3η Σεπτεμβρίου: η πολυτραγουδισμένη, αλλά ξεχασμένη επέτειος!

 

Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου. Διακρίνεται έφιππος ο Δημήτριος Καλλέργης (Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών - Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία, Αθήνα). Πηγή: Βικιπαίδεια.

Του Θεόδωρου Ι. Ρηγινιώτη

Η ημερομηνία 3 Σεπτεμβρίου είναι μία από τις σημαντικότερες επετείους της νεότερης ιστορίας της πατρίδας μας. Η επέτειος ενός γεγονότος που άλλαξε την ίδια την ελληνική ιστορία και διαθέτει τεράστιας σημασίας κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα. Δυστυχώς όμως, αν και έχει αφήσει ίχνη ακόμη και στην καθημερινή μας ζωή, είναι πλέον ξεχασμένη από τη συλλογική μνήμη του λαού μας, αφού η άγνοια της ιστορίας μας (με ευθύνες και του εκπαιδευτικού συστήματος και των ΜΜΕ, αλλά και του καθενός μας προσωπικά) αγγίζει τα όρια της απελπισίας.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843 ξέσπασε στην Αθήνα επανάσταση του ίδιου του ελληνικού λαού ενάντια στον βασιλιά της Ελλάδας Όθωνα, με την απαίτηση να δοθεί στους Έλληνες σύνταγμα, δηλαδή ο θεμελιώδης νόμος του κράτους, που ορίζει τις βασικές αρχές της νομοθεσίας και με τον οποίο πρέπει να συμφωνούν όλοι οι υπόλοιποι νόμοι για να είναι έγκυροι. Το αίτημα της επανάστασης δηλαδή ήταν να πάψει ο Όθωνας να κυβερνά ανεξέλεγκτα όπως ήθελε και (ακόμη και αν ήταν βασιλιάς) κάθε απόφασή του να θεωρείται άκυρη αν δεν είναι σύμφωνη με το σύνταγμα που θα ψηφιζόταν. Έτσι, το πολίτευμα της Ελλάδας, από απόλυτη μοναρχία (ένας μονάρχης – βασιλιάς δηλαδή – που θα κυβερνά μόνο με τις δικές του αποφάσεις), μετατράπηκε σε συνταγματική μοναρχία.

Πρωτεργάτης της επανάστασης ήταν ο στρατηγός Μακρυγιάννης, ένας από τους σημαντικότερους αγωνιστές της Επανάστασης του 1821, ενώ συμμετείχαν και πλήθος άλλοι «συνομώτες», οι οποίοι προετοίμαζαν την εξέγερση πολύ καιρό. Ανάμεσα στους πιο βασικούς πρέπει να αναφέρουμε και τον Ρεθεμνιώτη συνταγματάρχη και ήρωα του 1821 Δημήτριο Καλλέργη (1803-1867).

Να διευκρινίσουμε ότι το ελληνικό κράτος είχε τότε μόλις 13 χρόνια ζωή. Είχε ιδρυθεί το 1830, με τη λήξη της Τουρκοκρατίας, αλλά περιελάμβανε μόνο τη Στερεά Ελλάδα, μαζί με την Εύβοια, την Πελοπόννησο και κάποια άλλα νησιά. Όλος ο υπόλοιπος ελληνικός χώρος ήταν τουρκοκρατούμενος. Οι Έλληνες γνώριζαν πολύ καλά τι σημαίνει σύνταγμα, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 οι Εθνικές Συνελεύσεις των αγωνιστών και του λαού είχαν συντάξει συντάγματα (τα «Συντάγματα της Επανάστασης»), τα οποία μάλιστα χαρακτηρίζονται ιδιαιτέρως προοδευτικά.

Κυβερνήτης της Ελλάδας ορίστηκε με απόφαση της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης ο Ιωάννης Καποδίστριας, μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες ολόκληρης της ελληνικής ιστορίας, ο οποίος επίσης κυβερνούσε χωρίς σύνταγμα, με ένα συμβουλευτικό σώμα Γερουσίας, που ονομάστηκε «Πανελλήνιον». Η διαφορά όμως είναι ότι την αναστολή του συντάγματος δεν την επέβαλε ο Καποδίστριας, αλλά τη ζήτησε από τους ίδιους τους εκπροσώπους του νεογέννητου ελληνικού κράτους, για να μπορεί να ελέγξει το χάος και τις αντιμαχόμενες παρατάξεις που κυριαρχούσαν στην πατρίδα μας. Επίσης, ο Καποδίστριας τα έδωσε όλα για την Ελλάδα, και τελικά δολοφονήθηκε το 1832, ενώ η βασιλεία, που μας επιβλήθηκε στη συνέχεια από τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, κυβερνούσε κατά το συμφέρον της.

Μετά τον αδικοχαμένο Κυβερνήτη, στην Ελλάδα επιβλήθηκε βασιλεία, με αναγκαστική αποδοχή ενός βασιλιά που θα ερχόταν από την Ευρώπη και θα ήταν μέλος των «γαλαζοαίματων» βασιλικών οικογενειών που κυβερνούσαν τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Αυτό ήταν απαίτηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων για την αναγνώριση της Ελλάδας ως νόμιμου και ανεξάρτητου (υποτίθεται) κράτους. Στη χώρα μας βέβαια κυριαρχούσαν επίσης μερίδες που υποστήριζαν την προσκόλληση της Ελλάδας στην επιρροή και την «προστασία» κάποιας ευρωπαϊκής δύναμης («αγγλόφιλο», «ρωσόφιλο» και «γαλλόφιλο» κόμμα, δηλ. μερίδα, ομάδα).

Αν και υπήρξαν και άλλοι πιθανοί βασιλείς, εν τέλει ήρθε ο ανήλικος πρίγκιπας της Βαυαρίας Όττο, το όνομα του οποίου εξελληνίστηκε σε Όθων. Η Βαυαρία είναι ένα από τα ομόσπονδα κρατίδια που συναπαρτίζουν τη Γερμανία. Επειδή ο Όθων ήταν ανήλικος, μέχρι την ενηλικίωσή του, η χώρα κυβερνήθηκε από τρεις «αντιβασιλείς», τους Άρμανσπεργκ, Μάουρερ και Χάιντεκ, η σκληρή και αυθαίρετη διακυβέρνηση των οποίων προκάλεσε τεράστια αναστάτωση και δυσαρέσκεια στον ελληνικό λαό, που έβλεπε να καταπιέζεται πλέον από «νέους δυνάστες» αντί για τους Τούρκους!

Με την ενηλικίωσή του το 1835 ο Όθων κυβέρνησε καλοπροαίρετα, αλλά ανεπαρκώς: «Οκτώ χρόνια μετά την ενηλικίωση του Όθωνα, η κατάσταση στον ελλαδικό χώρο ήταν δραματική. Μεγάλα προβλήματα, όπως η αγροτική γη, οι εθνικές γαίες, η εκπαίδευση κ.ά. συνέχισαν να ταλανίζουν τη χώρα, με αποτέλεσμα την δικαιολογημένη δυσφορία του λαού. Η χώρα είχε περιέλθει σε δεινή οικονομική θέση, στα πρόθυρα πτωχεύσεως, λόγω αδυναμίας αποπληρωμής του δανείου 60 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων που είχε λάβει το 1833 με την εγγύηση των τριών προστάτιδων δυνάμεων.

Ο βασιλιάς Όθωνας είχε υποχρεωθεί σε σκληρή οικονομική πολιτική, με απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων και ευρείες περικοπές μισθών. Επίσης, είχε μειώσει την ετήσια βασιλική χορηγία κατά 20% και είχε ανακαλέσει τους Έλληνες πρέσβεις στο εξωτερικό. Στην Αθήνα, τη νέα πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου, οι τιμές της γης και των ακινήτων είχαν φτάσει στα ύψη, ενώ κυριαρχούσε η τοκογλυφία. Περαιτέρω, ο απολυταρχικός τρόπος άσκησης της εξουσίας του παλατιού πολλές φορές οδηγούσε σε μικροεξεγέρσεις, οι οποίες καταστέλλονταν αμέσως από τον κυβερνητικό στρατό. Το παλάτι συγκέντρωνε το γενικό μίσος και αποτελούσε τον στόχο της πολιτικής και κοινωνικής πάλης» (από το λήμμα «Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου» στη Βικιπαίδεια).

Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου πέτυχε το στόχο της παραχώρησης συντάγματος στον ελληνικό λαό. Ωστόσο, ο στόχος αυτός ήταν και σύμφωνος με τις επιθυμίες των μεγάλων δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας), που η κάθε μία πίστευε για λογαριασμό της ότι η εξέλιξη αυτή θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντά της. Όμως η παραχώρηση συντάγματος αποτελεί ένα γεγονός εξαιρετικής σπουδαιότητας στη νεότερη πολιτική ιστορία της πατρίδας μας, ενώ η ίδια η εξέγερση περιέχει το μήνυμα του λαϊκού ξεσηκωμού απέναντι στην κρατική εξουσία – και μάλιστα σε μια ξενόφερτη εξουσία – με τη συμμετοχή ως πρωτεργατών των ίδιων των ηρώων της απελευθέρωσης της χώρας μας κατά την επανάσταση του πρόσφατου παρελθόντος (του 1821).

Ίχνη της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου αποτελούν η μετονομασία της Πλατείας των Ανακτόρων σε Πλατεία Συντάγματος (είναι η γνωστή κεντρική πλατεία της Αθήνας, τα δε ανάκτορα είναι το κτήριο της σημερινής Βουλής), αλλά και η ονομασία της Οδού 3ης Σεπτεμβρίου δίπλα στην Ομόνοια.  

Το γεγονός έχει αποτυπωθεί σε τραγούδια που αγαπήθηκαν πολύ από τον ελληνικό λαό κατά το παρελθόν, όπως το τραγούδι «Φίλοι κι αδέρφια», που τραγούδησε ο Νίκος Ξυλούρης, από την ιστορικής σημασίας επιθεώρηση «Το μεγάλο μας τσίρκο» (στίχοι Ιάκωβου Καμπανέλλη, μουσική Σταύρου Ξαρχάκου), το τραγούδι «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» των Ηλία Ανδριόπουλου και Μάνου Ελευθερίου, από το δίσκο «Γράμματα στο Μακρυγιάννη» του 1979, όπου τραγούδησαν ο Αντώνης Καλογιάννης και η Άλκηστις Πρωτοψάλτη.

Στο «Μεγάλο μας τσίρκο», το οποίο παίχτηκε στο θέατρο κατά την περίοδο της δικτατορίας, μεταφέροντας πολύτιμα μηνύματα ελευθερίας μέσα από μια χιουμοριστική (ή καλύτερα γλυκόπικρη) ματιά ολόκληρης της νεότερης ιστορίας μας, περιλαμβάνεται και ο περίφημος διάλογος ανάμεσα στις προσωποποιημένες μεγάλες δυνάμεις «Να έχουν σύνταγμα ή να μην έχουν;», που φανερώνει τα διαχρονικά διεθνή πολιτικά παιχνίδια σε βάρος των αδύναμων και εξαρτημένων χωρών και των μικρών λαών και εν προκειμένω σε βάρος της χώρας μας.

Για την ιστορία, ας πούμε ότι ο Όθων αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να αποχωρήσει από την Ελλάδα, μαζί με τη σύζυγό του βασίλισσα Αμαλία, περίπου είκοσι χρόνια αργότερα, το 1862. Ο «ελληνικός θρόνος» δόθηκε σε έναν άλλο ξένο πρίγκιπα (από τη Δανία), τον Γεώργιο, από τον Οίκο των Γλύξμπουργκ, ο οποίος ονομάστηκε Γεώργιος Α΄ βασιλεύς των Ελλήνων. Η δυναστεία των Γλύξμπουργκ βασίλεψε στην Ελλάδα μέχρι το 1973, οπότε η βασιλεία στη χώρα μας καταργήθηκε με δημοψήφισμα της χούντας (για τα δικά της συμφέροντα) και το πολίτευμα άλλαξε σε «Προεδρική δημοκρατία» με πρόεδρο τον δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο, ενώ το 1974, μετά την πτώση της χούντας, με νέο δημοψήφισμα, μετατράπηκε σε «Προεδρευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία» (το σημερινό μας πολίτευμα, με «ανώτατο άρχοντα» τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας). 

Κατά πόσον στη χώρα μας επικρατεί όντως δημοκρατία ή κυριαρχία συγκεκριμένων οικογενειών, πολυεθνικών εταιριών και ξένων δυνάμεων, ας το αφήσουμε στην κρίση κάθε αναγνώστη αυτών των γραμμών και γενικά κάθε Έλληνα. Ευχαριστώ.