σε όλες αυτές τις λειτουργίες, πιθανόν και σε άλλες.
Η ουσία είναι όμως ότι η κυβέρνηση δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά πυρκαγιές και πλημμύρες – τα προβλέψιμα φυσικά φαινόμενα. Και αυτό δεν εξηγείται από τις ανόητες θεωρίες συνωμοσίας, που αποδίδουν ευθύνες στις ανεμογεννήτριες ή στα φωτοβολταϊκά. Δυστυχώς, η πραγματικότητα συγκρούεται με τις κυβερνητικές εξαγγελίες.
Η κυβέρνηση έχει μπροστά της τρία χρόνια για να αλλάξει αυτή την κατάσταση. Χρειάζεται σχέδιο, πολιτική βούληση, δουλειά. Η χώρα επέλεξε για δεύτερη τετραετία μια κυβέρνηση που θα βελτίωνε την καθημερινή ζωή μας. Θα αδικούσε την επιλογή των πολιτών αν η δεύτερη θητεία της είχε να επιδείξει μόνο τον γάμο τον ομόφυλων ζευγαριών, έναν λειψό νόμο για τα ιδιωτικά/μη κρατικά πανεπιστήμια κι έναν επίσης λειψό νόμο για την ψήφο των αποδήμων. Όχι ιδιαίτερα κολακευτική συγκομιδή για μια πολιτική δύναμη που κυβερνά ως δύναμη μεταρρυθμιστική.

_______________________________
*Ο Βαγγέλης Π. Κούμπουλης είναι υποψήφιος διδάκτωρ Νεότερης Ιστορίας του ΕΚΠΑ, σύμβουλος έκδοσης του περιοδικού «Ιστορία Εικονογραφημένη»


Τι θα πει «ακυρωτική κουλτούρα»;

 Του Δημήτρη Αγγελή 



φωτό: Απείρανθος Νάξου / Γ.Μ.Β. (2024)

[Δημοσιεύθηκε στα "Νέα" (21/8/2024) με τον τίτλο: Να αγκαλιάσουμε τις ευαισθησίες των μειονοτήτων]

Η πρόσφατη δημόσια αντιπαράθεση για τη λογοτεχνική αξία του Μ. Καραγάτση εντάσσεται περισσότερο σε μια συζήτηση επαναξιολόγησης του παρελθόντος ή αναδιάταξης του Κανόνα παρά στο πνεύμα της ακυρωτικής κουλτούρας (cancel culture) ή κουλτούρας καταλογισμού που εκδηλώνεται με βιαιότητα στις ΗΠΑ – χωρίς ευτυχώς να έχει φτάσει ακόμα εδώ. Το να γκρεμίζεις ανδριάντες δουλεμπόρων ή βασανιστών είναι λογικό, αφού κακώς είχαν αξιωθεί τέτοιας τιμής, το να αποκεφαλίζεις όμως αγάλματα του Χριστόφορου Κολόμβου, όπως συνέβη επανειλημμένα μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, συνιστά βίαιη χειρουργική επέμβαση στην ιστορία σου.

Για να το πούμε διαφορετικά: οι ιδέες λ.χ. περί φυσικής ανισότητας των ανθρώπων διατρέχουν ολόκληρη τη δυτική παράδοση: στην αρχαία Αθήνα ελάχιστοι άνθρωποι είχαν δικαιώματα (ελεύθεροι άνδρες μόνο, Αθηναίοι πολίτες), αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να κατεδαφίσουμε τον Παρθενώνα και να διαγράψουμε τους τραγικούς συγγραφείς. Ο Τζον Λοκ θεωρούσε ότι Ινδιάνοι και Αφρικανοί δεν είχαν δικαίωμα στην ιδιοκτησία, ο Καντ παρουσίαζε τους Αφρικανούς ως προορισμένους για τη δουλεία, ενώ ο Βολταίρος πίστευε ότι οι Εβραίοι ήταν κατάλοιπα μιας προαδαμιαίας φυλής. Ποιος αμφισβητεί όμως τη συμβολή του Διαφωτισμού στη θεμελίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
Όσο κι αν την ωραιοποιούμε ως κριτικό εργαλείο των μειονοτήτων (Λορ Μιρά), η πολιτικά μεροληπτική επανανάγνωση της ιστορίας δεν προκύπτει τυχαία. Προϋποθέτει:
α. το τέλος της αυθεντίας. Τίποτα από το παρελθόν δεν περιβάλλεται από ιδιαίτερο κύρος – το αντίθετο: αυθεντία και αδιαφιλονίκητη αντικειμενικότητα έχει μόνο ο σημερινός ορίζοντας νοήματος, το αξιακό αντιφατικό «εμείς», όπως σαρκώνεται ιστορικά στις μέρες μας. Θεωρούμε, δηλαδή, ότι το παρελθόν είναι ένας σιωπηλός κόσμος που στερείται λόγου, αν δεν του τον δώσουμε εμείς.
β. προφανώς, το τέλος κάθε παλαιάς αυθεντίας εδράζεται πάνω στην απίσχναση των ανθρωπιστικών σπουδών και ειδικά στην ελλειμματική αίσθηση της ιστορίας. Η εκ των υστέρων νοηματοδότησή της πάνω στην προκρούστεια κλίνη της σημερινής αξιακής ατζέντας και η ερμηνεία παρελθοντικών γεγονότων σαν να πρόκειται για αποπλαισιωμένες μυθιστορηματικές μυθοπλασίες αγνοεί ότι οι παλαιότερες ηθικές παραδόσεις παραμένουν ριζικά «ασύμμετρες» και «μη μεταφράσιμες» για τη δική μας αντίληψη. Έχει δίκιο ο Πιερ Ροζανβαλόν που παρατηρεί ότι συνιστά αφέλεια και μεταφυσική απλούστευση η αναγωγή των πάντων στα ανθρώπινα δικαιώματα – αυτό δηλαδή που κάνει η κουλτούρα ακύρωσης.
γ. Απέναντι στα ταυτοτικά διακυβεύματα που κυριαρχούν στη δημόσια μεταηθική συζήτηση, επικαλούμαστε συχνά ανίσχυρα κριτήρια, εννοιακά σπαράγματα του παρελθόντος που αποτελούν αποπλαισιωμένα θραύσματα παλαιότερων θεολογικών και τελεολογικών σχημάτων (Άλασντερ Μακιντάιρ). Είναι φυσικό λοιπόν να διαμορφώνονται έτσι περίκλειστες, στρατοπεδικού χαρακτήρα κοινότητες, που επαναπαύονται στην αυτοδικαιωτική ρητορική τους και δεν συνδιαλέγονται μεταξύ τους.
Κάθε επαναστατικό κίνημα, όπως η κουλτούρα ακύρωσης, κρύβει έναν ιακωβινικό ουτοπισμό, δεν διστάζει να λειτουργήσει «τρομοκρατικά» επικαλούμενο την ανθρώπινη πρόοδο. Οι κοινωνίες λειτουργούν με αντιπαραθέσεις, οι οποίες όμως θα πρέπει να καταλήγουν σε συναινέσεις. Οφείλουμε να αγκαλιάσουμε τις ευαισθησίες των μειονοτήτων, με σεβασμό όμως στις επιτεύξεις του παρελθόντος που μας διαμόρφωσαν.



Πέντε γραμμές για έναν φίλο - Άγγελος Μαντάς (1953 – 2024)


πηγή-φωτό: mygrevena.gr



Όταν σήκωνε το τηλέφωνο τον αποκαλούσα “Πρωτοψάλτα μου!” κι ένα χαμόγελο απλωνόταν από την Χαλκίδα ίσαμε εδώ. Μας αγκάλιαζε.

Δεν είναι ώρα για λόγια.
Και τι να πω άλλωστε; Για τον λαμπρό φιλόλογο, τον δεινό γνώστη της Ελληνικής, τον μελετητή του Παπαδιαμάντη του, του Μωραϊτίδη, τον ξυλογλύπτη ποιημάτων, τον αφηγητή λάμψεων από παλιά βιβλία σε ντουλάπια. Τον διακονητή του ψαλτηρίου, με γνώση βαθιά της Βυζαντινής μουσικής αλλά και με το μεράκι της πίστεως, του τρόπου του όντως εκκλησιαστικού. Τον δάσκαλο, με πολύχρονη δουλειά στο δύσκολο αμπέλι της τάξης.
Μας φώτιζε, “γλυκεία απολαμπή”, μοιραζόταν, έδινε. Τα γραπτά του στα Χρονικά, στην Τύρβη, τα κρατώ οίνο πολύτιμο.

Μακάρι να θυμόμουν έναν στίχο από τον Όμηρο ή τον Ρωμανό τον Μελωδό. Αφήνω μονάχα την θάλασσα, την Σκιαθίτικη, της Χαλκίδος, να ψάλλει τα πρεπούμενα.

Αντώνης Ν. Παπαβασιλείου,
22.8.2024

Τρίτη 20 Αυγούστου 2024

ZUR ZEIT

Δημοσιεύθηκε στο KAPUT, τεύχος 17 / ΚΛΙΜΑ- 08.2024 (επιμέλεια: Θάνος Σταθόπουλος)


φωτογραφία: Γ.Μ.Β. , 2022



Zur Zeit
Γ. Μ. Βαρδαβάς


I

Αδήριτη ανάγκη η αλήθεια, χαλκευμένο νόμισμα με δυο όψεις. Είναι βεβαίως γνωστό τοις πάσι πως άλλο η αλήθεια και άλλο η πραγματικότητα. Με φοβίζει zur Zeit ο εφιάλτης ενός διαρκώς επαναλαμβανόμενου παροντισμού. Στα δύσκολα ενθυμούμαι τη φράση του αγίου Σιλουανού: «Κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι». Το εσχατολογικό στοιχείο, σε όλες του τις εκφάνσεις, δεν είναι tremendum αλλά fascinosum.

ΙΙ

Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το κλίμα της εποχής έχουν μετατρέψει τον δογματισμό σε διδακτισμό.Τα ετερόκλητα ιδεολογήματα έχουν απολυτοποιηθεί με όρους απόφανσης σε απόλυτο κανόνα. Ο δημόσιος λόγος έχει σε μεγάλο βαθμό εργαλειοποιηθεί. Όποιος διαφωνεί, παραμένει απελπιστικά μόνος ή, για να θυμηθώ τα λόγια ενός καλού φίλου, «τον κυνηγά η ερημιά».

ΙΙΙ

Έλξη-άπωση: αντισφαίριση υπαρξιακή.

ΙV

Η διψυχία είναι η αυτοπροστασία της υποκρισίας.

V

Λήξη συναγερμού: perpetuum mobile δεν είναι μόνον οι ζοφερές στιγμές της ζωής μας αλλά και οι ακαταγώνιστες.

VI

Θέλω διακαώς να γράψω, όμως το έλλειμμα ταλάντου είναι ανεπίσχετο. Συμβιβάζομαι λοιπόν με το ακατάσχετο της στιγμής.

VII

Μέσω της θεολογίας ψηλάφισα τον αποφατισμό, την ανθρωπολογία, τον πολιτισμό της ενσάρκωσης και την εσχατολογία. Σε αυτά τα ζητήματα επανέρχομαι δια βίου.

VIII

Μια σκέψη κοινότοπη: η ενσωμάτωση μιας απαίτησης δύναται να σηματοδοτεί υπό προϋποθέσεις μια τάση αντίρροπου πατερναλισμού.

IX

Με τον τρόπο του Ανδρέα Εμπειρίκου: Κορέννυμι στο ανάγλυφο των προσχημάτων [1].

Χ

Από την πείρα της ζωής έμαθα πως δεν εγκαταλείπουμε ποτέ ό,τι φαινομενικά πνέει τα λοίσθια.

ΧΙ

Αναφής υφίσταται η εμμονή της απόλαυσης. Ελκυστής της μόνιμος η αναγκαιότητα, που πόρρω απέχει από την εμμένεια.

ΧΙΙ

«Μπορείς μια χαρά να ονειρεύεσαι χωρίς να κοιμάσαι όπως και να κοιμάσαι χωρίς να ονειρεύεσαι» [2], έγραψε ο Λίχτενμπεργκ κι είχε απόλυτο δίκιο.

XIII

Για κάποιους συγγραφείς το γράψιμο και η αμπολή mutatis mutandis μπορεί να έχουν κάποια αναλογία. (Μπορεί βεβαίως και όχι … )

XIV

Ακόμα και η απόγνωση χρειάζεται επίγνωση. Ο Μπένγιαμιν ορθώς γράφει: «Ευτυχία είναι το να μπορείς να έχεις επίγνωση του εαυτού σου δίχως τρόμο». [3]


XV

Φιλοπαίγμον έρμα

«Το βλέμμα είναι το γέρμα του ανθρώπου», αναφέρει ο Μπένγιαμιν στο Μονόδρομο. [4] Προσωπικά, μολονότι συμφωνώ, τείνω να αυθαιρετήσω: αφαιρώ λοιπόν το πρώτο γράμμα από το «γέρμα». Φιλοπαίγμον έρμα!


Ηράκλειο Κρήτης, 9–14 Απριλίου 2024


_____________________________________

[1] Βλ. το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου, Πουλιά του Αμαζονίου στο: Αι γενεαί πάσαι ή η σήμερον ως αύριον και ως χθές, εκδόσεις Άγρα, δ' ανατύπωση, Αθήνα 2013, σελ. 42: «Στάζουν τὰ ἔλατα / Κορέννυμι στὸ ἀνάβρυσμα τῶν ποιημάτων / Δροσιὰ τοῦ νάματος καὶ τῶν θαυμάτων / Πηγὲς καὶ πράξεις ὑακίνθων».
[2] Βλ. Λίχτενμπεργκ, Πιπέρι και σπασμένες γραμμές, παρουσίαση-μετάφραση-σχόλια: Ε. Χ. Γονατάς, εκδόσεις στιγμή, Αθήνα 2005, σ. 43.
[3] Βλ. Walter Benjamin, Μονόδρομος, εισαγωγή-μετάφραση: Νέλλη Ανδρικοπούλου, εκδόσεις Άγρα, α' ανατύπωση, Αθήνα 2006, σ. 80.
[4] Βλ. Walter Benjamin, Μονόδρομος, εισαγωγή-μετάφραση: Νέλλη Ανδρικοπούλου, εκδόσεις Άγρα, α' ανατύπωση, Αθήνα 2006, σ. 101.

Πλατεία Αμερικής

 



Συγκλονιστική η ερμηνεία του Βασίλη Κουκαλάνι στην ταινία "Πλατεία Αμερικής" (2016) του Γιάννη Σακαρίδη. Η κριτική αντιμετώπισε την ταινία πολύ αυστηρά κατά τη γνώμη μου. Έχουμε δει κριτικούς να πλέκουν κατά καιρούς διθυράμβους για μετριότατες ταινίες και να βαθμολογούν πολύ χαμηλά αξιόλογες ταινίες. Ας είναι. Ένας λόγος που δεν διαβάζω πλέον κριτικές για το σινεμά είναι κι αυτός. Προσωπικά θεωρώ ότι η "Πλατεία Αμερικής" είναι μια πολύ καλή στιγμή του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου.

Απείρανθος, 18 Αυγούστου 2024
Γ.Μ.Βαρδαβάς 

Η γοητεία της έκπληξης




Συχνά συναντάμε ευχάριστες εκπλήξεις εκεί που δεν το περιμένουμε. Εδώ στ' Απεράθου οι γείτονες, που ξέρουν πώς να γλεντούν, χθες το βράδυ τραγούδησαν τον Ερωτόκριτο!

Απείρανθος, 20 Αυγούστου 2024
Γ.Μ.Β.

Κυριακή 18 Αυγούστου 2024

Ανθολόγιον 320: Χρῆστος Γιανναρᾶς

 


(...) Κένωση λοιπὸν θὰ πεῖ: παραδίνω τὸ πνεῦμα μου, τὸν ἑαυτό μου, τὴν ὕπαρξή μου στὸν Θεό. Ἀλλὰ αὐτὴ ἡ αὐτοπαράδοση δὲν εἶναι ἀτομικὸ κατόρθωμα τοῦ ἀνθρώπου — ἂν μποροῦσε νὰ εἶναι, θὰ περίττευε ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀντὶ γιὰ τὴν Ἐκκλησία θὰ χρειαζόμασταν ἁπλῶς μιὰ θρησκεία ποὺ νὰ ἠθικολογεῖ γιὰ νὰ μᾶς διδάξει τὴ γυμναστικὴ τῆς αὐτοπαραίτησης. Ἡ μετατροπὴ τῆς ἀδήριτης (λόγῳ κτιστότητας) ἀναγκαιότητας τοῦ θανάτου σὲ ἐλεύθερη, ἀγαπητικὴ αὐτοπαράδοση τοῦ ἀνθρώπου στὸν Θεό, εἶναι μιὰ καινούργια, ἐπιπλέον ὑπαρκτικὴ δυνατότητα ποὺ προσέδωσε στὴν ἀνθρώπινη φύση ὁ Υἱὸς μὲ τὴ σάρκωσή του καὶ τὸν σταυρικό του θάνατο: Νὰ μπορεῖ κάθε ἄνθρωπος, νὰ μεταποιεῖ τὸν φυσικὸ (τῆς φύσης του) θάνατο σὲ ζωτικὴ καὶ ζωοποιὸ σχέση μὲ τὸν Πατέρα — σχέση ποὺ ἐνεργεῖται πιὰ ὄχι μὲ τὶς ἐνέργειες τῆς κτιστῆς ἐφήμερης φύσης, ἀλλὰ μὲ τὶς ἐνέργειες τῆς Χάρης: Χάρη-χάρισμα εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ Πατρός, ἡ ἴδια ποὺ ὑποστασιάζει (κάνει πραγματικὴ ὕπαρξη) τὸν Υἱὸ καὶ τὸ Πνεῦμα. (...)


Χρῆστος Γιανναρᾶς, Ἐνθάδε -Ἐπέκεινα (ἀπόπειρες ὀντολογικῆς ἑρμηνευτικῆς), ἐκδόσεις Ἴκαρος, Ἀθήνα 2016, ISBN: 978-960-572-135-0, σελ. 48 (ἀπόσπασμα)

Τρίτη 13 Αυγούστου 2024

Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

 



Του π. Δημητρίου Μπόκου 

Θεωρούμε την Κοίμηση της Θεοτόκου ως «τελευταίον ούσαν επ’ αυτή μυστήριον». Όλα τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στη μοναδική ζωή της Παναγίας, υπήρξαν μυστήρια ανερμήνευτα και υπέρλογα. Γεννάται με τρόπο θαυμαστό, προσφέρεται νήπιο στον Ναό, τρέφεται από το χέρι του αρχαγγέλου. Υπηρετεί το ύψιστο μυστήριο της Θείας Οικονομίας με τη συναίνεσή της να σαρκωθεί μέσα της ο ίδιος ο Θεός. Ακολουθεί τον Υιό της από την αρχή ως το τέλος του σωτηρίου έργου του, μέχρι τον Σταυρό και την Ανάσταση. Και με τρόπο αληθινά μεγαλειώδη διέρχεται τη φάση του θανάτου. 

Και όλα αυτά δεν είναι μόνο απ’ τη μεριά του Θεού μυστήρια, επειδή αποτελούν δηλαδή θαυμαστές και υπερφυείς ενέργειές του. Αποτελούν και από την πλευρά της Παρθένου μυστήρια. Είναι μυστήρια της τελειότερης προσφοράς, αγάπης, υπακοής, ελευθερίας, ταπεινοφροσύνης, αφοσίωσης και εμπιστοσύνης προς τον Θεό. Και όπως σε όλα τα άλλα, έτσι και στον καιρό της εκδημίας της η Παναγία έδειξε απόλυτη εμπιστοσύνη στον Θεό. Και παρέδωσε την αγία ψυχή της στον Υιό της, το δε σώμα στους αποστόλους για να ταφεί. 

Αν και αναδείχθηκε Μητέρα της Ζωής, όμως, απόγονος ούσα του Αδάμ, υποκύπτει και αυτή στον θάνατο. Δεν υπάρχει άνθρωπος που θα γεννηθεί και θα ζήσει χωρίς να περάσει και από τον θάνατο. Και αφού ο ίδιος ο Υιός της, χωρίς καθόλου να είναι αναγκασμένος, «ταφήν υπέστη εκουσίως ως θνητός, πώς την ταφήν αρνήσεται η απειρογάμως κυήσασα;» (ωδή δ΄). Η Μητέρα του τον μιμείται και τον ακολουθεί και σ’ αυτό. «Τον ίσον ημίν εκπεπλήρωκε νόμον της φύσεως, ει και μη καθ’ ημάς ίσως, αλλ’ υπέρ ημάς». Εκπληρώνει τον κοινό νόμο της φύσεως, αλλά και πάλι όχι με τον κοινό δικό μας τρόπο, αλλά με τρόπο πάνω από μας (αγ. Ανδρέας Κρήτης). 

Έτσι το πανάγιο σώμα, που δέχθηκε μέσα του τον ίδιο τον Θεό και δώρισε σάρκα στον Υιό του, δεν ήταν δυνατόν να παραδοθεί στη φθορά και να γίνει βορά των σκωλήκων. Όπως το σώμα του Υιού της παρέμεινε άφθορο στον τάφο, έτσι και το πανάγιο σώμα της Μητέρας δεν γνώρισε φθορά θανάτου. Την τρίτη μέρα έγινε μετάσταση, δηλαδή ανάσταση της Παναγίας και ανάληψή της στους ουρανούς. Δεν ήταν δυνατόν να κρατηθεί από τη φθορά το γεμάτο θεία δόξα και ζωή σώμα της. 

Διασώζεται η μαρτυρία, ότι ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης επισκέφθηκε την Παναγία στα Ιεροσόλυμα, στο σπίτι του ευαγγελιστή Ιωάννη. «Δεν πίστευα, λέει, ότι εκτός από τον ύψιστο Θεό ήταν δυνατό να υπάρχει οποιοδήποτε πρόσωπο, που να είναι γεμάτο θεία δύναμη και θεία χάρη. Όμως, κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να φανταστεί αυτό που είδα, όχι μόνο με τα ψυχικά μου μάτια, αλλά και με τα σωματικά. Είδα, λοιπόν, τη θεόμορφη και αγιώτερη απ’ όλα τα ουράνια πνεύματα Μητέρα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Ομολογώ ξανά και ξανά μπροστά στον παντοδύναμο Θεό, πως, όταν με οδήγησε σ’ εκείνην τη θεόμορφη και παναγία Παρθένο ο Ιωάννης, με τύλιξε μια θεία λάμψη, λάμψη ζωηρή και αμείωτη, φωτίζοντάς με όχι μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά, καθώς και μια υπερκόσμια, μια υπέροχη ευωδία με συνεχείς εναλλαγές» (Αγ. Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, Ασκητικές ομιλίες Α΄, εκδ. Μονής Παρακλήτου). 

Πώς ήταν δυνατόν να κρατηθεί από τον θάνατο η ολοζώντανη Παναγία μας; 

(ΛΥΧΝΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ,  αρ. φ 469, Αύγ. 2022) 

Μοναστήρια και Δίκαιο

 



Μελέτη του καθηγητή της Νομικής Αθηνών κ. Γ. Ανδρουτσοπούλου για το αναμορφωμένο νομοθετικό πλαίσιο στις Ιερές Μονές και τα Hσυχαστήρια


Του Χάρη Ανδρεόπουλου*

Οι Ιερές Μονές δεν αποτελούν μόνο τόπο για την πνευματική άσκηση των μοναχών στο πλαίσιο της ησυχαστικής τους αφιερώσεως και τόπο προσευχής και περισυλλογής των (ως επισκεπτών) προσερχομένων πιστών, αλλά συγχρόνως, σύμφωνα με τη νομική τυποποίησή τους, στο πλαίσιο του υφισταμένου συστήματος της «νόμω κρατούσης πολιτείας» στις σχέσεις Πολιτείας - Εκκλησίας, συνιστούν οργανωτικές υποδιαιρέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ειδικότερα νομικά πρόσωπα που έχουν περιενδυθεί τη νομική προσωπικότητα δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ). Την ίδια στοχοθεσία υπηρετούν και τα Ιερά Ησυχαστήρια, τα οποία, όμως, ανήκουν στην κατηγορία των ΝΠΙΔ.

Η παρουσιαζομένη και αφορώσα στο θέμα του νομικού καθεστώτος των Ι. Μονών και Ι. Ησυχαστηρίων μελέτη του αναπληρωτή καθηγητή Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών κ. Γεωργίου Ανδρουτσοπούλου αποτελεί το πρώτο μέρος μιας πραγματείας, η οποία έχει ως σκοπό να αποτυπώσει και ανασυνθέσει κριτικά, αλλά και με προτάσεις de lege ferenda («θετέου δικαίου»), το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την οργάνωση και διοίκηση των Ιερών Μονών, ανεξαρτήτως νομικής μορφής, στην ελληνική επικράτεια, όπως αυτό συντίθεται από νέες νομοθετικές διατάξεις και κανονιστικές αποφάσεις, οι οποίες, σε συνδυασμό με τη νομολογιακή τους επεξεργασία, έχουν αναμορφώσει το σχετικό Δίκαιο.

Πρόκειται αναμφιβόλως για ένα έργο - σταθμό στο χώρο του Εκκλησιαστικού Δικαίου καθώς παρά την ύπαρξη των δημοσιευμένων (από το 2002) «Εσωτερικών Κανονισμών» των Μονών της Εκκλησίας της Ελλάδος, των ενταγμένων στις «Πηγές» της «Βιβλιοθήκης Εκκλησιαστικού Δικαίου» των εκδόσεων Σάκκουλα, είχε καταστεί εμφανής η ανάγκη της παρουσιάσεως του νομικού καθεστώτος που διέπει τις Ι. Μονές και τα Ι. Ησυχαστήρια υπό το φως των ισχυουσών νομοθετικών ρυθμίσεων. Την ανάγκη επέτεινε και το γεγονός ότι το τελευταίο συναφές έργο συστηματικής επεξεργασίας του νομικού καθεστώτος των Ι. Μονών, το οποίο είχε εκπονήσει ο καθ. Παν. Παναγιωτάκος (ΑΠΘ), αποτύπωνε το δίκαιο που ίσχυε το 1957 (έτος εκδόσεως του έργου του), ήτοι είκοσι χρόνια πριν τη ψήφιση του ισχύοντος Καταστατικού Χάρτου (Κ.Χ.) της Εκκλησίας της Ελλάδος (Ν. 590/1977). Άρα υπήρχε στο χώρο ένα κενό νομικής βιβλιογραφίας. Με πνεύμα σύγχρονο, γραφή περιεκτική και ουσιώδη, με κριτική αξιολόγηση / αποτίμηση και στοχευμένη νομολογιακή και θεωρητική επεξεργασία του εν λόγω αντικειμένου, το κενό αυτό ήλθε να καλύψει το παρόν πόνημα του κ. Ανδρουτσοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί από τις έγκυρες νομικές (για τον κλάδο και του Εκκλησιαστικού Δικαίου) και ευφήμως γνωστές εκδόσεις Σάκκουλα («Το νομικό καθεστώς Μονών και Ησυχαστηρίων στην ελληνική επικράτεια – Εκκλησία της Ελλάδος», Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2023, σσ. 424).

H μονογραφία αυτή αποτελώντας, ως προς το περιεχόμενο, τον πρώτο τόμο της πραγματείας, αναφέρεται στην Εκκλησία της Ελλάδος, δηλ. τόσο στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος (όπως αυτή περιγράφεται στο αρθ. 11, § 1Α’, Ν. 590/1977), όσο και τις Μητροπόλεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου (αρθ. 11, § 1Β’, Ν. 590/1977), τις «επιτροπικώς» παραχωρηθείσες εκ μέρους του Οικ. Πατριαρχείου στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, κατά τη διοίκηση, υπό τους Όρους της Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξεως (Π.Σ.Π.) του 1928. Ο δεύτερος τόμος που θ΄ ακολουθήσει θα αναφέρεται στα ιδιαίτερα εκκλησιαστικά καθεστώτα της Ορθόδοξης Εκκλησίας τα οποία συνυπάρχουν στην ελληνική επικράτεια, ήτοι στην ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης, στις εκκλησιαστικές επαρχίες της Δωδεκανήσου, για τις οποίες τέθηκε προσφάτως σε ισχύ, για πρώτη φορά, νέος οιονεί «Καταστατικός Χάρτης» (αρθ. 317-346 Ν. 4957/2022), και, βεβαίως, στο συνταγματικώς αυτοδιοικούμενο Άγιον Όρος.

Η ιστορική προσέγγιση του θέματος ανάγεται στην πρωτοβουλία του Ιωάννη Καποδίστρια να συγκροτήσει το 1828, λίγες ημέρες μετά την άφιξή του στην Ελλάδα, την 5μελή εξ Αρχιερέων Επιτροπή για να διακριβώσει την κατάσταση των ναών και των μονών. Ακολούθως εξετάζεται ο σχεδιασμός της Αντιβασιλείας για τη διευθέτηση των εκκλησιαστικών πραγμάτων, ερευνάται η τύχη των ιδιοκτήτων Μονών και αναλύεται ο θεσμός της κτητορείας. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η νομική τυποποίηση των Μονών ως ΝΠΔΔ, κατά το ισχύον Δίκαιο, και ιδίως μετά τη θέση σε ισχύ του αρθ. 68 Ν. 4235/2014 και γίνεται ειδική μνεία και ανάλυση των ερμηνευτικών ζητημάτων που προκαλεί ο 10ος Όρος της Π.Σ.Π. του 1928. Ακολουθεί στο τρίτο κεφάλαιο η οργάνωση και διοίκηση των Μονών με αναλυτική παρουσίαση του πλαισίου λειτουργίας τους, εκτενή αναφορά στο τρόπο αναδείξεως, αρμοδιότητας και λειτουργίας των οργάνων διοικήσεώς τους, ενώ παρουσιάζεται και ο ρόλος της επισκοπικής / μητροπολιτικής εποπτείας επί των Μονών, στις επιμέρους εκφάνσεις (πνευματική εποπτεία, έγκριση μοναχικής κουράς, έλεγχος νομιμότητας και οικονομικής διαχειρίσεως, κ.α.). Στο τέταρτο κεφάλαιο της μονογραφίας ξεδιπλώνεται ένα από τα πλέον φλέγοντα ζητήματα της πολιτικής και εκκλησιαστικής ζωής της χώρας, η μοναστηριακή περιουσία(τίτλοι κυριότητας, χρησικτησία, εκποίηση και εκμίσθωση μοναστηριακών ακινήτων, κ.λ.π.). Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τα Ησυχαστήρια, άλλως ειπείν για τις «Μονές ιδιωτικού δικαίου» και εξετάζεται ο τρόπος λειτουργίας τους διαχρονικά, από το πρώτο νομοθετικό αποτύπωμα περί της συστάσεως και λειτουργίας τους με τον Κ.Χ. της δικτατορίας (Ν.Δ. 126 / 1969, αρθ. 33 και Καν. 39/1972), εν συνεχεία με τον Κ.Χ. της μεταπολιτεύσεως (Ν. 590/1977, αρθ. 39 § 10, η οποία όρισε τα Ησυχαστήρια ως sui generis εκκλησιαστικά ΝΠΙΔ), μέχρι – και ιδίως - το πρόσφατο νομικό (αρθ. 50 §2 Ν. 4559/2018) και κανονιστικό (Κανον. 337/2021) πλαίσιο που τα διέπει. Στο ακροτελεύτιο έκτο κεφάλαιο της μονογραφίας αναπτύσσονται αφενός οι εκφάνσεις της μοναστικής ζωής και οργανώσεως, ως μέρος της θρησκευτικής πολιτιστικής κληρονομιάς και αφετέρου η νέα νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα (Ν. 4624/2019), συναφώς δε εξετάζεται και ο νέος Κανονισμός (326/2021) για τα εκκλησιαστικά αρχεία.

Σημειωτέον ότι από το συγγραφέα της μελέτης έχει ληφθεί μέριμνα ώστε όλα τα αναλυόμενα ζητήματα να σχετίζονται με το έτερο σκέλος του στερεώματος κανόνων της Ανατολικής Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας, ήτοι το Κανονικό Δίκαιο αυτής, αφιερώνοντας μάλιστα στην Εισαγωγή του τόμου σχετικό υποκεφάλαιο (§ 2, «Η εκκλησιολογική και κανονική προσέγγιση των Μονών»). Το έργο κατακλείει εκτενής βιβλιογραφία, ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση και παράρτημα με κατάλογο, κατά χρονολογική τάξη των Εσωτερικών Κανονισμών που έχουν εκδοθεί από τον Απρίλιο του 2002 έως τον Ιούλιο του 2022, ο οποίος περιλαμβάνει την επωνυμία της Μονής, τη Μητρόπολη στη δικαιοδοσία της οποίας ανήκει και την ακριβή παραπομπή δημοσιεύσεως του κάθε Κανονισμού στο περιοδικό «Εκκλησία».

Ευχής έργο είναι η συγγραφική παραγωγή του καθ. κ. Γ. Ανδρουτσοπούλου να ολοκληρωθεί σύντομα και να δημοσιευθεί / εκδοθεί και ο δεύτερος τόμος της εν θέματι πραγματείας ώστε να έχουμε ένα ολοκληρωμένο «έργο αναφοράς» για το ιδιαιτέρως ενδιαφέρον, εξ επόψεως τόσο θεωρίας, όσο και πράξεως του Εκκλησιαστικού Δικαίου, θέμα του νομικού καθεστώτος των Ι. Μονών στην ελληνική επικράτεια.

____________________________________

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι Δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Α.Π.Θ., μέλος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου. Υπηρετεί στη Β/θμια Εκπ/ση ως Σύμβουλος Εκπαίδευσης Θεολόγων (xaan@theo.auth.gr).


Κυριακή 11 Αυγούστου 2024

Γεωμετρικὴ πρόοδος

φωτογραφία: Λουκάς Βασιλικός



[Δημοσιεύθηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Φρέαρ στις 9/8/2024]



…καὶ μετὰ τὸ πῦρ φωνὴ αὔρας λεπτῆς, καὶ ἐκεῖ Κύριος.
Γ’ Βασιλειῶν, 19,12



Ὑπάρχουν τριγύρω μας ἄνθρωποι ἀρτηριοσκληρωτικοί, ἄκαμπτοι, ἀνερμάτιστοι, δολοπλόκοι, κομπορρημονοῦντες, εἴρωνες, δοκησίσοφοι, σπουδαρχίδες, ἀμετανόητα κυνικοί, λίαν κυριαρχικοί, γεμάτοι βεβαιότητες, ἀβδηριτισμοὺς καὶ δογματισμούς, ἠθελημένη χαμέρπεια και ἄκρατη ἀμετροέπεια.

Εὐτυχῶς, κατὰ γενικὴ ὁμολογία, οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ἀποτελοῦν τὴν ἐξαίρεση καὶ ὄχι τὸν κανόνα.

Ὑπάρχουν ἄλλοι πάλι, ποὺ διακαῶς ἀναζητοῦν ἕνα δεκαπεντάλεπτο δημοσιότητας. Εἶναι ὅλοι ὅσοι προκαλοῦν μὲ τὴ συμπεριφορά, τοὺς ἀκκισμούς καὶ τὴν ἐκκεντρικότητά τους, προκειμένου νὰ βγοῦν ἀπὸ τὴ λήθη τῆς ἀφάνειας∙ σπιθαμιαῖα μειράκια, ποὺ, ἔμπλεα θράσους, ψελλίζουν συνεχῶς ἀνούσιες, ἀκατάληπτες, ἀνεξάλειπτες καὶ ἀκαταγώνιστες ἀνοησίες. Μὲ αὐτοὺς φυσικὰ συστρατεύονται ἀπροκάλυπτα ὅλοι ἐκεῖνοι, ποὺ, ἐλλείψει ἐπιχειρημάτων, προβαίνουν στὶς γνωστὲς προγραφὲς καὶ συμβολικὲς δολοφονίες χαρακτήρων. Πρόκειται γιὰ τὴ γνωστὴ καὶ μὴ ἐξαιρετὲα συνομοταξία τῶν σεσημασμένων ταλιμπάν, τῶν λογοκριτῶν καὶ τῶν ἐν γένει «ἀστυνόμων» τῆς σκέψης.

Ὑπάρχουν προσέτι οἱ ὀπορτουνιστὲς, οἱ παντὸς καιροῦ καιροσκόποι, οἱ νεοφιλελεύθεροι, οἱ ἔχοντες τὴ νοοτροπία νεόπλουτου, οἱ ἀψίκοροι, οἱ ὀξύθυμοι, οἱ παραδόπιστοι. Ὅλοι αὐτοὶ μπορεῖ μὲν νὰ εἶναι ἀρκετοί ἀλλά ἀρκούντως ἀμελητέοι.

Ὑπάρχουν, εὐτυχῶς, ἀκόμη στὶς μέρες μας οἱ τίμιοι, οἱ καλοπροαίρετοι, οἱ ἀσυμβίβαστοι, οἱ ἀνεξίκακοι, οἱ μετριοπαθεῖς, οἱ δοτικοί, οἱ ἀνιδιοτελεῖς, οἱ προσηνεῖς, οἱ ὑπομονετικοί, οἱ ἔχοντες πραγματικὰ σκέψη ρηξικέλευθη καὶ κοινὴ λογική, ἄν καὶ μειώνονται μὲ γεωμετρική πρόοδο.

Τὸ παρήγορο ὅμως εἶναι ὅτι ὑπάρχουν.



Ἀπείρανθος, 6 Αὐγούστου 2024



Γ.Μ.Βαρδαβᾶς

Φενακισμένη ενοχή




Για όλους εκείνους που εντελώς κοντόφθαλμα χαρακτηρίζουν το χριστιανισμό ως δήθεν "ενοχική θρησκεία" μόλις που χρειάζεται να υπενθυμίσουμε τη γνωστή ρήση του Αντόνιο Χοσέ ντα Σίλβα: "Αν είσαι ένοχος επειδή δεν είσαι ένοχος, τότε είμαι ένοχος".

10/8/2024
Γ.Μ.Β.

Καλή Παναγιά!



Καλή Παναγιά!

(έτσι, για το γινάτι μερικών "νεοκαθαρών")

Ρεμβασμοί στους ρεμβασμούς του Αυγούστου

πηγή: ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΝΑΞΟΥ
&
naxostimes




του Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου,


Δεν υπάρχει μόνο η ρέμβη ως άσκοπη περιπλάνηση της νωθρής καρδίας, αλλά και η ρέμβη ως νηφάλια περιδιάβαση στα μυστήρια του κόσμου και στα περιβόλια του εαυτού. Με αυτή την τελευταία έννοια και οι μέρες αυτές είναι μέρες των μεγάλων ρεμβασμών. Για όσους ακόμη μπορούν να αφεθούν γόνιμα στον αληθινό κόσμο του ονείρου, όπου οδηγοί οι μεγάλοι μας ποιητές. Ο Παπατσώνης μιλά με τη Μητέρα του Θεού, δημιουργώντας εικόνες για να αποδώσει το μυστήριό της. Και ο ήρωας του Παπαδιαμάντη, βουτηγμένος στο πένθος και στα δάνεια των τοκογλύφων, αναπολεί το παρελθόν και συνάζει τους καημούς του για να τους εναποθέσει στην αγκαλιά της Παναγίας.

Μπορούμε κι εμείς να ανταποκριθούμε στο κάλεσμα του Αυγούστου, να χαρούμε στα ελάχιστα με τη νηστεία του, να σταθούμε με λογισμό και μ’ όνειρο, σε τόπους έρημους, σε απόκρημνες ακτές, άλαλοι και εύλαλοι στο θάμβος του διπλού μυστηρίου, εκείνου της Μεταμορφώσεως, και εκείνου της Μητέρας της Ζωής που μεθίσταται από τον κόσμο αυτόν. Και άλλοτε να ρεμβάσουμε στο άπειρο, άλλοτε να κατεβούμε στην προσωπική μας ιστορία, σε όσα γνωρίζουμε και όσα δεν γνωρίζουμε, να αναμετρηθούμε με τα κρυμμένα τραύματά μας, να συμφιλιωθούμε με τις επιστρέφουσες σκιές, και εντέλει να παραδώσουμε εαυτούς και αλλήλους στον Υιό της και πρωτότοκο αδελφό μας.

Και να τα κάνουμε αυτά έχοντας παραστάτη και συνοδίτη την Παναγία. Γιατί, όμως, νιώθουμε τόση εγγύτητα προς αυτήν; Μήπως γιατί είναι ταυτισμένη με τη μητέρα που είχαμε ή δεν είχαμε; Υπάρχει αυτός ο λόγος αλλά και ένας βαθύτερος. Εκείνη είπε το «ναι» στον Θεό, εκπροσωπώντας όχι μόνο τον εαυτό της, αλλά όλους μας. Εκείνη μας φανέρωσε το μυστήριο της συνέργειας. Χωρίς συνέργεια, χωρίς ανταπόκριση, χωρίς φιλότιμο, καμιά σωτηρία ως θεϊκό θέλημα δεν επιβάλλεται. Εκείνο το «ναι» της Παναγίας ήταν η απάντηση της ανθρωπότητας στην πρωτοβουλία του Θεού.

Κι όχι μόνο αυτό. Ανέβηκε στον ουρανό, γιατί κατέβηκε στα βάθη της γης. Δέχθηκε και βίωσε το πλήρωμα του ανθρώπινου πόνου. Έτσι μπορεί να δεχθεί και τους δικούς μας πόνους με άπειρη συμπάθεια. Νέφη συμφορών, βαθύτατες θλίψεις, χαλεπές αρρώστιες, πειρασμούς και φόβους, πένθος και διωγμούς, πάθη και αθυμία, αλλότριο σκότος, ψυχική ταραχή, εγκατάλειψη. Μέσα στην αγκαλιά της περιέβαλε τον κόσμο όλο και τον πόνο όλου του κόσμου. Έτσι, η πλατυτέρα των ουρανών βρίσκεται και στα σπλάχνα της γης, γίνεται ζωοδόχος πηγή που αναβλύζει από το χώμα που κείτονται οι νεκροί, δηλώνοντας ότι δεν υπάρχει πια θάνατος ως ματαίωση και ακύρωση, κι ότι δεν είναι πλέον ξένοι μεταξύ τους ο φίλος ουρανός και η σκοτεινή μητέρα γη.

Γι’ αυτό και στον θάνατο βλέπουμε τη ζωή, στο φθαρτό το άφθαρτο, στην ιστορία την αιωνιότητα, «πέρ’ απ’ τη σάψη,» όπως θα έλεγε ο Σικελιανός, «υπόσχεση μεγάλη … μα και του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα.» Στο σώμα της Παναγίας που πεθαίνει, και που λίγες ημέρες μετά δεν βρίσκεται στον τάφο, βλέπουμε το θεοδόχο σκήνωμα, όπως στο σώμα του Χριστού βλέπουμε την θεότητα και την ανθρωπότητα, όπως στον άρτο και τον οίνο της Ευχαριστίας βλέπουμε τον Χριστό εσθιόμενο και μηδέποτε δαπανόμενο, όπως και στα σημάδια του Θεού βλέπουμε τη δικαιοσύνη που θα αποκαταστήσει την ομορφιά του κόσμου. Όχι γιατί αποδεχόμαστε μια φιλοσοφική ερμηνεία, αλλά γιατί έχουμε στη συλλογική σκευή μας την εμπειρία μιας ζωής που υπέρκειται του θανάτου, και που είναι θεμέλιο των όντων. Χάρις στη Θεοτόκο, βλέπουμε σε όλη την κτίση το «ζωαρχικό και θεοδόχο σώμα».

Έτσι, η σιγή και το θάμβος μετατρέπονται σε λόγο μεστό και έμψυχη ικεσία. Γίνονται παράκληση που δέχεται πίσω την άνωθεν παράκληση. Διότι η παράκληση είναι λέξη δυσήμαντη. Αποδίδει αφενός την ευγενική ικεσία και δέηση και αφετέρου την παρηγορία και ενίσχυση. Η ίδια η δέηση είναι παρηγορία. Γιατί ο ίδιος ο Παράκλητος, το Πνεύμα του Θεού, εύχεται εντός μας με αλάλητους στεναγμούς.

Είναι ο ίδιος Παράκλητος που επισκίασε την Παναγία. Κι αν λέγεται λιμάνι, κι αν λέγεται πέλαγος, κι αν είναι πλατυτέρα των ουρανών, είναι γιατί έγινε Θεοτόκος. Και έγινε Θεοτόκος, γιατί αγάπησε όσο κανείς άλλος τον Θεό, και έτσι, δεν έγινε απλά παιδί του αλλά και μητέρα Του. Γιατί ο Θεός έγινε ένας από μας. Και υποσχέθηκε ότι με κάποιο τρόπο θα σαρκώνεται μέσα μας. Δεν πιστεύουμε σε ένα μακρινό Θεό, δεν ακολουθούμε εντολές κάποιου υπέρτατου όντος που επέχει θέση στρατηγού του σύμπαντος. Πιστεύουμε στον Θεό που είναι παντού και μέσα μας, και μας καθιστά παιδιά Του αλλά και μητέρες Του.

Βέβαια, δεν είναι σήμερα άλαλα τα χείλη των ασεβών! Ο ασεβής μανιωδώς σαρκάζει τη χριστιανική πίστη και την εκκλησιαστική παράδοση. Τούτο δεν είναι ούτε αθεïα (μπορεί κάποιος να δηλώνει άθεος και να σέβεται) ούτε απιστία (αυτός που δεν πιστεύει στον Θεό πιστεύει στα πάντα), αλλά προϊόν απωθημένου πόνου, απόγνωσης, εγωισμού και νοσηρότητας.

Ας είναι. Ο Θεός έφερε τα πάνω κάτω. Όταν η ζωή ακολουθεί τον θάνατο, κι όχι το αντίθετο, δεν υπάρχει χώρος για μικροπρέπειες. Η Παναγία από το αναστραμμένο θρονί της, τον ουρανό, κατεβάζει τα χέρια αγκαλιάζοντας στεριά και θάλασσα, αμαρτωλούς και δίκαιους. Η ζωντανή παρουσία της είναι παραμυθία και όχι παραμύθιασμα. Είναι μια τεράστια ιστορία που διηγείται το Πνεύμα της αληθείας, και στην οποία παίρνουμε μέρος. Δεν υπόσχεται ότι θα απαλλαγούμε από τα βάσανά μας, όπως υπόσχονται οι ψευδοσωτήρες, αλλά ότι θα τα σηκώσουμε όπως ο Χριστός σήκωσε τον σταυρό του. Ευτυχώς, η ανθρωπότητα δεν περιλαμβάνει μόνο σκοτισμένα μυαλά, αλλά και εκείνους που ξέρουν να αγαπούν, να διακρίνουν πέρα από το ορατό, και να σέβονται αυτά που δεν μπορούν να δουν ή δεν χωράει ανθρώπου νους.

Σε τέτοιους ρεμβασμούς μας καλεί ο Αύγουστος, ανάμεσα σε συντρίμματα και ερείπια. Να συναθροισθούμε εκ περάτων, αφού συγκεντρώσουμε τον διαλυμένο εαυτό μας, και αφού αδράξουμε φως από τον μεταμορφωμένο Ιησού, να σταυρώσουμε τα χέρια της Μητέρας, ανοίγοντας τον δρόμο για τον ουρανό, από όπου η αδιάκοπη Παράκληση. Εκτός, βέβαια, αν επιλέξουμε να χαθούμε και πάλι στη νυχθήμερη τύρβη, στην των χρημάτων κτήση, και στις βουές του Ιπποδρόμου.

Παρασκευή 9 Αυγούστου 2024

Ἡ ἐπιστροφή τῆς ὕβρεως


Του Μανώλη Κοττάκη




Ἦταν θέμα χρόνου νά συμβεῖ. Ὁ ἑλληνικός τουρισμός καί ἰδιαίτερα οἱ δημοφιλεῖς προορισμοί δέν περνοῦν αὐτό τό καλοκαίρι τίς καλύτερες μέρες τους, δέν γνωρίζουν τίς συνήθεις πιένες τους.

Ἡ πρώτη χρονιά μετά τήν ἄρση τῶν περιορισμῶν τοῦ κορωνοϊοῦ ὁδήγησε σέ μία βίαιη ἐκτίναξη τοῦ τουριστικοῦ ρεύματος, πού ἄν καί διατηρήθηκε τίς ἑπόμενες χρονιές, κατά τό μᾶλλον ἤ ἧττον, ἀποπροσανατόλισε τούς βασικούς παῖκτες καί τήν ἀγορά. Τούς προκάλεσε τίς αὐταπάτες τῆς μονιμότητας. Τούς δημιούργησε τήν ψευδαίσθηση τῆς ἀκτινοβολούσας Ἑλλάδος, ἡ ὁποία μπορεῖ νά τιμολογεῖ ὁτιδήποτε σέ ὁποιαδήποτε τιμή καί νά τό εἰσπράττει ἄνευ ἀντιρρήσεων, στό ὄνομα τῆς ὑπεροχῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύματος ἀλλά καί τοῦ κάλλους της. Ἔτσι μέ μηδενική μνήμη καί χωρίς κανείς νά ἀναλογίζεται τί ἀκριβῶς ὑπέστη τό ἑλληνικό Brand τά προηγούμενα χρόνια τῆς χρεοκοπίας, κάποιοι ἐπιδόθηκαν ἐκ νέου σέ ἕνα ἀσύλληπτο κερδοσκοπικό παιχνίδι. Χωρίς ὅρια. Τό ὁποῖο ἁπλώθηκε σέ ὅλη τήν ἐπικράτεια καί συμπαρέσυρε ὁλόκληρη τήν δευτερογενῆ ἀγορά τῶν τουριστικῶν ὑπηρεσιῶν μέ αἰχμή τήν ἑστίαση καί τήν διασκέδαση.

Οἱ ἐπισκέπτες μας ὅμως δέν εἶναι ἰθαγενεῖς. Δέν μπορεῖς νά τούς πιάσεις κορόιδο γιά πολύ, προσφέροντας χαμηλές ὑπηρεσίες γιά ὑποβαθμισμένο προϊόν ἔναντι πανάκριβων ἀντιτίμων. Ἡ καρδιά τοῦ Αἰγαίου αὐτή τήν ἐποχή, ἡ Μύκονος καί ἡ Σαντορίνη, τά δύο ἐμβληματικά νησιά (χωρίς νά ὑπολείπονται καί τά ἄλλα) πληρώνουν τό κόστος τῆς ὕβρεως. Δωμάτια καί βίλλες πού μισθώνονταν πέρσι γιά €2.000, φέτος μισθώνονται γιά …€200. Μακαρονάδες πού πέρσι χρεώνοντο €77, φέτος ἔχουν ἐπιστρέψει σέ λογικές τιμές. Εἶναι μερικά παραδείγματα. Ὡστόσο, τό «νταβατζιλίκι» φαίνεται ὅτι ἔχει δεχθεῖ ἕνα κύριο χτύπημα.

Καί τό ἑπόμενο χτύπημα πού θά δοθεῖ στά ἑπόμενα χρόνια ὑποθέτουμε θά εἶναι στήν φούσκα τῆς ἀγορᾶς ἀκινήτων τά ὁποῖα βγαίνουν σέ πλειστηριασμό μέ ἀσύλληπτα ποσά, πολλές φορές ἀπό πραγματικούς ἐνδιαφερομένους ἀλλά καί μερικές φορές ἀπό κάποιους γιά τούς ὁποίους ὑπάρχουν φρικτές ὑποψίες, ὅτι κάνουν ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Πού μπορεῖ νά εἶναι καί βρώμικο πολιτικό χρῆμα.

Ἡ ὕβρις, πάντως, εἶναι ἀκόμα ἐδῶ. Καί ὅσο τά ἑλληνικά νησιά πού ἀποτελοῦν τά διαμάντια τοῦ στέμματος διοικοῦνται ἀπό λογικές ὑπερκέρδους, καταστροφῆς τοῦ περιβάλλοντος, καταστρατηγήσεως τῶν πολεοδομικῶν σχεδίων, ἀλλοιώσεως τῆς ταυτότητάς τους καί παραδόσεως τῶν φυσικῶν τους πόρων στούς νεοπλούσιους ξιπασμένους πού «δημεύουν» τό νερό τῶν πολλῶν γιά τίς βίλλες τους καί τίς πισίνες τους, τόσο θά συνεχίζεται ὁ κατήφορος.

Τήν ὕβρη τήν πληρώσαμε μία φορά πολύ ἀκριβά μέ χρεοκοπία καί μέ λιτότητα διαρκείας. Δεύτερη ὕβρη δέν ἀντέχουμε. Ὅσο εἶναι καιρός, πρέπει νά προσγειωθοῦμε στό ἔδαφος. Στήν βάση ἑνός ἐθνικοῦ σχεδίου, τό ὁποῖο ἔχει τεράστια εὐθύνη νά χαράξει τό κράτος καί τό ἁρμόδιο ὑπουργεῖο. Ὁ ἀνταγωνισμός γύρω μας εἶναι σκληρός καί θά γνωρίσουμε ἧττες στό μέλλον, ἀκόμα καί ἀπό ’κεῖ πού δέν τό περιμένουμε. Ἀπό γειτονικές χῶρες τοῦ τέως ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ τίς ὁποῖες τά τελευταῖα 30 χρόνια χλευάζαμε. Στόν σημερινό κόσμο κανείς δέν πρέπει νά ὑποτιμᾶ κανέναν. Εἶναι ὥρα νά συνέλθουμε, ὅσο εἶναι καιρός.

Παπαδιαμάντης λίαν ἐπίκαιρος κατά τῆς ματαιοδοξίας τοῦ νεοπλουτισμοῦ

πηγή: ΕΣΤΙΑ,8/8/2024



«Κάθε παρόν χάνει τήν σημασία του ἀπό τήν διαρκῆ προσδοκία τοῦ μέλλοντος – Καί στραγγίζει πρίν κἄν γεμίσει – Ἐξαντλούμαστε στήν ἀναζήτηση τοῦ μελλοντικοῦ “ἐπί πλέον” χάνοντας τήν ἀπόλαυση τοῦ τωρινοῦ ὑπαρκτοῦ – Τό νέο θάβεται πρίν προλάβει νά στεριώσει ἀπό τό ἑπόμενο καινούργιο – Νά ξυπνήσουμε ἀπό τόν λήθαργο τῆς ματαιοδοξίας, μέ ἁπλότητα καί λιτότητα»

(Ἡ «Ἑστία» βρίσκει ἐξαιρετικῶς ἐνδιαφέρουσα, πλήρη νοημάτων, τήν ὁμιλία τῆς δημοσιογράφου Μπήλιως Τσουκαλᾶ μέ τίτλο «Γιατί ἔχουμε ἀνάγκη τόν Παπαδιαμάντη σήμερα», ἡ ὁποία ἔγινε στό πλαίσιο τῆς παρουσιάσεως τοῦ βιβλίου τοῦ Γιώργου Πίττα «Καί ἔφαγον πάντες καί ηὐφράνθησαν-ἡ γαστρονομία τῆς Σκιάθου μέ τό βλέμμα τοῦ Παπαδιαμάντη» (ἐκδόσεις «Ἁρμός»). Γι’ αὐτό καί δημοσιεύουμε σήμερα ἐκτενές ἀπόσπασμά της. Τό Θέρος προσφέρεται ἄλλως τε γιά ἀναστοχασμό)

«Γιατί ἔχουμε ἀνάγκη τόν Παπαδιαμάντη σήμερα»

Τῆς Μπήλιως Τσουκαλᾶ

Ἡ χαρά καί ἡ ἀπόλαυση τῶν κοινῶν γευμάτων μιᾶς ἀνοικτῆς ὁμήγυρης στήν ὕπαιθρο ἀποκτᾶ ἄλλες διαστάσεις ἐλευθερίας καί ἴσως σέ συμβολική διάσταση παραπέμπει στήν ἀνάμνηση τῶν πρώτων γευμάτων τῶν ἀρχέγονων κοινοτήτων. Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι τά γεύματα αὐτά ἐμπεριέχουν χαρά καί γέλιο, γιατί διαχρονικά ἡ πράξη τοῦ φαγητοῦ καί ὁ ἀγῶνας γιά τήν ἱκανοποίηση τῆς πείνας παραπέμπουν πάλι συμβολικά στόν θρίαμβο τῆς ζωῆς ἐπί τοῦ θανάτου.



Τό βιβλίο μας κάνει λοιπόν τήν γνωριμία τῆς Σκιάθου ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, ἀλλά ταυτόχρονα μᾶς ἀνοίγει διάπλατα τήν πόρτα σέ ἕνα σύμπαν, τό Παπαδιαμαντικό σύμπαν, ὅπου οἱ ἄνθρωποι, παρ’ ὅλο πού ζοῦν μέσα στήν ἀνέχεια καί τή στέρηση, ἀπολαμβάνουν τά ἀγαθά πού τούς προσφέρει ἡ φύση τοῦ νησιοῦ τους, γλεντοῦν, τό ρίχνουν ἔξω, ἔχουν τή σοφία νά μή στεροῦνται τή χαρά. Πῶς γίνεται; Καί πῶς μποροῦμε νά διδαχτοῦμε κάτι ἀπό αὐτό;

Ἐμεῖς, σήμερα, ζοῦμε μέσα σέ ἕναν κόσμο πού ἔχει ἀναδείξει τό χρῆμα σέ ὑπέρτατο θεό, καί σέ μιά ἐποχή ὅπου ἡ συσσώρευση πλούτου εἶναι τό ἅπαν καί τό μοναδικό πού θεωρεῖται ὅτι προσδίδει ἀξία στόν ἄνθρωπο. Καί ἔρχεται ὁ Παπαδιαμαντικός λόγος νά μᾶς ξυπνήσει ἀπό τόν λήθαργο τῆς ματαιοδοξίας. Νά μᾶς κάνει νά ἀναρωτηθοῦμε τά αὐτονόητα: Πῶς θά μπορέσει ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη νά ἀγκαλιάσει τή χαρά τῆς συνύπαρξης μέ τόν Ἄλλον, νά ἀφεθεῖ σέ μιά συμβίωση παραμερίζοντας ἰδιοτέλεια ἤ συμφέρον, νά ἐκτιμήσει τήν ἐλευθερία τοῦ νά ζεῖς ἀπολαμβάνοντας αὐτά πού ἔχεις, ὅσα κι ἄν εἶναι αὐτά, δίνοντας ἔμφαση στά τόσο οὐσιαστικά πού σοῦ δίνει ἡ ζωή.

Σίγουρα θά ἀναρωτιέται κανείς τί εἶναι αὐτό πού μποροῦμε νά βροῦμε στή σημερινή ἐποχή καί νά μᾶς ἀγγίξει στό έργο τοῦ μεγάλου Σκιαθίτη. Ὅπως γράφει καί ὁ Πίττας στήν ἀρχή τοῦ βιβλίου του, «ἴσως εἶναι αὐτή ἡ φλογίτσα πού σιγοκαίει μέσα μας, μιά ἐλπίδα πού θά μᾶς βγάλει ἀπό τά ἀδιέξοδα τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας μας. Μιᾶς ἀλαζονικῆς κοινωνίας ὅπου τά πάντα μᾶς κατευθύνουν πρός τό συμφέρον, τόν καταναλωτισμό, τή δόξα, τήν ἐπίδειξη, τήν ἐξουσία. Τή σύγχρονη ζωή τοῦ ἀτομοκεντρισμοῦ καί τῆς μεζούρας, τοῦ ἔχειν καί τοῦ φαίνεσθαι. Τή ζωή πού πασχίζουμε νά γεμίσουμε μέ ἀγαθά, μέ ἀποτέλεσμα νά μή μᾶς μένει χρόνος νά γνωρίσουμε καί νά ἀγαπήσουμε τόν ἑαυτό μας καί νά δώσουμε νόημα στήν ὕπαρξή μας. Ἐξαντλούμαστε στή χωρίς σταματημό ἀναζήτηση τοῦ μελλοντικοῦ “ἐπί πλέον”, χάνοντας τήν ἀπόλαυση τοῦ τωρινοῦ ὑπαρκτοῦ. Κι ἔτσι, κάθε παρόν χάνει τή σημασία του ἀπό τή διαρκῆ προσδοκία τοῦ μέλλοντος καί “στραγγίζει πρίν κἄν γεμίσει”. Κι ὅταν ἡ ζωή κάθε καινούργιου μετρᾶ λίγες μέρες, μέχρι τήν ἐμφάνιση τοῦ ἑπόμενου καινούργιου, ὅταν κάθε νέο θάβεται πρίν προλάβει νά στεριώσει, χωρίς νά προλάβουμε νά γονιμοποιήσουμε τίς δημιουργικές του δυνατότητες».

Νά γιατί ἔχουμε ἀνάγκη τόν Παπαδιαμάντη σήμερα. Ὁ ἤρεμος καί βαθύτατα παρηγορητικός του λόγος λειτουργεῖ ὡς ψυχικό ἀντίβαρο ἀπέναντι σ’ ἕναν κόσμο πού δέν ἔχει στό λεξιλόγιό του ἔννοιες ὅπως ἀλληλεγγύη, συντροφικότητα, φιλαλληλία, γενναιοδωρία, ἀνιδιοτέλεια. Διαβάζοντας τά διηγήματά του συνειδητοποιοῦμε τήν πορεία τοῦ σύγχρονου δυτικοῦ ἀνθρώπου, πού ἔχοντας πάρει τόν μονόδρομο τῆς λογικῆς καί τῆς ἀνάλυσης, κατακερμάτισε τή γνώση τοῦ κόσμου σέ ἐπί μέρους γνώσεις, σέ ὀρθολογικές ἑρμηνεῖες καί σέ ὠφελιμιστικές στρατηγικές, ἐξοστρακίζοντας ἀπό τή ζωή του τήν τυχαιότητα, τόν ποιητικό ρεαλισμό, τήν ὑπερβατικότητα, τήν πίστη, τή μεταφυσική.

Τί σπουδαῖο δῶρο μᾶς κάνει ὁ μέγας Σκιαθίτης! Μᾶς δείχνει τόν δρόμο γιά νά ἀναστοχαστοῦμε τή ζωή μας, νά νοιώσουμε πόσο ἐγκλωβισμένοι εἴμαστε σέ πράγματα ἀνούσια, ἄχρηστα, ἄνοστα, πού δέν ἀφήνουν στό διάβα τους παρά μιά γεύση ἄσκοπου χρόνου, ματαιότητας καί ξοδεμένης ἐνέργειας.

Ὁ Παπαδιαμάντης ἀναγόρευσε τήν ἁπλότητα καί τή λιτότητα σάν στάση ζωῆς. Μέσα στόν ἀσκητισμό καί τή φτώχεια ἄρδευε τίς τεράστιες πνευματικές δυνάμεις γιά νά φτιάξει τά ἀριστουργήματά του. Ἦταν εὐτυχής ἀπολαμβάνοντας τό δῶρο τῆς ζωῆς, ἔτσι ὅπως τή βίωνε στήν οὐσία τῆς πνευματικότητας πού τῆς προσέδιδε. Ἔζησε ἀσκητικά καί ταπεινά σάν μοναχός, ἀρνιόταν κάθε ἐπίδειξη, δέν τόν ἐνδιέφερε νά δείξει σέ κανέναν τίποτα, ἔφτασε νά ἀπαρνηθεῖ τήν ἀρχοντική καταγωγή τῆς μητέρας του, τό γένος Μωραΐτη, μιᾶς ἀρχοντικῆς οἰκογένειας ἀπό τόν Μυστρᾶ, πού ἐγκαταστάθηκε στή Σκιάθο πρός τό τέλος τοῦ 18ου αἰῶνα.

Μακριά ἀπό τούς λογίους, τούς δημοσιογράφους καί τήν κοινωνία τῆς ἐποχῆς του, ἔζησε στά γραφικά ξωκκλησάκια, κοντά στούς ἁπλούς κι ἀδιάφθορους ἀνθρώπους τοῦ λαοῦ, μέσα στή φύση, στή μοναξιά καί τή σιωπή, στήν ψυχική καί πνευματική ἀπομόνωση, τίς στιγμές ἐκεῖνες πού θά ἀποτυπώσει ἀργότερα στά 175 διηγήματά του, ἀγγίζοντας μέ ἕναν μοναδικό τρόπο τήν οὐσία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Τό καλό καί τό κακό γιά τό ὁποῖο εἶναι ἱκανός ὁ ἄνθρωπος, τό πιό θαυμαστό, ἀλλά καί τό πιό εἰδεχθές, πού κρύβει ὁ καθένας μας μέσα του.

Ὁ Παπαδιαμάντης, μέσα στήν ἀσκητική, λιτή καί μακριά ἀπό κάθε κοσμική ἀναζήτηση ζωή του, εἶχε ἕναν ἔμφυτο καί βαθύ σεβασμό γιά τήν ἀξία τῆς ζωῆς, αὐτῆς καθ’ αὑτῆς. Γιά τό μεγαλεῖο τῆς ὕπαρξης, ἐκεῖ πού τό ἀχανές σύμπαν συναντᾶ τόν μικροσκοπικό ἄνθρωπο, δίνοντάς του μιά οἰκουμενική ἀξία μέσα στή μικρότητα καί τήν ἀσημαντότητά του.

Τό βλέμμα του στέκεται μέ καταπληκτική διορατικότητα, ἐνσυναίσθηση καί τρυφεράδα, συχνά μέ χιοῦμορ (ναί, ναί, εἶχε καί χιοῦμορ ὁ Παπαδιαμάντης!), ἀλλά καί μέ ὀξύ κριτικό πνεῦμα καί ἀπαράμιλλη δεινότητα δημοσιογραφικῆς καταγραφῆς, σέ ὅσα συμβαίνουν γύρω του, καί σάν περισκόπιο τά ἐντοπίζει καί τά μεταφέρει στά διηγήματά του μέ ἐνάργεια πού κρύβει ὅμως βαθύτατη γνώση. Μέ μία ἀκρίβεια μοναδική, περιγράφει τά τοπία τῆς Σκιάθου, τίς ρεματιές, τά ρυάκια, τίς βρύσες, τίς τοποθεσίες μέ τά τοπωνύμιά τους, τή χλωρίδα, τήν πανίδα, τίς καλλιέργειες, τίς ἀγροτικές ἐργασίες, τά ψαρέματα, τά προϊόντα καί τά ἐδέσματα τοῦ νησιοῦ.

Γίνεται ἔτσι ταυτόχρονα χρονογράφος, λαογράφος καί ἠθογράφος τῆς ἐποχῆς του!

Ὅπως βλέπουμε στά σχετικά ἀποσπάσματα τῶν διηγημάτων του, πού ὑπάρχουν στά 30 κεφάλαια τοῦ βιβλίου τοῦ Γιώργου Πίττα, ὁ Παπαδιαμάντης γνωρίζει ἐξ ἴσου καλά τήν τέχνη τοῦ καραβομαραγκοῦ, κάνοντας λεπτομερέστατες περιγραφές τῆς μαστοριάς του καί τῶν ἐργαλείων του στούς ταρσανάδες τοῦ νησιοῦ, ἀπαριθμεῖ δεκάδες φυτά, βότανα καί δέντρα τῆς σκιαθίτικης φύσης, παρουσιάζει τρόπους καλλιεργειῶν καί ποτισμάτων, περιγράφει τήν παρασκευή σκιαθίτικων ἐδεσμάτων, ἐνῷ ἐκπληκτικῆς ὀμορφιᾶς εἶναι οἱ περιγραφές του ἀπό τσιμπούσια καί γλέντια στήν ὕπαιθρο, στίς ταβέρνες καί στά καφενεῖα.

Γράφει σχετικά ὁ Ζήσιμος Λορεντζᾶτος: «Ὁ Παπαδιαμάντης στό τιμόνι ξέρει τή γλῶσσα τοῦ τιμονιέρη, στή γέννα ξέρει τή γλῶσσα τῆς μαμῆς, στό ξόδι τή γλῶσσα τῆς μοιρολογήτρας, στό παιχνίδι τή γλῶσσα τῶν παιδιῶν, ὅλες τίς γλῶσσες αὐτές μιλημένες ἀπό πρῶτο χέρι καλύτερα ἀπό τόν τιμονιέρη, τή μαμῆ, τή μοιρολογήτρα, τά παιδιά, καί ὅλες φορεμένες πάντα τή δική του ἀπαρομοίαστη γλῶσσα πού δέν παραγνωρίζεται μέ τίποτα καί τήν ξεχωρίζεις ἀπό μακριά, σά μιά πολιτεία πού “οὐ δύναται κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη”».

Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, γιά τόν ὁποῖον ὁ Μίλαν Κούντερα ἔγραψε πώς εἶναι ὁ σημαντικώτερος Ἕλληνας πεζογράφος, «δανείζεται» τό φυσικό περιβάλλον τοῦ νησιοῦ του, ψυχογραφῶντας τούς ἁπλούς, ταπεινούς ἀλλά καί ταλαιπωρημένους ἀπό τίς στερήσεις καί τά πάθη τους ἀνθρώπους, καί κάνει τόν μικρόν αὐτόν τόπον μέγαν, ἀποθησαυρίζοντας τόν παράξενο τρόπο ζωῆς τῶν Ἑλλήνων, τό κλειδί τῆς ἐθνικῆς μας ἰδιαιτερότητας.

Ὡστόσο, ὅπως ἐμφατικά σημειώνει ὁ Πίττας, τό ἔργο τοῦ Παπαδιαμάντη δέν μπορεῖς νά τό προσεγγίσεις ἀνέμελα, ἀντιμετωπίζοντάς το λογοτεχνικά, αἰσθητικά ἤ ἠθογραφικά, ὅπως ἕνα ὁποιοδήποτε ἄλλο λογοτεχνικό κείμενο. Γιά νά μπεῖς στόν «κόσμο τοῦ Παπαδιαμάντη» ἀπαιτεῖται νά προετοιμαστειῖς καταλλήλως, γιά παράδειγμα ὅπως εἰσέρχεται κανείς σ’ ἕνα ξωκκλήσι τοῦ Αἰγαίου, μέ ταπεινότητα καί εὐλάβεια. Εἶναι χαρακτηριστικά τά λόγια τοῦ Ἠλία Παπαδημητρακόπουλου: «Ἡ εἴσοδος στόν κόσμο τοῦ Παπαδιαμάντη ἀπαιτεῖ καί μιά ψυχική προετοιμασία, κάποιο εἶδος νηστείας καί προσευχῆς. Εἶναι ἕνας κόσμος πού ἐκ προοιμίου ἀποκλείει κάθε μορφή ἀλαζονείας: ὁ ἀναγνώστης εἰσέρχεται χάριν ταπεινώσεως…».

Ὁ Παπαδιαμάντης τελικά μέ τό έργο του καταφέρνει (ὅπως σχολιάζει ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης στό δοκίμιό του «Ἡ μαγεία τοῦ Παπαδιαμάντη») νά μετατρέψει τήν πεζή καί ἄχαρη καθημερινότητα, τήν ταπεινή ζωή καί τό ἦθος τῶν κατοίκων τῆς Σκιάθου σέ ποίηση, αἰσθητικό καί πνευματικό γεγονός πανανθρώπινης ἀξίας, μέ ἀποτέλεσμα χάρη σ’ αὐτόν «τὰ ἑξήντα περίπου τετραγωνικὰ χιλιόμετρα τοῦ νησιοῦ του μὲ τὶς τρεῖς χιλιάδες ψυχὲς νὰ ἀποκτήσουν τὴ σημασία ὁλόκληρης ἠπείρου» καί ἔτσι μέ τόν τρόπο αὐτόν ἀπό παντογνώστης τῆς ἐντοπιότητας νά κερδίσει μιά ξεχωριστή θέση στό βάθρο τῆς οἰκουμενικότητας.

Γι’ αὐτό, ἄς κρατήσουμε σάν προσευχή τήν προτροπή τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη: «Ὅπου καὶ νὰ σᾶς βρίσκει τὸ κακό, ἀδελφοί, ὅπου καὶ νὰ θολώνει ὁ νοῦς σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμὸ καὶ μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη».