Ο Νίκος Ξυλούρης αναχώρησε για την αιωνιότητα στις 8 Φεβρουαρίου 1980, μετά από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο, αφήνοντας πραγματικό πένθος στον ελληνικό λαό και συνοδευόμενος στην τελευταία του κατοικία από ολόκληρο πλήθος ανθρώπων που τον αγαπούσαν και τον θαύμαζαν, με λύρες και κρητικά τραγούδια!
«Καβάλα πάει ο Χάροντας το Διγενή στον Άδη» είχε γράψει, πολλά χρόνια πριν, ο μεγάλος μας ποιητής Κωστής Παλαμάς. Δεν είχε στο νου του τον Ξυλούρη (άλλωστε ο Νίκος – ο Ψαρονίκος των Κρητικών – ήταν μωρό όταν «
ο Παλαμάς πέθανε» μέσα στην Κατοχή, στις 27 Φεβρουαρίου 1943, προκαλώντας κι εκείνος πάνδημη συγκέντρωση με μηνύματα λευτεριάς στην κηδεία του), όμως αυτός ο στίχος ταιριάζει στο παλικάρι από την Κρήτη, το παλικάρι από τ’ Ανώγεια, που με τα τραγούδια του είχε υψώσει την Κρήτη πάνω από ολόκληρη την Ελλάδα και τον κόσμο σαν σημαία, που όλοι την έβλεπαν κι έπαιρναν θάρρος και δύναμη!
«Είναι σαν Αρχάγγελος» είπε πει κάποτε η Τζένη Καρέζη, για την παρουσία του Ψαρονίκου στη μνημειώδη θεατρική παράσταση του Ιάκωβου Καμπανέλη «
Το Μεγάλο μας Τσίρκο», που παρουσιάζει με συγκλονιστικό, γλυκόπικρο τρόπο την ελληνική ιστορία και που εν τέλει απαγορεύθηκε από τη δικτατορία. Εκεί είχε τραγουδήσει επί σκηνής τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου με σαφές πολιτικό νόημα (για την πατρίδα και την ελευθερία) που ακόμη και σήμερα προκαλούν συγκίνηση.
Ο Ψαρονίκος όμως είχε τραγουδήσει και τραγούδια για το Χάροντα, το θάνατο και τον Άδη:
«Έβαλ’ ο Θεός σημάδι παλικάρι στα Σφακιά
κι ο πατέρας του στον Άδη άκουσε μια τουφεκιά...».
«Κάλεσε το Χάροντα σε κρυφόν αγώνα,
πες και στη Χαρόντισσα να σε λυπηθεί».
“Ανάθεμά σε, Χάροντα!” και μια κατάρα στέλνω».
«Μάνα, κι αν έρθουν οι φίλοι μας, κι αν έρθουν οι δικοί μας,
μην τωνε πεις κι απόθανα, να τσι βαροκαρδίσεις…»
«Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γης τονε τρομάσσει,
κι η πλάκα τον ανατριχιά, πώς θα τονε σκεπάσει…»
«Στον ουρανό χορεύγουνε, στον Άδη κάνουν γάμο
κι εβγήκαν κι εκαλούσανε όλους τσι πικραμένους!
Χριστέ, να με καλούσανε…»
Ταιριάζει λοιπόν να πούμε πως τούτη τη μέρα, όχι μόνον ο Διγενής, μα ένας Αρχάγγελος της Ελλάδας πολέμησε με το Χάροντα. Και ναι μεν ο Χάροντας (δηλ. ο προσωποποιημένος θάνατος) φαίνεται ανίκητος, όμως ο Αρχάγγελος αυτός – ο Διγενής – τονε νίκησε, κερδίζοντας την αθανασία μέσα στις καρδιές των Ελλήνων και όλου του κόσμου. Δεν είναι τυχαίο που οι σημερινοί μαθητές μας, γεννημένοι δεκαετίες μετά την κοίμηση του Νίκου Ξυλούρη και αγνοώντας δυστυχώς πολλά βασικά στοιχεία της ιστορίας και του πολιτισμού μας, ξέρουν ποιος είναι και πολλές φορές αναγνωρίζουν και τη φωνή του.
Ο Νίκος Ξυλούρης έπαψε να είναι απλά ένας άνθρωπος και έγινε σύμβολο, που συμβολίζει το ηρωικό ιδανικό της Ρωμιοσύνης σε καιρούς όχι εμπόλεμους, μα «ειρηνικούς»: το συνδυασμό λεβεντιάς, ευγένειας, καλοσύνης, κοινωνικής ευαισθησίας, θάρρους να τα βάλει με το κατεστημένο (τραγουδώντας πάρα πολλά πολιτικά τραγούδια και μπαίνοντας και στο Πολυτεχνείο για να τραγουδήσει) και σκεπασμένα όλα αυτά με μια επική φωνή, που θύμιζε και θυμίζει σε όλους πως οι ρίζες μας έρχονται από τον καιρό του Ομήρου, περνούν από τη ρωμαίικη αυτοκρατορία μας (το «Βυζάντιο», όπως την ονόμασαν οι δυτικοί), ανάβουν κερί στην Αγιά Σοφιά, διασχίζουν την Τουρκοκρατία και καταλήγουν στους σημερινούς αγώνες για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και την αξιοπρέπεια! Εξάλλου γεννήθηκε στην Κρήτη, το «Νησί των Γενναίων», σ’ ένα χωριό γεμάτο πολεμιστές και τραγουδιστές, που, ενώ ο ίδιος ήταν ακόμη μωρό, οι Γερμανοί κατακτητές
το πυρπόλησαν – όπως κι άλλα χωριά βέβαια – για τους αγώνες των κατοίκων του εναντίον τους!
Θα κλείσω με τούτο μόνον: ας θυμόμαστε πως ο Ψαρονίκος, αδέρφια, είναι καλό πρότυπο για τα παιδιά μας – που τόση ανάγκη έχουν για πρότυπα στη μπερδεμένη και τραγικά νοσηρή εποχή μας. Είναι πρότυπο που συμβολίζει:
· Το απλό παιδί από το χωριό, που, με μεγάλη όρεξη για εργασία, αξιοποίησε το χάρισμα που του έδωσε ο Θεός και αναδείχθηκε – με την αξία του – σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες τραγουδιστές όλων των εποχών.
· Ένωσε την παράδοση με τον λόγιο πολιτισμό, τραγουδώντας από κρητικά τραγούδια μέχρι μελοποιημένη ποίηση από σπουδαίους μουσικοσυνθέτες, και σήκωσε, με τα πολιτικά του τραγούδια, στους ώμους του τους καημούς και τα όνειρα ολόκληρου του λαού.
· Και παράλληλα στεφανώθηκε στην εκκλησία την εκλεκτή της καρδιάς του (κόντρα στα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής περί πλούσιων και φτωχών), απέκτησε παιδιά, που τα αγάπησε και τον αγάπησαν, και παρέμεινε ταπεινός και απλός όλη του τη ζωή.
Κι αν έφυγε νέος, 44 ετών, προκαλώντας συγκίνηση σε όλο τον κόσμο, παραμένει διαρκώς παρών, όπως παρών είναι και ο πολιτισμός μας, παρόντες οι ήρωές μας, οι αγαπημένοι μας, οι δικοί μας. Διότι ο Νίκος Ξυλούρης είναι δικός μας, ένας από τους δικούς μας, τους ανθρώπους της μεγάλης μας οικογένειας, της Ρωμιοσύνης μας! Εκείνους που μας θυμίζουν διαρκώς πόσο όμορφο είναι να είσαι Έλληνας, να είσαι Ρωμιός, να είσαι Άνθρωπος!
ΥΓ. Μην ξεχάσουμε πως με μία μέρα διαφορά, στις 9 του Φλεβάρη του 1934, έφυγε σε ηλικία 22 ετών άλλο ένα ρεθεμνιώτικο παλικάρι της κρητικής μουσικής, ο λυράρης
Ανδρέας Ροδινός, που κατά το θρύλο «έμαθε τη λύρα από τις νεράιδες».
Ευλαβικά
Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
