Του Χάρη Ανδρεόπουλου*
Στα μέσα της περασμένης εβδομάδας το μαντάτο που έγινε πρωτοσέλιδο (στα «ΝΕΑ» 26.08.2022, σ. 1η και 36η) ήρθε να (ξανα-) “ταράξει τα νερά”: «Μάθημα Θρησκευτικών: Δικαίωμα απαλλαγής και για Ορθοδόξους».
Στο ρεπορτάζ παρουσιαζόταν η Γνωμοδότηση 2/2022 (με ΑΠ 2092/22.08.2022) της ανεξάρτητης Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ – εφεξής: «Αρχή») βάσει της οποίας η δυνατότητα της απαλλαγής από την υποχρέωση παρακολούθησης του (ομολογιακού, με περιεχόμενο ορθοδόξου χριστιανικού χαρακτήρα) μαθήματος των Θρησκευτικών (εφεξής: «ΜτΘ»), η οποία παρέχεται σήμερα σε μη χριστιανούς Ορθόδοξους μαθητές (αλλοθρήσκους, ετεροδόξους, αθρήσκους, αθέους και αγνωστικιστές) με την επίκληση λόγων «θρησκευτικής συνείδησης», θα πρέπει τώρα να διευρυνθεί και παρασχεθεί και στους χριστιανούς Ορθοδόξους μαθητές.
Σύμφωνα με το σκεπτικό της Αρχής η απαλλαγή αυτή θα μπορούσε να ερείδεται στην επίκληση λόγων «συνείδησης» (γενικώς και όχι ρητώς της «θρησκευτικής») που ως τέτοιοι λόγοι, λέει η Γνωμοδότηση της Αρχής, μπορούν να νοηθούν οι «ευρύτερες συνειδησιακές πεποιθήσεις» στις οποίες περιλαμβάνονται και οι «κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις, πέραν των αμιγώς θρησκευτικών (…)». Η Αρχή (όπως και με τις προηγηθείσες, σχετικές αποφάσεις της 28/2019 και 32/2020), θεωρώντας ότι η επίκληση λόγων «θρησκευτικής συνείδησης» συνιστά βαθεία επέμβαση στο «forum internum» (ενδιάθετο θρησκευτικό φρόνημα) του μαθητή, εισηγείται η απαλλαγή να δίνεται χωρίς διάκριση: σε μη χριστιανούς Ορθοδόξους, αλλά και σε χριστιανούς Ορθοδόξους – γενικώς προς πάντα ενδιαφερόμενo – με την επίκληση, γενικώς, λόγων «συνείδησης».
Επειδή, όμως, η λειτουργία του Κράτους διέπεται από ορισμένους βασικούς κανόνες θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι βάσει διατάξεως – και μάλιστα συνταγματικής (αρθ. 95) – η Διοίκηση έχει την υποχρέωση να συμμορφώνεται προς τις δικαστικές αποφάσεις και δη όταν αυτές προέρχονται από το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας, το Συμβούλιο της Επικρατείας (εφεξής: ΣτΕ). Για το θέμα του ΜτΘ έχουμε συγκεκριμένες και σαφείς, κρυσταλλίνης διαυγείας αποφάσεις τις οποίες (μας αρέσει – δεν μας αρέσει το διατακτικό τους) οφείλει ο Κράτος (η Διοίκηση) όχι απλώς να τις σεβασθεί, αλλά και να τις εφαρμόσει.
Υπενθυμίζουμε, λοιπόν, ότι με τις αποφάσεις Ολομ. ΣτΕ 660/2018 (για το Γυμνάσιο) και 926/2018 (για το Λύκειο) – για τις οποίες θα πρέπει να καταγραφεί ότι αποτέλεσαν την πρώτη νομολογιακή στιγμή που το ΣτΕ ασχολήθηκε ευθέως και όχι παρεμπιπτόντως με τον συνταγματικά θεμιτό χαρακτήρα του ΜτΘ – το δικαστήριο, θεωρώντας ότι το ΜτΘ είναι μάθημα (θρησκευτικής) ταυτότητας και όχι (διαχριστιανικής ή διαθρησκειακής) ενημέρωσης ή διαλόγου, επιβεβαίωσε, αλλά και εμπλούτισε την πάγια νομολογία του, συμπεραίνοντας ότι το ΜτΘ, κατά το Σύνταγμα, επιβάλλεται να είναι αφενός μεν ομολογιακό αφετέρου δε υποχρεωτικό για τους χριστιανούς ορθοδόξους μαθητές. Προκειμένου δε να προστατεύσει τη θρησκευτική ελευθερία όσων μαθητών δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι, διέγνωσε το δικαίωμα των τελευταίων σε πλήρη απαλλαγή από τη σχετική διδασκαλία.
Ενεργώντας θετικά προς την κατεύθυνση υλοποίησης των εν λόγω δικαστικών αποφάσεων η Διοίκηση και εν προκειμένω το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (εφεξής: ΥΠΑΙΘ), με τη συνδρομή και εποπτεία του αρμοδίου θεσμικού επιστημονικού οργάνου που λέγεται Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), εξέδωσε τα νέα Προγράμματα Σπουδών (Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου) για το ΜτΘ, τα οποία εφαρμόζονται ήδη σε πιλοτικό επίπεδο στα πρότυπα και πειραματικά σχολεία της χώρας, πρόκειται δε να εφαρμοσθούν σε καθολικό επίπεδο από τη μεθεπόμενη σχολική χρονιά (2023-2024). Εν τω μεταξύ επίκεινται οι επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών (Θεολόγων-ΠΕ01, Δασκάλων-ΠΕ70) από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, η έκδοση των νέων βιβλίων, ενώ έχει ήδη τεθεί (και εφαρμόζεται μετά θρησκευτικής ευλαβείας) και το (καθορισμένο από το ΣτΕ) πλαίσιο για το δικαίωμα απαλλαγής από την παρακολούθηση του ΜτΘ για τους μη χριστιανούς ορθόδοξους μαθητές.
Η Γνωμοδότηση της Αρχής είναι, κατά τη γνώμη μας, προδήλως αντισυνταγματική γιατί έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με το άρθρο αρθ. 16 § 2 του Συντάγματος με το οποίο ορίζεται ως ένα βασικό, δομικό στοιχείο της Παιδείας «η ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης», νοουμένης, εν προκειμένω, σύμφωνα με την ερμηνεία του ΣτΕ, ως «θρησκευτικής συνείδησης» της «ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης», ενώ έρχεται, επίσης, και σε αντίθεση με την υποχρεωτικότητα παρακολούθησης του ΜτΘ για τους χριστιανούς ορθοδόξους μαθητές , όπως αυτή κατοχυρώνεται με τις αποφάσεις του ΣτΕ, προτείνοντας επί της ουσίας – η Αρχή – την μετατροπή του ΜτΘ σε προαιρετικό! Βεβαίως δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό, καθώς το ίδιο εισηγείτο προ 14ετίας (το 2008) και η άλλη (ανεξάρτητη) Αρχή, αυτή του Συνηγόρου του Πολίτη (ΣτΠ), προτείνοντας (με την υπ. αριθμ. πρωτ. 15595.2/14.11.2008 «Σύστασή» του προς το ΥΠΑΙΘ) την απαλλαγή για όλους όσους ήθελαν να επικαλεσθούν λόγους «συνείδησης» (γενικώς) – είτε ήταν μη χριστιανοί ορθόδοξοι, είτε ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι (βλ. «Ελευθερία» Λαρίσης, 19.11.2008, σ. 17).
Ο τότε Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Ευριπίδης Στυλιανίδης, λαμβάνοντας υπόψη του την μέχρι τότε νομολογία του ΣτΕ, με την οποία προβλεπόταν η υποχρεωτικότητα παρακολούθησης του ΜτΘ (ΣτΕ 3356/1995 και 2176/1998), έθεσε την Σύσταση του ΣτΠ στο αρχείο. Πιστεύουμε – και θέλουμε να ελπίζουμε – ότι το ίδιο θα πράξει και η νυν Υπουργός Νίκη Κεραμέως με την τωρινή Γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων. Το ΣτΕ είναι υπεράνω της (εν λόγω και πάσης άλλης «ανεξάρτητης» ή «υπηρεσιακής») Αρχής και οι αποφάσεις του για το ΜτΘ (για την υποχρεωτικότητα παρακολούθησής του από τους χριστιανούς Ορθοδόξους μαθητές και το δικαίωμα απαλλαγής της παρακολούθησής του όλως περιοριστικώς για τους μη χριστιανούς ορθοδόξους μαθητές) είναι φρέσκιες, σαφείς και συγκεκριμένες.
* Στη κατακλείδα αυτού του άρθρου που αφορά στα Θρησκευτικά θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το ζήτημα της απαλλαγής για λόγους (όχι «θρησκευτικής» – προσδιορισμός που έχει απαλειφθεί για την προτεινόμενη απαλλαγή από το ΜτΘ – ή «εθνικής» [σύμφωνα με με την ακριβή διατύπωση του 16 § 2 Σ], αλλά, σύμφωνα με τη διατύπωση της «Αρχής», γενικώς, «κοσμοθεωρητικής»…) «συνείδησης», μπορεί να ανοίξει τον «ασκό του Αιόλου» και για άλλα μαθήματα, όπως π.χ. για την Ιστορία – και δεν θα΄ ναι η πρώτη φορά. Σε ανύποπτο χρόνο είχαμε αναφερθεί τον Νοέμβριο του 2008 σε πληροφορίες ότι, με αφορμή την τότε «Σύσταση» του ΣτΠ να δοθεί το δικαίωμα της απαλλαγής για το ΜτΘ και στους χριστιανούς ορθοδόξους μαθητές, αλλοδαποί που διαμένουν στην Ελλάδα, δια υποβληθεισών αιτήσεών τους στην «Αρχή Προστασίας Δεδομένων», είχαν ζητήσει να δοθεί στα παιδιά τους που φοιτούσαν σε σχολεία της Β/θμιας εκπαίδευσης, το δικαίωμα της απαλλαγής από τη παρακολούθηση του μαθήματος της Ιστορίας, για λόγους «συνείδησης», όπως ακριβώς επρότεινε, τότε, ο ΣτΠ για το ΜτΘ (βλ. ιστοσελίδες, «Ζωηφόρος, https://www.zoiforos.gr [17.11.2008] και Θεολογικό ιστολόγιο Λάρισας, http://theologylar.blogspot.com [18.11.2008]). Ο «ασκός του Αιόλου» ξεφούσκωσε, τότε (για τα Θρησκευτικά και γενικώς για κάθε μάθημα στο οποίο θα μπορούσε να τεθεί ζήτημα απαλλαγής λόγω «συνείδησης»), με την πολιτική παρέμβαση του ΥΠΑΙΘ – στο οποίο εναπόκειται και η ευθύνη για το τώρα.
----------------------------------------------------
* Ο κ. Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β’/θμιας (ΠΕ01) και δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Α.Π.Θ.
