Ευχόμαστε σε όλους και σε όλες
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ
με υγεία, αγάπη, ευτυχία και ειρήνη!
Κυριακή 31 Δεκεμβρίου 2023
Σάββατο 30 Δεκεμβρίου 2023
Μουσικόραμα 93: The Cardigans
https://www.youtube.com/watch?v=6WOYnv59Bi8
The Cardigans - Erase / Rewind
Παρασκευή 29 Δεκεμβρίου 2023
Κυριακή 24 Δεκεμβρίου 2023
Σάββατο 23 Δεκεμβρίου 2023
Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου 2023
Κυριακή 17 Δεκεμβρίου 2023
Ὄχι «Καλές γιορτές», ἀλλά «Καλά Χριστούγεννα»!
πηγή: ΕΣΤΙΑ
Τοῦ Δημήτρη Καπράνου
Τί θά πεῖ, ἀλήθεια, «Καλές Γιορτές»; Καταργοῦμε τήν παραδοσιακή εὐχή «Καλά Χριστούγεννα»; Ἄς ἐλπίσουμε ὅτι δέν πρόκειται γιά ντιρεκτίβα, ἀλλά γιά κάποιον μοντερνισμό, πού θά περάσει.
Φαίνεται ὅτι καί ἡ Εὐρώπη ἀρχίζει νά ἀντιλαμβάνεται ὅτι πρέπει νά στραφεῖ στίς παραδόσεις καί τίς ἀρχές ἐπί τῶν ὁποίων κτίσθηκε τό δυτικό οἰκοδόμημα. Δηλαδή στόν Χριστιανισμό, ὁ ὁποῖος, παρά τά λάθη ἐκείνων πού τόν ἐμπορεύθηκαν καί ἐκείνων πού ἐξακολουθοῦν νά τόν θεωροῦν «μέσον», παραμένει ἡ δυνατή καί ἀκλόνητη βάση τοῦ πολιτισμοῦ μας. Τώρα θά πεῖτε ὅτι στήν ἐποχή τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης, στήν ἐποχή τῆς κατακτήσεως τοῦ Διαστήματος καί τῶν ἁλμάτων πού πραγματοποιοῦν οἱ Ἐπιστῆμες, μπορεῖς νά μιλᾶς γιά τό βρέφος πού ζεσταινόταν μέ τά χνῶτα τῶν ζώων, γιά τήν ἀειπάρθενο Μαρία καί τά λοιπά, πού συνοδεύουν αὐτό τό πανέμορφο παραμύθι; Δύσκολο τό βλέπω. Ἀλλά ὁ Χριστιανισμός δέν εἶναι μόνον Ἱστορία. Εἶναι κοσμοθεωρία, τρόπος ζωῆς, τρόπος ἐπικοινωνίας, καταφυγή, παρηγοριά, ἀνάγκη. Ὅπως τό πάρει κανείς.
Ἀλλά πῶς νά ἀρνηθεῖς τό μεγαλεῖο καί συγχρόνως τήν ταπεινότητα τοῦ νοήματος τῶν Χριστουγέννων; Τό «παραμύθι», πού τό μαθαίναμε παιδιά, μέ τό «Θεῖον βρέφος» καί μέ τά σχολικά τραγούδια, μποροῦσε νά ἐνσταλάξει στίς παιδικές μας ψυχές τρυφερότητα καί γαλήνη.
Μπορεῖ νά μήν εἴχαμε τίς σημερινές ἀνέσεις, μπορεῖ νά μήν εἴχαμε τίς σημερινές προσλαμβάνουσες, ἀλλά ὑπῆρχε πάντα ἡ ἐλπίδα ὅτι «αὔριο θά εἶναι ὅλα καλύτερα», ἐκεῖνο, δηλαδή, πού λείπει ἀπό τήν σημερινή ἐποχή τῆς –δήθεν– ἀφθονίας.
Θυμᾶμαι ἀκόμη τά ξημερώματα τῶν Χριστουγέννων, πού ξεκινοῦσε ἀπό τό σπίτι μας ἡ πομπή γιά τόν ὄρθρο. Πέντε τό πρωί, σκοτάδι ἀκόμη, οἱ γονεῖς μπροστά καί πίσω τά πέντε παιδιά, προχωρούσαμε πρός τόν ναό. Καί ὁ χωμάτινος δρόμος γέμιζε ἀπό οἰκογένειες, πού ἀκολουθοῦσαν τήν ἴδια πορεία.
Καί τό πρωί, πού εἶχε πλέον φέξει γιά τά καλά καί παίρναμε καί τό ἀντίδωρο ἀπό τά χέρια τοῦ ἱερέως, ἐπιστρέφαμε σπίτι, ὅπου μᾶς περίμενε ἡ ζεστή σούπα, ἀπό τήν γαλοπούλα, ἡ ὁποία στήν συνέχεια θά ἔμπαινε στόν φοῦρνο γιά τό μεσημέρι.
Ἁπλά πράγματα, πού σήμερα μοιάζουν πολύ παλιά, καθώς ἡ ἱεροτελεστία τῶν ἡμερῶν ἔχει δώσει τήν θέση της σέ ἕναν ἄκρατο καταναλωτισμό (ἀκόμη καί σέ ἐποχή ἀχαλίνωτης ἀκρίβειας.) Τότε δέν ὑπῆρχε αὐτός ὁ καταιγισμός τῶν διαφημίσεων. Δέν ὑπῆρχε καί ἡ τηλεόραση. Στό ραδιόφωνο «Κωτσόβολος» ἤ «Ράδιο Ἀθῆναι», «Πίτσος» καί «Ἰζόλα», «Ψυγεῖα Ἄλπεις» καί «Μακαρόνια Μίσκο». Ἐπιχειρήσεις ἀπολύτως ἑλληνικές, ὑγιεῖς καί πανάξιες.
Χάθηκε ἡ μαγεία, ἔφυγε ἐκεῖνο τό ἁπαλό πέπλο, πού σκέπαζε τίς ἡμέρες τῶν Χριστουγέννων καί τῆς Πρωτοχρονιᾶς. Ἔβλεπα προχθές, στόν Πειραιᾶ, νά ἀνάβουν τά φῶτα τοῦ δένδρου τῆς πλατείας μέ «συναυλία» ἑνός καλλιτέχνη πού μόνο Χριστούγεννα δέν θύμιζαν τά τραγούδια του! Καί γύρω, ὁ κόσμος λικνιζόταν στόν ρυθμό (καμηλιέρικα τά περισσότερα) καί ἀπολάμβανε. Ἄλλαξαν οἱ ἐποχές, τά γοῦστα, ὁ τρόπος πού ἀντιλαμβάνεται ὁ κόσμος τίς «ἅγιες ἡμέρες».
Ἄς ἐλπίσουμε ὅτι ὁ ἰσλαμικός ἐπεκτατισμός ἔχει γίνει ἀντιληπτός καί ὅτι ἡ Εὐρώπη, ἡ Δύση, γενικώτερον, θά ἐπιστρέψει στήν παράδοση καί τίς ἀρχές της. Μακάρι νά ἔχουμε βάλει μυαλό…
Σάββατο 16 Δεκεμβρίου 2023
Κυκλοφόρησε το τεύχος 168 του περιοδικού "Σύναξη"
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ
- ἅγιος ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ, «Περίμενε ἕνα σημάδι γι’ αὐτὸ ἀπ’ τὸν Θεό…».
- π. ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ, «Ἡ εὐθύνη μας εἶναι μεγάλη…».
- πρεσβ. Κ. Ν. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, «Ἡ μαγεία καὶ ἡ λατρεία».
- πρωτοπρ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΝΑΣΣΗΣ, «Μαγικὲς ἀντιλήψεις καὶ πρακτικὲς στὸν ἰδιωτικὸ καὶ δημόσιο χῶρο».
- ΔΗΜΗΤΡΑ Α. ΚΟΥΚΟΥΡΑ, «Περὶ σπίλου, ἁμαρτίας καὶ «ἐν ἀφέδρῳ» γυναικῶν».
- π. ΙΩΗΛ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, «Τὰ θαύματα».
- πρωτοπρ. ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΣ, «Λογικὴ λατρεία».
- ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΜΟΣΧΟΣ, «Στήσαντες… τὰς εἰκόνας τὰ τῶν ἐθνῶν ἔθη λοιπὸν ποιοῦσι».
- ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ, «Ἡ ἀποκήρυξη τῆς «μαγικῆς ἐκκλησιαστικότητας» ἀπὸ τὴν ἁγία Μαρία Σκομπτσόβα».
- ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, «…μέχρι τὴν τελευταία ἀνάσα τοῦ ἴδιου…» (μνήμη Ιωάννη Λάππα).
- ΠΕΤΡΟΣ Ι. ΜΑΪΝΑΣ, «Ἐνοχλήσεις ἰδιοκτησίας» (ποίημα).
- π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ, «Οἱ πληγὲς τοῦ Λάζαρου».
- ΕΙΡΗΝΗ ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΟΥ, «Διδακτικὴ πρόταση γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ εἰκαστικοῦ πολιτισμοῦ».
- ΝΙΚΟΣ Α. ΝΗΣΙΩΤΗΣ, «Μεταστροφὴ καὶ Ἐκκλησία».
Το Βιβλίο
Οι συνεργάτες του 168ου τεύχους
Σάββατο 2 Δεκεμβρίου 2023
Γιατί δεν καίμε τους νεκρούς
Γράφει ο Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται στην Ελλάδα οι περιπτώσεις ανθρώπων που επιθυμούν, μετά το θάνατό τους, να αποτεφρωθούν. Στη δυτική Ευρώπη και την Αμερική οι περιπτώσεις αυτές είναι πλέον αναρίθμητες. Τώρα και στην Ελλάδα έχει ψηφιστεί ο νόμος που επιτρέπει την αποτέφρωση των νεκρών και έχουν δημιουργηθεί οι σχετικές υποδομές.
Πρέπει ωστόσο να διευκρινίσουμε τους λόγους, για τους οποίους οι χριστιανοί δεν καίμε τους νεκρούς μας, ούτε επιθυμούμε να καεί το σώμα μας μετά θάνατον, αλλά επιλέγουμε σταθερά την ταφή. Βέβαια σημαντικό ρόλο παίζει και η παράδοση, καθώς και η ανθρώπινη ψυχολογία (ο τάφος είναι ένα σταθερό σημείο αναφοράς, που συνδέει τον νεκρό με τους ζωντανούς ανθρώπους που τον αγαπούν – αλλά τέτοιο σημείο αναφοράς μπορεί να είναι και η τεφροδόχος, αν η τέφρα, δηλ. η στάχτη, φυλαχθεί και δεν σκορπιστεί στη φύση). Υπάρχουν όμως και σημαντικοί πνευματικοί λόγοι (δηλ. λόγοι σχετικοί με θεμελιώδεις πεποιθήσεις του χριστιανισμού) που οδηγούν στην απόρριψη της αποτέφρωσης.
Οι χριστιανοί θεωρούμε το ανθρώπινο σώμα ιερό και σεβαστό, κατ’ αρχάς επειδή είναι δημιούργημα του Θεού, ακριβώς όπως και η ανθρώπινη ψυχή. Επιπλέον, το σώμα μας γίνεται «ναός του Αγίου Πνεύματος» (όπως αναφέρει ο απόστολος Παύλος, Α΄ Κορινθίους 6, 19), εμποτίζεται με τη χάρη του Θεού και καθαγιάζεται (γίνεται άγιο) ακριβώς όπως και η ψυχή μας, εφόσον ο χριστιανός συνδέεται με τον Θεό μέσω του σώματος: το σώμα μας βαπτίζεται και χρίζεται με το άγιο μύρο, στο σώμα μας δεχόμαστε το σώμα και το αίμα του Χριστού κατά τη θεία κοινωνία, το σώμα μας ευλογείται όταν κάνουμε το σταυρό μας κ.τ.λ.
Επίσης ο Χριστός έλαβε ανθρώπινο σώμα όμοιο με το δικό μας όταν έγινε άνθρωπος, αλλά και αναστήθηκε με το σώμα Του και όχι μόνον ως πνεύμα (κατά Λουκάν 24, 29). Έτσι, καθώς ο άνθρωπος πλησιάζει το Θεό και γίνεται άγιος, αγιάζεται και το σώμα του και όχι μόνον η ψυχή του, ενώ στη δευτέρα παρουσία του Χριστού, κατά την οποία περιμένουμε την ανάσταση όλων των ανθρώπων κατά τα πρότυπα της ανάστασης του Χριστού («προσδοκώ ανάστασιν νεκρών»), οι άνθρωποι θα αναστηθούμε με το σώμα μας, το οποίο θα αναδημιουργηθεί, αθάνατο όμως και αγέραστο, και θα ζήσουμε στη βασιλεία του Θεού όχι ως πνεύματα, αλλά ως ψυχοσωματικά πλάσματα, όπως μας δημιούργησε εξαρχής ο Θεός.
Συνεπώς, το σώμα είναι κάτι σπουδαίο, ιερό και σεβαστό, γι’ αυτό και το τιμούμε. Αντίθετα, οι πολιτισμοί (και οι θρησκείες) που έχουν καθιερώσει την καύση των νεκρών, πιστεύουν ότι μόνο η ψυχή του ανθρώπου έχει αξία, μόνο η ψυχή συνδέεται με το Θεό, μόνο η ψυχή θα ζήσει αιώνια. Το σώμα το θεωρούν προορισμένο για τον αφανισμό, μάλιστα το θεωρούν και εμπόδιο στην «τελειοποίηση» του ανθρώπου (εννοώντας ως πραγματικό άνθρωπο μόνο την ψυχή) και αυτές ακριβώς τις πεποιθήσεις εκφράζουν καίγοντας το σώμα του νεκρού, δηλαδή παραδίδοντάς στο στην ανυπαρξία – όπως καίμε τα σκουπίδια.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η θρησκεία του Ινδουισμού (στην Ινδία), η οποία πιστεύει στη μετενσάρκωση των ψυχών, άρα ότι το σώμα είναι κάτι προσωρινό και ασήμαντο, ενώ μόνο η ψυχή έχει πραγματική αξία. Αλλά και οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι κατά εποχές και τόπους έκαιγαν τους νεκρούς, είχαν παρόμοια άποψη για τη μετά θάνατον ζωή (ότι αφορά μόνο τις ψυχές και ότι το σώμα δεν έχει καμία σύνδεση με τους θεούς), γι’ αυτό και στην Αθήνα οι φιλόσοφοι που συνάντησε ο απόστολος Παύλος δεν μπορούσαν να δεχτούν την ανάσταση του Χριστού. Ο δε φιλόσοφος Κέλσος, μία από τις κατηγορίες που αποδίδει στους χριστιανούς είναι η πεποίθησή τους για την ανάσταση των σωμάτων και όχι μόνο των ψυχών, πράγμα που ο ίδιος θεωρούσε αδιανόητο και απαράδεκτο.
Ακόμα και σήμερα, όσοι επιθυμούν να καούν στις χώρες του δυτικού κόσμου, είτε δεν πιστεύουν καθόλου ότι υπάρχει ζωή μετά το θάνατο, είτε πιστεύουν ότι υπάρχει μεν, αλλά αφορά μόνο στις ψυχές, ενώ τα σώματα πεθαίνουν διά παντός. Αυτή την πεποίθηση εκφράζει η επιθυμία της αποτέφρωσης.
Επειδή το σώμα μας συνδέεται με το Θεό και εμποτίζεται από τη θεία χάρη (την αγαθή ενέργειά Του), γι’ αυτό τα σώματα των αγίων γίνονται άγια λείψανα. Γι’ αυτό ανάβουμε στους τάφους καντήλι, τοποθετούμε εικόνες και βάζουμε σταυρό, σαν να είναι μικρές εκκλησίες, και γι’ αυτό θυμιάζουμε τους νεκρούς (και πριν την κηδεία τους, αλλά και όταν επισκεπτόμαστε το μνήμα τους), επειδή το σώμα κάθε χριστιανού έχει αποκτήσει μια ιδιαίτερη αγιότητα με τη χριστιανική ζωή που έζησε.
Γι’ αυτούς τους λόγους, προσωπικά δεν θα καώ και δεν θα κάψω τους νεκρούς της οικογένειάς μου (φυσικά δεν το θέλουν και οι ίδιοι), επειδή θεωρώ ότι η αποτέφρωση δεν ταιριάζει σε χριστιανούς. Είμαστε «μέλη του σώματος του Χριστού», όπως λέει η Αγία Γραφή, και ο νους μας δεν είναι προσανατολισμένος στο θάνατο και την ανυπαρξία, αλλά στην ανάσταση.
Σάββατο 18 Νοεμβρίου 2023
Ανθολόγιον 306: Ρενέ Ζιράρ
(...) Τα μεγαλοφυή έργα βασίζονται στην καταστροφή του παρελθόντος, ενός παρελθόντος ολοένα και πιο ουσιώδους, ολοένα και πιο πρωταρχικού. Βασίζονται δηλαδή στο ότι μέσα σ' αυτά τα έργα ανακαλούνται ενθυμήσεις ολοένα και πιο απομακρυσμένες μέσα στο χρόνο. (...)
Ρενέ Ζιράρ, Κριτικές από το υπόγειο, εκδόσεις Βιβλ. της Εστίας, Αθήνα 2003, σελ. 67.
Σάββατο 11 Νοεμβρίου 2023
Τρίτη 7 Νοεμβρίου 2023
Υποχρεωτικότητα και άλλα ζητήματα γύρω από το μάθημα των Θρησκευτικών
Πηγή: ΑΠΑΡΧΗ
https://www.youtube.com/watch?v=CsRs99D9S1I&t=60s
Το μάθημα των Θρησκευτικών δεν αποτελεί μια «κλειστόμυαλη» διατύπωση της χριστιανικής και Ορθόδοξης ιδεολογίας, αλλά μια καταγραφή της πραγματικότητας την οποία μπορούμε να διαπιστώσουμε και εμείς οι ίδιοι γύρω μας στην χώρα μας. Αποτελεί μια εξ ολοκλήρου βοηθητική «φωνή» στην ζωή του μαθητή, μια φωνή που είναι πιθανόν ότι δεν θα ακούσει πουθενά αλλού παρά μόνο μέσα στο μάθημα των Θρησκευτικών. Με τον κ. Σωτήρη Κόλλια, θεολόγο και εκπαιδευτικό.
Μας αφορά το δημογραφικό πρόβλημα;
Γράφει ο Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
Μας αφορά το δημογραφικό πρόβλημα, δηλαδή η συρρίκνωση του γηγενούς ελληνικού πληθυσμού; Έχουμε κάποιο λόγο να κάνουμε παιδιά «για την πατρίδα»;
Κυριακή 5 Νοεμβρίου 2023
Ανθολόγιον 305: Χρήστος Γιανναράς
(...) Ὅποια ἄλλη ἀνθρώπινη σχέση λειτούργησε μέσα μου σὰν τομὴ ἀνεξίτηλη, ἀποκαλυπτικὴ τῶν οὐσιωδῶν τῆς ζωῆς, ἀποδείχτηκε τελικὰ δυσκράτητη ἤ ἀναφής. Τὰ παιδιά μου εἶναι ἡ πιὸ σταθερὴ καὶ μακροπρόθεσμη ἐπένδυση σὲ ἀποκαλύψεις.
Χρῆστος Γιανναρᾶς, Τὰ καθ' ἑαυτόν, ἐκδόσεις Ἴκαρος, δ' ἔκδοση, Αθήνα 2005, σελ. 193.
G. Agamben, Η σιωπή της Γάζας
πηγή: frear.gr
Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος
Αυτές τις ημέρες, επιστήμονες από τη Σχολή Φυτοεπιστημών του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ ανακοίνωσαν ότι κατέγραψαν με ειδικά μικρόφωνα, ευαίσθητα στους υπερήχους, τις κραυγές πόνου που εκπέμπουν τα φυτά όταν κόβονται ή όταν τους λείπει το νερό. Στη Γάζα δεν υπάρχουν μικρόφωνα.
30 Οκτωβρίου 2023
Giorgio Agamben
[Αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου Quodlibet. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ, 2/11/2023]
Σάββατο 4 Νοεμβρίου 2023
Κυριακή 29 Οκτωβρίου 2023
Αγίων αντάμωση (βιβλιοπαρουσίαση)
Την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2023 πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο η παρουσίαση του μυθιστορήματος "Αγίων αντάμωση στη Σεβάστεια" της Βλασίας Μιχαηλίδου Τριπολιτάκη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νάμα, όπως και το προηγούμενο βιβλίο της "Άγγιγμα στον κόσμο του Αυτισμού". Η παρουσίαση έγινε με τη στήριξη της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης, στην αίθουσα εκδηλώσεων της ενορίας των αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων, στο κατηχητικό σχολείο της οποίας υπηρετεί επί σειρά ετών η συγγραφέας. Μάλιστα μαθητές και μαθήτριες του κατηχητικού απέδωσαν θεατρικά δύο επεισόδια από το βιβλίο.
Ομιλητές ήταν ο αναπληρωτής καθηγητής της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης Εμμανουήλ Δουνδουλάκης, με θέμα τα ιερά λείψανα ως φορείς της θείας χάριτος στην πνευματική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, και ο θεολόγος Θεόδωρος Ρηγινιώτης. Η έκδοση στηρίζει με τις πωλήσεις της τον υπό σύσταση Σύλλογο Φροντίδας Μητρότητας Ρεθύμνου “Παναγία, η πάντων Ελπίς”. Παρακάτω δημοσιεύουμε το πλήρες κείμενο της παρουσίασης του Θεόδωρου Ρηγινιώτη.
Κυκλοφόρησε το τεύχος 167 του περιοδικού "Σύναξη"
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ...3
Διαβάστε το προλογικό εδώ
π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΙΝΑΚΟΥΛΑΣ
Ἡ σύγκρουση χάριτος καὶ μαγείας στὴν ὕστερη ἀρχαιότητα ...7
ΣΤΡΑΤΗΣ ΨΑΛΤΟΥ
Οἱ θεωρίες τῆς Κοινωνικῆς Ἀνθρωπολογίας γιὰ τὴ μαγεία καὶ τὸ ζήτημα τῆς βούλησης ...23
ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Ὄχι σὰν ἰὸς ἔξωθεν, ἀλλὰ σὰν καρκίνος ἔνδοθεν ...30
π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ
Ροὴ ἐνέργειας ἢ κοινότητα ἁγίων; ...37
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΔΗΣ
Ἱερὴ τῶν εἰκόνων γλώσσα; ...43
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΚΛΗΡΗΣ
Τὸ μυστήριο τῆς εἰκόνας ὡς ὑπέρβαση τῶν πειρασμῶν τῆς μαγείας ...48
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΛΕΒΑΚΟΣ
Οἱ συγχωρητικὲς εὐχὲς τῶν ἐπισκόπων κατὰ τὴν ἐξόδιο ἀκολουθία ...56
π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
Τὸ θαῦμα τοῦ Μαλντονάντο ...61
π. ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ΜΑΡΤΖΟΥΧΟΣ
Ἡ ἀλογόμυγα ...68
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΜΑΛΗΣ
Ἡ ἐν χρήσει λειτουργικὴ γλώσσα ...71
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΣΙΟΥΔΗΣ
«Ὁ Χριστὸς ἐγκαινίασε μία νέα ζωὴ καὶ ὄχι μία νέα θρησκεία» ...74
ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Ἀλέξανδρος, Μητροπολίτης Νιγηρίας ...79
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΒΙΔΟΠΟΥΛΟΣ
Ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς ...81
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΓΡΙΠΛΗΣ
Μὲ τὸ ζόρι ν’ ἁγιάσουμε ...82
Ἀναγνώσεις
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΠΑΝΟΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ...84
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ι. ΖΙΑΚΑΣ
Μιὰ ἀνάγνωση τοῦ βιβλίου τοῦ Σωτήρη Γουνελᾶ Τὸ τέλος τοῦ ἀνθρώπου ἢ ἡ παραμόρφωσή του ...92
Τὸ Βιβλίο ...97
Οἱ συνεργάτες τοῦ 167ου τεύχους ...109
Η Δύση απέναντι στον πόλεμο των πολιτισμών
πηγή: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22/10/2023
Του Τάκη Θεοδωρόπουλου
Τον περασμένο Σεπτέμβριο τη Γαλλία την απασχολούσαν οι κοριοί. Όχι τα εργαλεία παρακολούθησης ιδιωτικών συνομιλιών. Τα ίδια τα αντιπαθέστατα ζωύφια που κεντούν το δέρμα με το τσίμπημά τους και μπορούν να σε τρελάνουν. Οι κοριοί απειλούσαν τα εκατομμύρια των επισκεπτών στα ξενοδοχεία και τα airbnb και υπονόμευαν την ήδη εύθραυστη ψυχική υγεία της γαλλικής κοινωνίας. Την απασχολούσε και η αμπαγιά, ένδυμα των μουσουλμάνων γυναικών το οποίο πολλές μαθήτριες φορούσαν στις σχολικές τάξεις – κάτι περισσότερο ξέρουν οι Ισπανοί που έχουν διατηρήσει την παλιά καλή σχολική στολή. Πολλοί καθηγητές έλεγαν ότι όταν μπαίνουν σε μια τάξη όπου οι μαθήτριες φορούν αμπαγιά, πώς να τολμήσουν να τους μιλήσουν για ανεξιθρησκία, εκκοσμικευμένη κοινωνία ή τον Βολταίρο. Η απαγόρευσή της προκάλεσε πολλές εμβριθείς συζητήσεις περί ελευθερίας, αν και η συντριπτική πλειονότητα του κοινού, γύρω στο 80% αν δεν κάνω λάθος, συμφώνησε με το μέτρο.
Σήμερα οι κοριοί ξεχάστηκαν. Δεν νομίζω ότι εξοντώθηκαν, απλώς μπορεί να αντιμετωπισθούν και ως ψυχοφάρμακο. Με τα τσιμπήματά τους αποσπούν την προσοχή σου από τον περιρρέοντα τρόμο. Οσο για την αμπαγιά, υποθέτω ότι έχει αλλάξει επίπεδο, έχει περάσει στο επίπεδο της γραφικότητας. Σήμερα η Γαλλία αναγκάστηκε να κλείσει 18 από τα αεροδρόμια της χώρας εξαιτίας τρομοκρατικής απειλής, το Λούβρο και οι Βερσαλλίες έκλεισαν για τον ίδιο λόγο και στους δρόμους κυκλοφορεί στρατός για το ενδεχόμενο χτυπήματος. Η Συνθήκη Σένγκεν ανεστάλη σε 13 χώρες. Ο καθηγητής Λογοτεχνίας Ντομινίκ Μπερνάρ σε λύκειο του Αράς μαχαιρώθηκε άγρια από μουσουλμάνο ενώ προσπαθούσε να προστατεύσει τους μαθητές του. Στις Βρυξέλλες ένας Τυνήσιος σωματέμπορος σκότωσε με το κατοικίδιο καλάσνικοφ που διατηρούσε δύο Σουηδούς φιλάθλους. Ο πόλεμος ανάμεσα στο Ισραήλ και στην τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς έχει μεταφερθεί στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ο Μπάιντεν το είπε καθαρά: Ο Πούτιν δεν έχει τους ίδιους στόχους με τη Χαμάς, όμως στην Ουκρανία και στην Παλαιστίνη η Δύση δέχεται επίθεση.
Η Δύση όχι ως αφηρημένη έννοια, αλλά ως απολύτως συγκεκριμένη πραγματικότητα, ένας τρόπος ζωής, η δημοκρατία, η ελευθερία της έκφρασης, τα δικαιώματα του ατόμου, και μαζί τους όλα τα προβλήματα που συνεπάγονται. Δεν είναι παράδεισος. Ακόμη και ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του γράφει πως το ιδανικό πολίτευμα δεν είναι του κόσμου τούτου. Δεν ήταν χριστιανός ούτε μουσουλμάνος. Ηξερε όμως πολύ καλά τις παραμέτρους της ανθρώπινης συνθήκης. Ο λεγόμενος δυτικός κόσμος είναι η πιο βιώσιμη περιοχή του πλανήτη. Αυτό δεν μπορούν να της συγχωρήσουν οι εχθροί της.
Το ερώτημα είναι αν οι ελίτ της Δύσης είναι σε θέση να αντιληφθούν το μέγεθος του προβλήματος. Υπάρχει η φυσιολογική ψυχολογική απώθηση. Δεν θέλουμε να το ζήσουμε αυτό. Λειτουργεί όμως και η «νεογλώσσα» με την οποία οι ευρωπαϊκές ελίτ έχουν κουκουλώσει την πραγματικότητα. Ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ. την Παρασκευή για τον μουσουλμάνο με το μαχαίρι που συνελήφθη στον Αγιο Παντελεήμονα. «Είχε, λέει, ψυχολογικά προβλήματα». Ενώ, όπως είναι γνωστόν, οι βομβιστές αυτοκτονίας του Μπατακλάν ή ο σφαγέας της Νίκαιας έχαιραν άκρας ψυχικής υγείας. Χειρότερα ακόμη: Ο Κριστιάν Μπερουαγέ, διαπραγματευτής στο λύκειο του Αράς, προσπάθησε να απωθήσει τον μαχαιροβγάλτη με μια καρέκλα. «Εκανα το καθήκον μου ως Γάλλος», θα δηλώσει αργότερα στην τηλεόραση. «Εννοείτε ως πολίτης», προσπαθεί να τον επαναφέρει στην τάξη ο ρεπόρτερ. «Οχι ως πολίτης, ως Γάλλος. Δεν αισθάνθηκα ότι είχα απέναντί μου έναν κοινό εγκληματία. Είχα απέναντί μου έναν εχθρό».
Οι ελίτ του δυτικού κόσμου έχουν οι ίδιες υπονομεύσει τα εργαλεία που θα επέτρεπαν την αντιμετώπιση της σημερινής πραγματικότητας. Οταν μιλάμε για πολιτισμικό πόλεμο δεν αρκούν οι γεωπολιτικές αναλύσεις. Απαιτούνται και πολιτισμικά αντανακλαστικά. Κι αυτά οι κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής, τα έχουν απονεκρώσει μέσα από το σύστημα της «νεογλώσσας», κατασκευασμένο για να περιγράψει μια πραγματικότητα η οποία ανήκει στο παρελθόν. Είναι η πραγματικότητα της περίφημης «πολυπολιτισμικής κοινωνίας», στον βωμό της οποίας θυσιάσαμε την ελευθερία της σκέψης μας για να την υπηρετήσουμε. Σήμερα, εκτός των άλλων, ζούμε και την ήττα των ελίτ της Δύσης. Δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τον πολιτισμικό πόλεμο και σήμερα δεν μπορούν να τον καταλάβουν. Αυτό και μόνον δείχνει την αδυναμία της Δύσης απέναντι στην επίθεση που δέχεται.
Σάββατο 28 Οκτωβρίου 2023
Ανθολόγιον 304: Σπύρος Γιανναράς
Ἡ δική μας παρακμὴ δὲν ἔχει τίποτα τὸ μνημειῶδες (...)
Σπύρος Γιανναράς, Με ραμμένη φτέρνα, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2023, σελ. 190.
Σπύρος Γιανναράς, Με ραμμένη φτέρνα, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2023, σελ. 190.
Κυριακή 22 Οκτωβρίου 2023
Ανθολόγιον 303: Νίκος Μουζέλης
Νίκος Μουζέλης, Νεωτερικότητα και Θρησκευτικότητα: Εκκοσμίκευση - Φονταμενταλισμός - Ηθική, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2014, σελ. 21.
Παρασκευή 20 Οκτωβρίου 2023
Θεολογία και Νεωτερικότητα: το νέο βιβλίο του Σταύρου Γιαγκάζογλου
Σταύρος Γιαγκάζογλου, Θεολογία και Νεωτερικότητα: Δοκίμια για τη συνάντηση της Ορθόδοξης Θεολογίας με τον σύγχρονο κόσμο, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2023, ISBN: 978-960-615-607-6
Η συνάντηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και θεολογίας με τη Νεωτερικότητα υπήρξε ασύμμετρη. Ενόσω η ευρωπαϊκή Δύση έζησε αλληλοδιαδοχικά ριζικές αλλαγές στην ιστορία και στον πολιτισμό της από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα, η ελληνόφωνη Ορθοδοξία υπό το καθεστώς της Τουρκοκρατίας συνέχισε να ζει στο στατικό και αδρανές πλαίσιο της προνεωτερικότητας. Η Ορθοδοξία και το ρεύμα του ελληνικού Διαφωτισμού δεν μπόρεσαν να διαλεχθούν αμοιβαία. Επρόκειτο για δύο εντελώς διαφορετικούς κόσμους με διαφορετικά κριτήρια, αξίες, προϋποθέσεις και στοχεύσεις. Το ιδεολογικό πλαίσιο του Διαφωτισμού και η έκρηξη των επιστημονικών γνώσεων ερχόταν από την Ευρώπη και συναντούσε μια υπόδουλη και περίκλειστη προνεωτερική κοινωνία, η οποία εξέφραζε είτε την άκριτη αποδοχή των νέων πολιτισμικών κατακτήσεων είτε την αμηχανία και τον φόβο είτε την απόρριψή τους. Θα μπορούσε, άραγε, να είχε αποφευχθεί η σύγκρουση αυτή, εάν υπήρχε τρόπος ώσμωσης, διαλόγου και αλληλεπίδρασης μεταξύ των διαφόρων πνευματικών τάσεων και ιδεολογικών κατευθύνσεων του Νέου Ελληνισμού; Οι μελέτες και τα δοκίμια που απαρτίζουν τον παρόν έργο επιχειρούν κατά βάση έναν γόνιμο και δημιουργικό διάλογο της Ορθόδοξης θεολογίας με τη Νεωτερικότητα και τον σύγχρονο κόσμο και πολιτισμό.
***
- ΠΡΟΛΟΓΟΣ
- ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
- ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΚΑΛΙΚΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 18ο, 19ο και 20ό ΑΙΩΝΑ
- ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑ
- ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
- ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
- ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
- Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ
- Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΠΕΡΔΙΑΓΙΕΦ
- "ΚΑΙ ΕΙΔΟΝ ΤΑ ΟΣΤΑ ΤΑ ΓΕΓΥΜΝΩΜΕΝΑ"
- Η ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΡΟΣΩΠΟ
- Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΗ ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
- Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΘΑ ΣΩΣΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
- Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
- ΖΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
- Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΙΣΤΗΣ, ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΖΩΗΣ
- ΠΡΩΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ
- ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Πέμπτη 19 Οκτωβρίου 2023
Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Γεώργιος, «Ηρώων γη κι ηρώων μορφές» (ΑΠΑΡΧΗ, Βίντεο)
Πηγή: ΑΠΑΡΧΗ
&
https://www.youtube.com/watch?v=v1UeSWOkQ7I
Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Γεώργιος αναφέρεται στα πρόσφατα γεγονότα στη Μέση Ανατολή, στις νέες τεχνολογίες και την χρήση τους αλλά και το Κυπριακό ζήτημα, την ιστορία και τις προεκτάσεις που αυτό έχει λάβει τα τελευταία 50 χρόνια, σε μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη.
Πώς εκφράζεται η παράλληλη πορεία της Κύπρου και της Ελλάδας στην σύγχρονη εποχή; Πώς πρέπει να διαχειριστούμε τις ολοένα πιο επαναστατικές τεχνολογίες; Ποια πρέπει να είναι η αντιμετώπισή μας απέναντι στα πρόσφατα γεωπολιτικά γεγονότα σε Ουκρανία και Ισραήλ;
Την συνέντευξη συντονίζει η κ. Βίκυ Φλέσσα.
Παρασκευή 13 Οκτωβρίου 2023
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ 1ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ
Ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου μέ ἰδιαίτερη χαρά καί τιμή ἀνακοινώνει ὅτι θά φιλοξενήσει τό 1ο Συνέδριο Βιοηθικῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τό ὁποῖο θά πραγματοποιηθεῖ στό Κέντρο Πολιτισμικῆς καί Κοινωνικῆς Διακονίας «ΘΕΟΜΗΤΩΡ», (Λόφος Τιμίου Σταυροῦ), ἀπό τήν Παρασκευή, 20 Ὀκτωβρίου ἕως καί τήν Κυριακή, 22 Ὀκτωβρίου 2023, σύμφωνα μέ τό παρακάτω Πρόγραμμα, ὑπό τήν προεδρία τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Αὐστραλίας κ. Μακαρίου, Προέδρου τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.
Ἡ παρουσία καί συμμετοχή σας θά ἀποτελέσει γιά ὅλους μας αἰτία χαρᾶς καί θά συμβάλει στήν ἐξαγωγή συμπερασμάτων, σέ ἐπίκαιρα καί σημαντικά ζητήματα, τά ὁποῖα θά ἀναπτύξουν οἱ ἔγκριτοι καί καταξιωμένοι εἰσηγητές.
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως
Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου
***
Δεῖτε τό ἀναλυτικό Πρόγραμμα τοῦ Συνεδρίου ΕΔΩ.
Πώς εκφράστηκε ιστορικά το χριστιανικό πολιτικό ήθος
Γράφει ο Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
Μιλώντας περί θρησκείας, δεν αναφερόμαστε σε κάποια υποκριτική μετατροπή της θρησκείας σε πολιτική ιδεολογία για παραπλάνηση των αφελών, ούτε για κάποιους που απευθύνονται «στους πιστούς» για να ψαρέψουμε ψήφους παριστάνοντας ότι «είναι δικοί τους». Αναφερόμαστε σε μια στάση, που απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο που θέλει να αλλάξει η κοινωνία προς το καλύτερο, είτε ο ίδιος είναι πιστός είτε όχι. Βέβαια ίσως σε μερικά ζητήματα έχουμε διαφορετική άποψη, και είναι απόλυτα θεμιτό και δημοκρατικό.
Παρασκευή 6 Οκτωβρίου 2023
Αφορισμός πολιτικός (σχόλιο στην επικαιρότητα)
Ο αβδηριτισμός που εκπορεύεται από την αποθέωση ενός απολύτως ναρκισσιστικού οπορτουνισμού είναι, τω όντι, απερινόητος.
Ηράκλειο Κρήτης, 6 Οκτωβρίου 2023
Γ. Μ. Βαρδαβάς
Τετάρτη 4 Οκτωβρίου 2023
Παρουσίαση του βιβλίου του Νικόλα Σεβαστάκη «Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων» την Τρίτη 10/10/2023 στην Αθήνα
Ο ΙΑΝΟΣ και οι Eκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ σας προσκαλούν την Τρίτη 10 Οκτωβρίου 2023 στις 20:30 στην παρουσίαση του βιβλίου του Νικόλα Σεβαστάκη Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων.
Ο συγγραφέας θα συνομιλήσει με τους:
Νίκο Δαββέτα, συγγραφέα
Εριφύλη Μαρωνίτη, δημοσιογράφο
Σάββατο 30 Σεπτεμβρίου 2023
Ανθολόγιον 302: Νίκος Ματσούκας
(...) Ἡ εἰδωλολατρία ὁδηγεῖ στή λήθη τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ ὑπερνίκηση της ἐπαναφέρει στή μνήμη τῆς θείας ζωῆς. (...)
Νίκος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Α' : Εισαγωγή στη θεολογική γνωσιολογία, εκδόσεις Πουρναρά, β' έκδοση, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 28.
Τετάρτη 20 Σεπτεμβρίου 2023
Ημερίδα: Ο ελληνικός Πολιτισμός ως οικουμενική πρόταση - Μια ελπίδα για τον 21ο αιώνα (2η συνεδρία)
https://www.youtube.com/watch?v=3xmKoSAgRQk
Ημερίδα: Ο ελληνικός Πολιτισμός ως οικουμενική πρόταση - Μια ελπίδα για τον 21ο αιώνα (2η συνεδρία)
17:00 π. Νικόλαος Λουδοβίκος: «Η Ελλάδα ως Ανατολή της Δύσης και ως Δύση της Ανατολής: Ο Ρικαίρ, ο Ντούγκιν κι εμείς»
17:30 Χαρίκλεια Τσοκανή: «Η σημασία του αρχαιοελληνικού μύθου στον καιρό μας»
18:00 Σωτήρης Γουνελάς: «Οι αρχαίοι, ο Χριστός και ο πολιτισμός της βαρβαρότητας»
18:30 Μελέτης H. Μελετόπουλος: «Ο κοινοτισμός ως οικουμενική πρόταση»
Συντονισμός: Βίκυ Φλέσσα
Ημερίδα: Ο ελληνικός Πολιτισμός ως οικουμενική πρόταση - Μια ελπίδα για τον 21ο αιώνα (1η συνεδρία)
https://www.youtube.com/watch?v=TzFXxKYlrfQ&t=616s
Ημερίδα: Ο ελληνικός Πολιτισμός ως οικουμενική πρόταση - Μια ελπίδα για τον 21ο αιώνα - 1η συνεδρία (10 π.μ.)
Αρχαία Ολυμπία, 9 Σεπτεμβρίου 2023
10:15 Βασίλης Καραποστόλης: «Ο πόθος της διαιώνισης στον ελληνικό πολιτισμό - από την εύκλεια στην φήμη»
10:45 Γιώργος Κοντογιώργης: «Η απάντηση του ελληνικού κόσμου στο ερώτημα πού πηγαίνει ο κόσμος τον 21ο αιώνα»
11:15 Γιώργος Καραμπελιάς: «Μια νέα συγκυρία για τον ελληνισμό στην Ευρώπη»
12:00 Θεόδωρος Ζιάκας: «Τα ελληνικά Φώτα»
12:30 Γιάννης Παπαδάκης: «Η οικουμενικότητα της ελληνότροπης σκέψης ως πρόκληση για το μέλλον»
Θ.Ι.Ζιάκας, Τα Ελληνικά Φώτα
πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ
[Εισήγηση στην Ημερίδα «Ο ελληνικός Πολιτισμός ως Οικουμενική Πρόταση – Μια ελπίδα για τον 21ο αιώνα», που έλαβε χώρα στην Αρχαία Ολυμπία στις 9/9/2023].
Θα ξεκινήσω με το εξής προκαταρκτικό ερώτημα:
Τι νομιμοποιεί άραγε –σήμερα– την εδώ απόπειρά μας να αναδείξουμε τον ελληνικό Πολιτισμό; Και μάλιστα, ως οικουμενική πρόταση;
Άρχισε μήπως, ξανά, ο «πόλεμος των γιγάντων»; Όπου οι θεοί τα βρίσκουν σκούρα; Και χρειάζεται να επιστρατευθεί, ξανά, ο Ηρακλής, προκειμένου «να μη χάσουν τον πόλεμο»;…
Ή μήπως, αγαπητοί φίλοι, είμαστε αιθεροβάμονες; Τραγικά ανακόλουθοι;
ΓΙΑΤΙ ΑΝΑΚΟΛΟΥΘΟΙ;
Το ελλαδικό Εθνοκράτος μας θεμελιώθηκε (ως γνωστόν) στη «μετακένωση» των δυτικών Φώτων, ως ακραιφνώς ελληνικών.
Σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Κοραή (1748-1843), τον αρχηγέτη του «Νεοελληνικού Διαφωτισμού», επρόκειτο, για «μετακένωση» των «αναγεννημένων» αρχαιοελληνικών φώτων, «από τα ευρωπαϊκά καυκία στα δικά μας καύκαλα». Και συνάμα για αποβολή των όποιων βυζαντινών φώτων, στο σκότος το εξώτερο των «γραικορωμαίων τυράννων».
Η θέση αυτή του Κοραή νομιμοποιήθηκε από τα ελλαδικά Συντάγματα των 1822, 1823, 1827, 1832 και 1844, όπου ως Έλληνες ορίζονταν μόνον οι αυτόχθονες και οι ως τότε πολιτογραφηθέντες.
Ο λόγος της ελλαδιστικής αυτής καθεστωτικής συνθήκης είναι διαφανέστατος: Να απαλλαγούμε από τον τουρκικό ζυγό, μέσω της δυτικής «Προστασίας». Επιβλήθηκε δε από τις «Προστάτιδες Δυνάμεις», ημών βεβαίως συναινούντων. Κάτι που είναι, φυσικά, γνωστό και στον έξω κόσμο.
Κοντολογίς τα όποια Φώτα κατοχυρώσαμε εθνοκρατικά και διδαχθήκαμε ως ελληνικά, είναι αυτά που πήραμε από τη Δύση.
Τούτων δοθέντων, πού στηρίζεται –επαναλαμβάνω- η εδώ αξίωσή μας να δώσουμε -και «πάλι!»- τα Φώτα «μας» στην Οικουμένη;
Μήπως αυτό που έχουμε κατά νου, είναι όλο κι όλο, το τουριστικό συνάλλαγμα; – Όπως λέει ο κυνικός πειραστής μου; – Ή μήπως έχουμε «τελειώσει» ως έθνος; – Όπως ψιθυρίζει στ’ αυτί μου ο πεισιθάνατος κολλητός του;
Πριν από τριάντα χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη την κατάρρευση των σοσιαλιστικών οραματικών διεξόδων της Νεωτερικότητας, σημείωνα:
«Αν ζούσαμε σὲ ἐποχὴ ὁμαλῆς ἀναπαραγωγῆς τοῦ «συστήματος», ὅλ᾽ αὐτὰ θὰ ἐμφανίζονταν σὰν τεῖχος ἀδιαπέραστο. Μπήκαμε ὅμως σὲ ἐποχὴ γενικῆς ἀβεβαιότητας καὶ ἀστάθειας, ὅπου τὰ πάνω ἔρχονται κάτω καὶ ὁ κόσμος μοιάζει ἕτοιμος νὰ μπεῖ στὸν κυκλώνα ἄδηλων πολιτισμικῶν ἀνακατατάξεων. Σὲ μιὰ τέτοια ἐποχὴ ὅλοι οἱ δρόμοι ἀνοίγουν τις πύλες τους καὶ τίποτα δὲν ἀποκλείεται.»
Αν η πιθανή διέξοδος ήταν τότε ορατή μόνο δια της θεωρητικής «τεθλασμένης», τώρα είναι ορατή και δια «γυμνού οφθαλμού».
Ασφαλώς είναι δεινή, αγαπητοί φίλοι, η αναμφισβήτητη καθήλωσή μας στις συνέπειες της ελλαδιστικής καθεστωτικής συνθήκης. Το ξεπέρασμά τους είναι, ωστόσο, η κρίσιμη μετα-νεωτερική πρόκληση, στην οποία καλείται να απαντήσει η ελληνική Διανόηση στις μέρες που έρχονται.
Αφού δει πρώτα (εννοείται), ποια ακριβώς είναι τα Ελληνικά Φώτα, που έχουν, όντως, οικουμενική σημασία στην εποχή μας.
Ο ΔΥΤΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ
Κατ’ αρχήν, δεν μπορεί να δει κανείς τα Ελληνικά Φώτα, αν δεν παραμερίσει πρώτα τους δύο μύθους με τους οποίους μεγαλώσαμε:
Ότι η Δύση κληρονόμησε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Και ότι η Ρωσία κληρονόμησε τον βυζαντινό ελληνικό πολιτισμό.
Ο Δυτικός μύθος αποδομήθηκε ήδη –εγκαίρως και επαρκώς– από τους: Γιώργο Σεφέρη (1900-1971). Κώστα Παπαϊωάννου (1925-1981). Και Κορνήλιο Καστοριάδη (1922-1997). Ας τους δώσουμε τον λόγο.
Σεφέρης: Υπάρχουν «δύο ελληνισμοί». Ο δυτικός και ο ελληνικός.
Ο δυτικός ελληνισμός τελείωσε με την πτώση της αρχαίας Ρώμης. Και είναι αυτός, που «Αναγεννήθηκε» στη μεσαιωνική Εσπερία.
Ο ελληνικός ελληνισμός συνεχίστηκε – «χωρίς διακοπή»- μέσω του Βυζαντίου και της Οθωμανοκρατίας, έως την εθνοκρατική μας εποχή.
Παπαϊωάννου: Η διαφορά μεταξύ του αρχαιοελληνικού και του δυτικού νεωτερικού πολιτισμού είναι οντολογική.
Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, νοηματοδοτώντας τη δική του τάξη-δικαιοσύνη, ως ωχρή απομίμηση της αξιολογικά υπέρτατης συμπαντικής Τάξης-Δικαιοσύνης (του «τρόπου της του παντός διοικήσεως»), ήταν Κοσμοκεντρικός.
Ο δυτικός-νεωτερικός πολιτισμός, δογματίζοντας αντίθετα, ότι δεν υπάρχει τίποτα αξιολογικά υπέρτερο από το εκάστοτε δικό του παρόν, εκτός απ’ ό,τι θα φέρει η μελλοντική τεχνολογική του Πρόοδος, είναι Αυτοαναφορικός και Ιστορικιστικός.
Και προεξόφλησε, ο Παπαϊωάννου, το επικείμενο τέλος του πολιτισμού αυτού, επαναλαμβάνοντας τον Φρίντριχ Νίτσε (1844-1900):
«Τώρα που ο θεός πέθανε, τώρα που το υποκείμενο έγινε απόλυτο, τι απόμεινε; Πώς μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει μέσα στο μηδέν που άνοιξε ο θάνατος του Θεού, χωρίς ο ίδιος να μηδενιστεί; Με τι θα παλέψει τώρα ο άνθρωπος, τώρα που έμεινε μόνος με τον ίσκιο του; Ποιος θα είναι ο σκοπός που θα κάνει τον άνθρωπο να ξεπεράσει τον εαυτό του, τώρα που ο μόνος σκοπός για τον άνθρωπο είναι ο εαυτός του;».
Καστοριάδης: Συνοψίζοντας σε δεκαπέντε τις διαφορές του δυτικού – νεωτερικού πολιτισμού από τον αρχαιοελληνικό, τον τοποθέτησε στους οντολογικούς αντίποδες του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Η αρχαιοελληνική εξατομίκευση ήταν, αναφορική και αδιαμεσολάβητη. Ενώ, η νεωτερική-δυτική, ήταν αυτοαναφορική και τεχνοσυστημικά διαμεσολαβημένη. Με αντιδιαμετρική, συνάμα, την κατεύθυνση της εξέλιξής τους.
Ανακεφαλαιώνοντας τα συμπεράσματά του, ο Καστοριάδης προσδιόρισε ως εξής, το πού ακριβώς βρισκόμαστε σήμερα. Τόσο Εμείς όσο και η λοιπή Δύση:
Εμείς: Σε εικοσιπέντε χρόνια, καταστρέψαμε ελληνικό πολιτισμό εικοσιπέντε αιώνων.
Δύση: Στα ίδια χρόνια «ανόδου της ασημαντότητας» (: πτώσης στον μεταμοντέρνο Μηδενισμό) κατέστρεψε κι αυτή τον δικό της πολιτισμό.
Και ιδού η κατάληξη: Τα δυτικά «ελληνικά φώτα», έχουν πλέον περιέλθει σε απόλυτη ανυποληψία στη μεταμοντέρνα Δύση. Απορρίπτονται μετά βδελυγμίας, ως τοξικά, σεξιστικά και ρατσιστικά.
Έχοντας ολοκληρώσει την πραγμάτωσή της, η νεωτερική εξατομίκευση προχωρά πλέον στην «απελευθέρωση» του Ατόμου απ’ όλες τις μορφές ταυτότητας. Κοινωνικής αλλά και βιολογικής: από το φύλο και απ’ αυτό ακόμα το ανθρώπινο είδος (Μετανθρωπισμός, Τεχνητή Νοημοσύνη κλπ).
Ας δούμε τώρα και τη «ρωσοβυζαντινή» εκδοχή. Μήπως και βρίσκεται εκεί το ελληνικό Φως το αληθινό.
Ο «ΡΩΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ»ΜΥΘΟΣ
Κατ’ αρχήν, την δυτική (επομένως και την ελλαδιστική) αποπομπή του Βυζαντίου από την ιστορία, την έχει αποδομήσει ήδη ο «βυζαντινός ρεβιζιονισμός», ο οποίος μάλιστα «ξεκλειδώνει την Παγκόσμια ιστορία», κατά την έκφραση Γάλλου διανοητή.
Πράγματι. Είμαστε πλέον σε θέση να αναγνωρίσουμε, ότι η βυζαντινή Οικουμένη-κράτος μετακένωσε μεν τον Ορθόδοξο χριστιανισμό στους σλαβικούς λαούς, χωρίς όμως τις ελληνικές προϋποθέσεις του: Τις γλωσσικές. Τις φιλοσοφικές. Και προπαντός τις πολιτειακές. -Όπως, για παράδειγμα, την Κοινοτική-πολεοτική αυτονομία. Την διακοινοτική-διαπολεοτική Εταιρική οικονομία. Την ισότητα πάντων, έναντι του νομίμως επιστατούντος βυζαντινού Βασιλέα. Συν τη διακοινοτική-διαπολεοτική, επίσης, εκκλησιολογία (το Συνοδικό Σύστημα το εδραζόμενο στην ενδημοποιημένη Εκκλησία).
Η παράλειψη του Βυζαντίου, να μετακενώσει στους σλαβικούς λαούς τα κυρίαρχα στην κοινωνία του αρχαιοελληνικά Φώτα, ήταν σκόπιμη. -Για να μη τους μεταφερθεί, «μαζί με το ελληνικό μήλο, και το εντός του ατομικιστικό σκουλήκι».
Δηλαδή ο σοφιστικός σχετικισμός/μηδενισμός, που είχαν ανατινάξει εκ των έσω, την εξατομικευτική ολοκλήρωση της αρχαιοελληνικής μετοχής στην καθολική ελευθερία (: ιδιωτική + κοινωνική + πολιτική). (Κατ’ αντιδιαστολή: Η νεωτερική εξατομίκευση παρέμεινε -από την αρχή ως το τέλος της- έγκλειστη στην πρώτη βαθμίδα της ελευθερίας: την ιδιωτική.)
Η πρόνοια αυτή, του Μεγάλου Φωτίου, -δεινού ελληνιστή-, θα άφηνε τις μετέπειτα ρωσικές ελίτ, τραγικά έκθετες στον γερμανικό ιστορικιστικό μηδενισμό. Και τελικά στον μεταμοντέρνο μηδενισμό.
Αν υπάρχουν, λοιπόν, Ελληνικά Φώτα, οφείλουμε να τα αναζητήσουμε εκεί που υπάρχουν σωρευτικά. Δηλαδή στον «ελληνικό ελληνισμό», της βυζαντινής-οικουμενικής κρατικής βαθμίδας του ελληνικού πολιτισμού. Έναν ελλειπτικό κόσμο, που έχει δύο νοηματοδοτικά κέντρα περιστροφής: την Ιλιάδα και το Ευαγγέλιο.
Το κριτήριο όμως, με το οποίο θα τα αναζητήσουμε, δεν είναι άλλο από τον σαφή προσδιορισμό του κεντρικού ερωτήματος / προβλήματος της εποχής μας.
ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Εισβάλλοντας, σήμερα, και ο μη δυτικός κόσμος (πριν απ’ όλα, των μεγάλων κολεκτιβιστικών πολιτισμών Κινεζικού, Ινδικού, Ισλαμικού) στον δρόμο της εξατομίκευσης, μοιραία θα φτάσει (ήδη φθάνει) στο ίδιο πρόβλημα/απειλή: Την τεχνοσυστημική εξαέρωση της κοινωνικότητας και την αποσύνθεση-απανθρωποποίηση της ατομικότητας.
Το κεντρικό ερώτημα/πρόβλημα της εποχής μας είναι πλέον τούτο: Υπάρχει άραγε τύπος ανθρώπου, πέρα από το Άτομο, ικανός να το βγάλει από τη δίνη του οντολογικού μηδενισμού;
Απ’ αυτό, το ήδη κεντρικό σε Δύση και Ανατολή, Βορρά και Νότο, ερώτημα/πρόβλημα, αν πιαστούμε και κατορθώσουμε να δώσουμε απάντηση, αυτή θα μπορεί όντως να σταθεί ως οικουμενική πρόταση.
Η απάντηση των άγνωστων ελληνικών Φώτων είναι: Ναι. Υπάρχει τέτοιος τύπος ανθρώπου και λέγεται Πρόσωπο.
Στηρίζεται δε – η απάντηση αυτή- όχι στο τι λέω εγώ, αλλά στο μοναδικό στον κόσμο ιστορικό προηγούμενο: Τη μετάβαση του Πανελληνίου, από την ομόλογη δική του κρίση της εξατομίκευσης, στον βυζαντινό Προσωποκεντρικό πολιτισμό.
Η εμπειρία και γνώση της ελληνικής Προσωποκεντρικής μετάβασης, η εισέτι απρόσληπτη από Ανατολή και Δύση (ημών περιλαμβανομένων), είναι η απάντησή μας στο κοινό/οικουμενικό πρόβλημα.
Υπάρχει (αυτή η εμπειρία και γνώση) στο συγκεκριμένο αυτό σημείο της ελληνικής ιστορίας, προσιτή στον καθένα. Θα μπορούσε κάλλιστα να αξιοποιηθεί σαν το γνωσιολογικό αρχιμήδειο στήριγμα, προκειμένου να υπερβούμε την πόλωση Ατομοκεντρισμού – Κολεκτιβισμού και να βγούμε από τον εμπεδόκλειο «Δίνο» – Στρόβιλο του οντολογικού Μηδενισμού.
Μέσα στον Στρόβιλο αυτό, λαμβάνει χώρα η ανακύκλωση των οντολογικών παραμέτρων των πολιτισμών. Μεσολαβούντος –εννοείται- του «Αρείου Πάγου» των διαπολιτισμικών και ενδοπολιτισμικών διενέξεων, που δεν είναι άλλος από τον Ηρακλείτειο Πόλεμο, των «πατέρα πάντων».
Περαίνοντας την εισήγησή μου, θα έλεγα, ότι ο προβληματισμός πάνω στην πρόταση αυτή, δύνανται να ξεκλειδώσει και τα προσιδιάζοντα Φώτα της Ολυμπιακής μας «κληρονομιάς».
Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου 2023
Ταλιμπανισμός (μικρό σχόλιο)
Έχουν και οι αθεϊστές τους ταλιμπάν τους, με πρώτο και καλύτερο τον Dawkins.-
12/9/2023
Γ.Μ.Β.
Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου 2023
«Θρησκεία, Ιδεολογία, Πολιτισμός στη σύγχρονη εποχή», του Χριστόφορου Ελ. Αρβανίτη (κριτική)
Χριστόφορος Ελ. Αρβανίτης, Θρησκεία - ιδεολογία - πολιτισμός στη σύγχρονη εποχή, εκδόσεις Επίκεντρο (σειρά: CEMES 27), Θεσσαλονίκη 2020, ISBN: 978-960-458-513-7.
πηγή: bookpress
Για τη μελέτη του Χριστόφορου Ελ. Αρβανίτη «Θρησκεία, Ιδεολογία, Πολιτισμός στη σύγχρονη εποχή» (πρόλογος: Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, εκδ. Επίκεντρο)
Του Γιώργου Σιακαντάρη*
Δυστυχώς τα περισσότερα βιβλία στη χώρα μας τα σχετικά με την ανάλυση της θρησκείας και των θρησκευτικών στάσεων και συμπεριφορών χωρίζονται είτε στην κατηγορία επιφανειακών αντικληρικαλιστικών πονημάτων είτε σ’ αυτά που λειτουργούν ως «ιδεολογικοί μηχανισμοί» ενός διχαστικού δήθεν ορθόδοξου λόγου. Το βιβλίο του Χριστόφορου Ελ. Αρβανίτη, Επίκουρου Καθηγητή Κοινωνιολογίας του Χριστιανισμού και της Θρησκείας, ενός από τους πιο διεισδυτικούς και ανοικτόμυαλους αναλυτές της Θρησκείας ως κοινωνικού και παράγωγου πολιτισμού φαινομένου, δεν αποτελεί απλώς εξαίρεση: Αποτελεί οδηγό για το ποια μπορεί να είναι η προοδευτική ματιά στην ανάλυση της θρησκείας ως πολύπλοκης διαδικασίας που δεν μπορεί να αναλώνεται σε υπεραπλουστεύσεις ενός αντικληρικαλισμού ή ενός ορθόδοξου εθνικισμού.
Για να μη παρερμηνευτούν αυτές οι γραμμές, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ανάλυση του θρησκευτικού φαινομένου αυτού καθαυτού, με ένα θεολογικό έργο δηλαδή, αλλά με την ανάλυση των σχέσεων της θρησκείας με το κοινωνικό, ιδεολογικό και πολιτισμικό περιβάλλον της. Επομένως, έχουμε μια εξαιρετική κοινωνιολογία της θρησκείας. Κατ’ αυτή την κοινωνιολογία, η θρησκεία ενοποιεί ανθρώπους διαφορετικούς μεταξύ τους όσον αφορά τις ταξικές και τις πολιτικές τους ιδεολογίες. Η επιρροή της θρησκείας μάλιστα είναι πιο δυνατή, εκεί όπου αποδυναμώνεται η επιρροή της πολιτικής. Βεβαίως ο συγγραφέας δεν παραλείπει να τονίζει και την άλλη πλευρά, τον διαχωριστικό λόγο των θρησκειών, μόνο που αυτόν τον αποδίδει όχι τόσο στο θεολογικό και θρησκευτικό περιεχόμενο τους, όσο στον τρόπο που τις χειρίζονται οι ίδιες οι εκκλησίες αλλά και τα εθνικά κράτη.
Η θρησκεία ως προϊόν και παράγωγο των επιμέρους ανθρώπινων πολιτισμών αποτελεί κοινωνική κατασκευή, αλλά ταυτοχρόνως και πολιτισμικό στοιχείο, όπως αυτό αναδύεται μέσα από διαφορετικές συλλογικότητες. Βεβαίως όλα τα παραπάνω δεν ισχύουν διαχρονικά, αλλά μόνο στο πλαίσιο της νεωτερικότητας, πρώιμης και ύστερης, πρώτης και δεύτερης. Κατά τον συγγραφέα, και πολύ σωστά, είναι λανθασμένες εκείνες οι ερμηνείες που αποβάλλουν τη θρησκεία από τη νεωτερικότητα. Εκείνο που αποβάλλει η νεωτερικότητα δεν είναι η θρησκεία, αλλά η ταύτιση της με την κοσμική εξουσία.
Γίνονται θρησκείες οι ιδεολογίες;
Οι ιδεολογίες ως συστήματα επεξεργασμένων ιδεών της ανθρώπινης νόησης είναι παράγοντες σύγκρουσης και ανατροπής. Τι το κοινό επομένως μπορούν να έχουν με τις θρησκείες; Στις παραδοσιακές κοινωνίες η θρησκεία αποτελούσε το θεμέλιο της γνώσης, αλλά και της ευσέβειας. Την υποχώρηση της ως κανόνα συμπεριφοράς κατά τον 18ο και 19ο αιώνα έρχεται να καλύψουν οι ιδέες που παράγονται στους κόλπους των αστικών και εργατικών μαζών. Είναι τώρα οι ιδεολογίες που προβάλλονται ως νέες θρησκείες. Οι ιδρυτές των ιδεολογιών εμφανίζονται με το κύρος των ιδρυτών των μεγάλων θρησκειών. Η εκκοσμίκευση δεν είναι μόνο άρνηση της ταύτισης του κοσμικού με το ιερό, είναι και θρησκειοποίηση των ιδεολογιών. Ο Χριστόφορος Αρβανίτης μας μαθαίνει ένα πολύ σοβαρό πράγμα. Αφενός πως ιδεολογία δεν σημαίνει πάντοτε στρεβλή συνείδηση και αφετέρου πως στην κοινωνία τίποτα δεν είναι καθαρό, τίποτα δεν είναι άσπρο-μαύρο. Εκεί που σ’ ένα φαινόμενο το προσεκτικό μάτι διακρίνει πολλά αρνητικά στοιχεία, το ίδιο προσεχτικό και ανεχτικό -όχι αμερόληπτο- μάτι μπορεί να διακρίνει και τους σπόρους μιας άμεσης ή βραχυπρόθεσμης προοδευτικής αλλαγής.
Το θρησκευτικό φαινόμενο συνδέεται και με την εξουσία. Όχι μόνο με την εκ πρώτης όψεως εξουσία που κατέχουν οι μεγάλες Εκκλησίες, αλλά και με τον τρόπο που οι θρησκείες επηρεάζουν και επηρεάζονται από τις πολιτικές ιδεολογίες. Επομένως, καθαρές καταστάσεις τύπου από εδώ η κοσμικότητα και από εκεί το ιερό δεν υπάρχουν ακόμη και στις ύστερες νεωτερικές κοινωνίες. Ο συγγραφέας βλέπει το πώς οι εθνικισμοί χρησιμοποιούν τις θρησκείες αλλά και το πώς αυτές τους χρησιμοποιούν. Ενδεικτική για το δεύτερο η διχαστική στάση του μακαριστού Χριστόδουλου τόσο στα θέματα των ταυτοτήτων όσο και στο Μακεδονικό. Βεβαίως, ο εθνικισμός των θρησκειών δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μόνο αρνητικό φαινόμενο. Αυτός προήλθε από μια από τις πιο ριζοσπαστικές ιδέες του 19ου αιώνα. Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα της Γαλλικής Επανάστασης, κάθε έθνος ένα κράτος, κάθε κράτος ένα έθνος. Οι εθνικές θρησκείες αρνούνται την μέχρι τότε νομιμοποίηση της εξουσίας του μονάρχη και το cuius regio eius religio (ότι ο βασιλιάς και η θρησκεία).
Ο αρχικός εθνικισμός των εκκλησιών, παράδειγμα η αυτονόμηση της Ελλαδικής Εκκλησίας από το Πατριαρχείο, συμβάδιζε με την ανάδειξη των εθνικών κρατών. Επειδή όμως όλα τα ωραία δεν διαρκούν πολύ, στη συνέχεια ο εθνικισμός εργαλειοποιήθηκε. Δυστυχώς, και οι εθνικές Εκκλησίες τον ακολούθησαν σ’ αυτόν τον δρόμο. Ας προσέξουμε όμως ότι ο συγγραφέας, ο οποίος είναι μέλος της Διεθνούς Αμνηστίας και της Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δεν αναζητεί κάποιες παρεκτροπές του θρησκευτικού αλλά διαβλέπει κοινωνικές τάσεις. Δεν είναι ζήτημα εγκατάλειψης από τη θρησκεία και τις εκκλησίες των αρχών τους αλλά ζήτημα προσαρμογής τους στα νέα δεδομένα και στην ανάγκη διατήρησης των εξουσιών τους.
Ο Επίκουρος Καθηγητής διαβάζει με καινοτόμο τρόπο και το πώς υψηλοί διανοητές αναλύουν το θρησκευτικό φαινόμενο. Ο Χομπς θεωρεί πως ο φυσικός νόμος ως αρχή είναι εκ Θεού. Αυτό όμως δεν νομιμοποιεί τις απαιτήσεις της Εκκλησίας να θεωρεί πως η εξουσία και αυτή προέρχεται εκ θεού. «Η Εκκλησία μέσα σε μια Πολιτεία δεν μπορεί να αξιώνει καμία θεσμική εξουσία, καθώς κάτι τέτοιο θα είχε ως συνέπεια την αφαίρεση εξουσιών από τον Λεβιάθαν και θα εισήγαγε τη διαρχία» (σ. 82). Ο Χομπς πρώτος θεωρεί πως η εκκλησιαστική εξουσία μπορεί να εκφράζεται μόνο μέσα από την ενότητά της με την πολιτική. Ο Ρουσσώ, πάλι, αφενός δεν επιθυμεί να αμφισβητήσει την πίστη κανενός, αλλά αφετέρου διαχωρίζει το κράτος ως αρμόδιο για ζητήματα λαϊκής κυριαρχίας από τη θρησκεία ως αρμόδια για δογματικά και θεολογικά ζητήματα. Στη βάση αυτού του διαχωρισμού ασκεί δριμύτατη κριτική στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ο Χομπς αποδέχεται ως μοντέλο διακυβέρνησης την ενοποίηση των δυο εξουσιών, ενώ ο Ρουσσώ διαχωρίζει τις δυο εξουσίες και για τα εγκόσμια αποδίδει προτεραιότητα στην κρατική εξουσία. Αυτό τον καθοδηγεί και στον τριπλό διαχωρισμό των θρησκειών. Σ’ αυτή του χωρίς ναούς και θυσιαστήρια ανθρώπου, σ’ αυτή του πολίτη μιας χώρας με τα δόγματα και τους θεσμούς λατρείας της και σε αυτή της κυριαρχίας του ιερέα ως διαμεσολαβητή με τον Θεό. Ο Φόιερμπαχ με τη σειρά του προσφεύγει στην ανθρωπολογία για να εξηγήσει την πίστη προς τον Θεό. Ο άνθρωπος –υποστηρίζει– δημιουργεί καθ’ εικόνα και ομοίωσή του τον Θεό και μετά αυτός ο Θεός δημιουργεί κατά τη δική του εικόνα και ομοίωση τον άνθρωπο. Ο Κοντ ορμώμενος από τη θεωρία των «τριών σταδίων» της ανθρωπότητας (θεολογικό, μεταφυσικό, θετικό) βλέπει στη θρησκεία το κατώτερο επίπεδο της ανθρώπινης γνώσης, για να μετατρέψει στη συνέχεια τη θετική σκέψη σε θρησκεία της ανθρωπότητας. Στη συνέχεια εξετάζει τις αντιλήψεις των λεγόμενων ουτοπιστών (Μπέικον, Μουρ, Σαιν Σιμόν και πολλών άλλων) για το θρησκευτικό φαινόμενο.
Ο κοινωνιολόγος της θρησκείας είναι ιδιαίτερα απαξιωτικός όσον αφορά το πως αντιλαμβανόταν το θρησκευτικό φαινόμενο ο Μαρξ. Νομίζω όμως πως τον αδικεί λίγο, όταν τον κατηγορεί για άγνοια της θρησκείας αλλά και για υπεραπλούστευση των παραμέτρων της. Αν και στη ρήση του Μαρξ για τη θρησκεία ως «όπιο του λαού» δεν ξεχνά να τονίσει και την λίγο πιο πάνω αναφορά πως αυτή αποτελεί «τον αναστεναγμό του καταπιεσμένου». Αυτή η θέση κάνει πιο πολύπλοκη τη σχέση του Μαρξ με τη θρησκεία και όχι όπως την «μετέφρασε» ο σοβιετικός διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός ως ψευδή συνείδηση. Για τον Μαρξ –κατά τη γνώμη μου– οι θρησκείες δεν ήταν μόνο μια «ψευτιά» αλλά και μια έκφανση του βαθμού ωριμότητας / ανωριμότητας του κοινωνικού. Η φιλελεύθερη παρέμβαση (Λοκ, Σμίθ, Μιλ, Τοκβίλ, θα πρόσθετα και τον Κοντορσέ) δεν εξετάζει τις βάσεις της θρησκευτικής πίστης και συμπεριφοράς, απλά στηλιτεύει την επέμβαση του κλήρου στις ελευθερίες και στα δικαιώματα του ανθρώπου. Θα πρόσθετα πως αν ο φιλελευθερισμός αναχθεί μόνο σ’ αυτό, τότε και αυτός προσεγγίζει πολύ ρηχά το θρησκευτικό φαινόμενο.
Η σχέση θρησκείας και πολιτισμού
Η σχέση θρησκείας και πολιτισμού καθορίζεται από το γεγονός πως η θρησκεία ως κοινωνικό φαινόμενο έχει άπειρες πολιτισμικές εκφάνσεις, απορροφά και ενσωματώνει στο περιεχόμενό της στοιχεία των πολιτισμών πάνω στους οποίους αναπτύσσεται, νοηματοδοτεί συμπεριφορές που έχουν πολιτιστικό αποτύπωμα, αναπαράγει, συμπορεύεται και υποστηρίζει συγκεκριμένες ιδεολογίες, αποτελεί συλλογικό βίωμα και πράξη. Επομένως, από ιστορικής οπτικής γωνίας, για κανένα λόγο δεν μπορεί να γίνει δεκτή η αυτονόμηση της θρησκείας από τον πολιτισμό. Η θρησκεία ως φορέας συγκεκριμένων ιδεολογιών καλύπτει μεγάλο μέρος του ανθρώπινου πολιτισμού. Εδώ εξετάζεται και ο ρόλος των τεσσάρων ουμανισμών (της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης, της Επανάστασης, του Φιλελευθερισμού) στη διαμόρφωση των σχέσεων θρησκείας και πολιτισμού. Για να καταλήξουμε στην ανάγκη υποστήριξης της πολυπολιτισμικής συνύπαρξης, στην εποχή που με αφορμή τις ακρότητες του «πολιτικά ορθού», δήθεν «φιλελεύθεροι» και «φιλελεύθερες» αρνούνται την πολυπολιτισμικότητα. Αυτοί/ες, πίσω από την ισλαμοφοβία τους αποκρύπτουν την ξενοφοβία τους (σ. 266). Την ίδια στιγμή όμως χαράσσονται και όρια στην πολυπολιτισμικότητα. Αυτά διαμορφώνονται από τη στιγμή που αυτή, σε αντίθεση με τους αρχικούς στόχους της, χρησιμοποιείται για τη γκετοποίηση και όχι την επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών.
Αθεϊστές και άθεοι
Η διαδρομή μας συνεχίζεται με την περιγραφή των θρησκευτικών συμπεριφορών. Διακρίνονται τέσσερεις. Εκκλησιαστικότητα με θρησκευτικότητα όπου η εξωτερική εμφάνιση της τήρησης των εκκλησιαστικών λατρειών συνοδεύεται από την ειλικρινή πίστη. Εκκλησιαστικότητα για το θεαθήναι και όχι για λόγους πραγματικής πίστης. Θρησκευτικότητα χωρίς τήρηση του εκκλησιαστικού. Και τέλος άρνηση και της θρησκευτικότητας και της εκκλησιαστικότητας. Ενώ κάνει και τη γνωστή διάκριση αγνωστικισμού και αθεϊσμού. Εδώ όμως μεγαλύτερη σημασία –κατ’ εμέ– έχει η διάκριση μεταξύ αθεϊστών (φανατικοί της αθεΐας και του αντικληρικαλισμού) και άθεων (χωρίς μίσος και περιφρόνηση προς τους ένθεους). Και γιατί εξετάζονται όλα αυτά; Γιατί όλες αυτές οι θρησκευτικές συμπεριφορές παράγουν πολιτισμό και αναπαράγονται απ’ αυτόν.
Μετά απ’ όλα αυτά, και όχι στην αρχή όπως λανθασμένα κάνουν πολλοί μελετητές, προσφεύγει στους διάφορους ορισμούς του θρησκευτικού φαινομένου και της πίστης. Για να ολοκληρώσει με την καταγραφή των θρησκευτικών συλλογικοτήτων στην Ευρώπη και την ανάγκη ανοχής που προκύπτει από την πολυθρησκευτικότητα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Μια πολυθρησκευτικότητα που αποτελεί ένα open space της συνύπαρξης ένθεων διαφορετικών δογμάτων και άθεων. Ο Χριστόφορος Αρβανίτης βεβαίως δεν υποτιμά το βαθμό δυσκολίας αυτής της συνύπαρξης στο βαθμό που, σε αντίθεση με την πολυπολιτισμικότητα, οι μονοπολιτισμικές ταυτότητες παρέχουν ασφάλεια, ενότητα και συνοχή στα μέλη τους. Εδώ η θρησκεία και η εκκλησία καλούνται να παίξουν τον ενωτικό και όχι τον διχαστικό πολιτισμικό τους ρόλο. Και μπορούν, αν θέλουν. Γιατί στο βιβλίο τονίζεται πως η ενότητα και όχι ο διχασμός ενυπάρχει στον πυρήνα της μη εργαλειοποιημένης ανοικτής θρησκευτικής συνείδησης και ταυτότητας.
Σήμερα, κυρίως στη χώρα μας, αλλά όχι μόνο, ο θρησκευτικός χώρος αναδεικνύεται ως ο κατεξοχήν αντιευρωπαϊκός χώρος. Αυτό όμως δεν προκύπτει από το περιεχόμενο της θρησκείας, αλλά από την εκμετάλλευση και τη διαστρέβλωση με δόλια μέσα αυτού του περιεχομένου. Στο πλαίσιο αυτής της θέσης του ασκεί μια από τις πιο δριμύτατες κριτικές, εκ των έσω, στις πρακτικές και τους αναχρονισμούς ισχυρών εκκλησιαστικών κύκλων μέσα στην Ορθοδοξία. Πρακτικές και αναχρονισμοί που τις περισσότερες φορές συγκρούονται με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τον βιβλικό-ευαγγελικό και χριστολογικό λόγο αγάπης γι’ όλους (χαρακτηριστικές περιπτώσεις ο προαναφερθείς μακαριστός Χριστόδουλος και ο λόγιος Χρήστος Γιανναράς).
Θα ήθελα όμως να κάνω εδώ μια παρατήρηση. Ούτε κι ο βιβλικός-ευαγγελικός και χριστολογικός λόγος είναι εντελώς απαλλαγμένος από στοιχεία εμπάθειας και άρνησης του διαφορετικού άλλου. Μόνο ο Διαφωτισμός μπορεί να ισχυριστεί πως εκφράζει κάτι τέτοιο. Βεβαίως δεν μπορεί κανείς φίλος του Διαφωτισμού να μη συμφωνεί με φωνές σαν αυτή του συγγραφέα, όταν αυτές τονίζουν πως «ο αλληλοσεβασμός και η αλληλεγγύη μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων είναι έννοιες οι οποίες στην πράξη δημιουργούν δεσμούς φιλίας και αγάπης μεταξύ των πιστών διαφορετικών θρησκευμάτων. Ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αποτελούν προϊόντα ανωριμότητας και ανασφάλειας, ενδεχομένως δε και προϊόντα αλαζονείας σε προσωπικό και εθνικό επίπεδο…» (σ. 280). Βεβαίως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αποτελούν και προϊόν της χαμένης αξιοπρέπειας (Μάικλ Σαντέλ) των λιγότερο ευνοημένων στρωμάτων (Τζον Ρολς). Αλλά ο συγγραφέας έχει δίκιο όταν υποστηρίζει πως ακόμη και αν ως δια μαγείας εξαφανίζονταν όλες οι υλικές ανάγκες και ανισότητες, οι συγκρούσεις για τις ταυτότητες μεταξύ των ανθρώπων δεν θα καταργούνταν. Η πίστη και η θρησκεία καλούνται να μειώνουν και όχι να αυξάνουν τις συγκρούσεις που βασίζονται σε προνεωτερικούς διαχωρισμούς. Μόνο η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία μπορεί να πατήσει ο διάλογος της συνύπαρξης θρησκειών και πολιτισμών. Και βέβαια μακριά από αντιδραστικές φωνές, όπως αυτή του Σάμιουελ Χάντιγκτον και του δικού μας Χρήστου Γιανναρά, τους οποίους πολλές φορές ο Επίκουρος Καθηγητής φέρνει ως αντιπαράδειγμα στο νηφάλιο χριστιανικό λόγο Αγάπης του Αρχιεπισκόπου Τιράνων Αναστάσιου και του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου. Αν λάβουμε υπόψη μας πως στο θεολογικό χώρο είναι δημοφιλείς αυτές οι μισαλλόδοξες φωνές και όχι αυτές της Ορθοδοξίας ως αγάπης, κατανοούμε πόσο σημαντικό είναι να υπάρχουν και να διαβάζονται τέτοια βιβλία.
Απόσπασμα από το βιβλίο:
«Σήμερα οι κλειστές κοινωνίες του φόβου και της εθνικιστικής και φυλετικής ασφάλειας έχουν επανέλθει και επιδιώκουν να κυριαρχήσουν, κατά τον τρόπο των οκτώ μηνών τρομοκρατίας από τον Κριτία και τους Τριάκοντα Τυράννους. Ο ηθικός και πολιτισμικός μηδενισμός του Παλαιού Ολιγαρχικού, καταδείχθηκε μέσα από την τυραννία των Τριάκοντα, καθώς και η καταπολέμηση της ελευθερίας της σκέψης και της αλήθειας βασίστηκε, κυρίως, στη δυσπιστία έναντι του ανθρώπινου πολιτισμού. Η επιστροφή σε τέτοιες επιλογές ή σε επιλογές Ιεράς Εξέτασης και Μυστικής Αστυνομίας αποτελούν επιλογές για επιστροφή σε μια κοινωνία θηρίων για την αλλαγή της οποίας ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έχυσε πολύ αίμα» (σ. 284)
_______________________________
*Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια)