Άγιος Νικήτας, ο άγιος των Κρητικών παλικαριών (15 Σεπτεμβρίου)

Γράφει ο Θ. Ι. Ρηγινιώτης

Μία μέρα μετά την εορτή του Τιμίου Σταυρού, τη "Μεγάλη Παρασκευή του Φθινοπώρου" (μεγάλη εορτή για εμάς τους Ρεθεμνιώτες, εξαιτίας των ιστορικών σταυρών που φυλάσσονται στο Ρέθυμνο, όπως της Στεφάναινας, στο λόφο πάνω από το νοσοκομείο, του Πρέβελη, στο ομώνυμο μοναστήρι, και του Ψηλορείτη στη μονή Δισκουρίου), γιορτάζει ένας άγιος, παλαιότερα πολύ γνωστός και αγαπητός στους Κρητικούς, ο άγιος Νικήτας.

Ο άγιος ήταν στρατηγός των Γότθων, που βασανίστηκε και κάηκε ζωντανός από τους ίδιους τους Γότθους (τον ηγεμόνα Αθανάριχο) τον 4ο αι. μ.Χ., επειδή ήταν χριστιανός!

Η αγάπη των Κρητικών γι' αυτόν ήταν μεγάλη, γι' αυτό και βλέπουμε μια παλαιά ιστορική εικόνα του στο "μικρό" Άγιο Μηνά, τον παλαιό και αιματοβαμμένο καθεδρικό ναό του Ηρακλείου, που βρίσκεται δίπλα στον γνωστό και μεγάλο. Παραδόξως, αυτή η εικόνα φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για να φιλοτεχνηθεί η εικόνα του αγίου Μηνά, που βρίσκεται στον πρόναο του ναού του αγίου Γεωργίου Πεταλιώτη, στην Καλλιθέα Ρεθύμνου, μαζί με τις εικόνες των αγίων Γεωργίου και Δημητρίου. Έτσι, εκεί, ο άγιος Μηνάς εικονίζεται με τη μορφή του αγίου Νικήτα!

Βλέπουμε επίσης το άλλοτε σπουδαίο μοναστήρι του στον Αχεντριά, στα "θυμωμένα Αστερούσια", χτισμένο γύρω στο 1640 και καμένο αργότερα από τους Τούρκους, γεμάτο παραδόσεις και ποτισμένο από την αγάπη, τους κόπους, τα όνειρα και την αγωνία του λαού μας. Στο νομό Ρεθύμνης να επισημάνουμε τους αφιερωμένους στον άγιο Νικήτα ναούς στα Ανώγεια και το Χρωμοναστήρι, καθώς επίσης και το ναό του στη Φυλακή Αποκορώνου.

Όμως το πιο γνωστό σημείο τιμής του αγίου στην Κρήτη είναι αναμφίβολα το αρχαίο εκκλησάκι του στο Φραγκοκάστελλο, χτισμένο στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής (δηλ. ενός από τους σπουδαίους χριστιανικούς ναούς της πρώτης βυζαντινής περιόδου, πριν την αραβική κατάκτηση του Νησιού μας),  που σύμφωνα με μία παράδοση γκρεμίστηκε από τους Ενετούς και τα οικοδομικά υλικά του χρησιμοποιήθηκαν στην ανέγερση του Φραγκοκάστελλου. Το εκκλησάκι ξαναχτίστηκε στη συνέχεια από τους (υπόδουλους πλέον) χριστιανούς και έγινε κέντρο των επαναστατικών αγώνων της περιοχής, που συνδέεται και με τη δραματική μάχη των Σφακιανών κατά των Τούρκων το 1828, όπου οι Σφακιανοί, με αρχηγό τον Ηπειρώτη Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη, αποδεκατίστηκαν και το γεγονός δημιούργησε το θρύλο των Δροσουλιτών.

Σαν σήμερα, εορτή του αγίου Νικήτα, οι Σφακιανοί συγκεντρώνονταν στο ναό και, μετά τη θεία λειτουργία, επιδίδονταν σε αγωνίσματα, που θύμιζαν ανάλογες εορταστικές εκδηλώσεις των αρχαίων Ελλήνων. Είναι πασίγνωστο το τραγούδι που περιγράφει τις εκδηλώσεις αυτές, που συνδύαζαν πίστη και επιθυμία της λευτεριάς:

"Σαν θες να δεις και να χαρείς όμορφα παλληκάρια

κι αδύνατα και τρομερά ως είναι τα λιοντάρια,

άμε στο Φραγκοκάστελο, να 'ναι τ' Αγιού Νικήτα,

να πιστευτείς όσ’ άκουσες κι από πολλούς εγροίκας.

Τόσες συντρέχου τα χωριά, τ’ απάνω και τα κάτω,

να δείξου του ευλάβεια και τέχνη των αρμάτω·

κάνου γυμνάσματα φριχτά, π’ άνθρωπος τα τρομάσει,

κι οι τρίχες του σηκώνονται κι ο νους του παραλλάσσει.

Ούλοι τση Κρήτης οι αϊτοί έρχονται για να ιδούσι,

τσι ξακουσμένους Σφακιανούς, μαζί ν’ αγωνιστούσι".

Επίσης, πολύ γνωστός ήταν και στο νομό Ρεθύμνης ο θρύλος για την Κρητικοπούλα, που είχαν πάρει σκλάβα οι Τούρκοι (ή οι πειρατές) και εκείνη, ενώ κερνούσε τον αφέντη της την ημέρα του Τιμίου Σταυρού (ή του έριχνε νερό να πλυθεί) με ένα "λεγένιο μπρίκι" (είδος παλαιού αγγείου), δάκρυσε. Ο αγάς τη ρώτησε γιατί κλαίει και εκείνη - κατά την παλαιά διήγηση, που μοιάζει με τραγούδι, από το οποίο όμως δεν σώζονται άλλοι στίχοι - του απάντησε:

"Σήμερον είναι του Σταυρού, ταχιά τ' Αγιού Νικήτα,

και γίνεται στον τόπο μας μεγάλο πανηγύρι".

Και αγάς της αποκρίθηκε ειρωνικά:

"Αν έχει χάριν ο Σταυρός κι ο Άγιος Νικήτας,

άμε κι εσύ στο σπίτι σου με το λεγένιο μπρίκι".

Και αμέσως η κοπελιά χάθηκε από μπροστά του και βρέθηκε στο σπίτι του πατέρα της, κρατώντας ακόμη το λεγένιο μπρίκι στο χέρι.

Η ιστορία αυτή, που την άκουγα μικρός από τη μητέρα μου (στο Αποδούλου Αμαρίου Ρεθύμνης) κι εκείνη από τη δική της, συνδέεται από κάποιους με τη γνωστή Παπαδιώ τση Σκεπαστής (Μυλοποτάμου Ρεθύμνης), που αιχμαλωτίστηκε από τους πειρατές και εξαιτίας της χτίστηκε η διμάρτυρη εκκλησία της Θεοτόκου και του αγίου Νικολάου στο χωριό. Όμως, όπως μας εξήγησε κάποτε ο καλός εφημέριος του χωριού π. Ευάγγελος Παπαδοπετράκης (που σήμερα δοκιμάζεται σκληρά η υγεία του και ευχόμαστε για την επιστροφή του), η Παπαδιώ δεν επέστρεψε στις 15 Σεπτεμβρίου, αλλά την ημέρα του Πάσχα (όπως αναφέρει η ιστορική επιγραφή μέσα στο ναό), ούτε υπάρχει στην περιοχή πανηγύρι του αγίου Νικήτα. Άρα η πραγματική προέλευση της ιστορίας πρέπει να είναι τα Σφακιά.

Ένας Γότθος άγιος στην Κρήτη

Η τιμή του Γότθου στρατηγού ως αγίου της Ορθοδοξίας φανερώνει ορισμένα στοιχεία για τον πολιτισμό που μεταφέρει η πνευματική μας παράδοση, που είναι πολιτισμός σχέσεων με πολλαπλά μηνύματα, επίκαιρα και στην εποχή μας:

Πρώτον, φανερώνει ότι το μήνυμα του Χριστού απευθύνεται σε όλους τους λαούς και όχι μόνο στους Έλληνες, γι' αυτό και (ενώ σίγουρα ως χριστιανοί καλούμαστε να είμαστε και πατριώτες) ο εθνικιστικός φανατισμός και κάθε μορφή φασισμού και ρατσισμού είναι αντίθετα στο χριστιανισμό και δεν μπορούν να "συνδυάζονται" με αυτόν.

Δεύτερον, ότι η πίστη μας δεν απευθύνεται μόνο σε φτωχούς και αγράμματους, αλλά και σε ανθρώπους με υψηλά αξιώματα και υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Εδώ έχουμε έναν στρατηγό, που δε λυπήθηκε τη ζωή και το αξίωμά του, αλλά τα θυσίασε με ιδιαίτερα μαρτυρικό τρόπο (του έσπασαν τα οστά και στη συνέχεια τον έκαψαν ζωντανό) προκειμένου να μην αρνηθεί το Χριστό! Και φυσικά υπάρχουν πάμπολλοι άγιοι υψηλής μόρφωσης και κοινωνικής θέσης, που τα αφιέρωσαν όλα στην υπηρεσία του Χριστού και βεβαίως των συνανθρώπων τους.

Τέλος, φανερώνει ότι οι Κρητικοί διέθεταν πανανθρώπινο πνεύμα, γι' αυτό και ο γενναίος Γότθος στρατηγός βρήκε τη θέση του ανάμεσα στους αγίους της Κρήτης, χωρίς να έχει πλησιάσει ποτέ γεωγραφικό το Νησί. Παρόμοια όπως και ο Αιγύπτιος άγιος Μηνάς, αλλά και ο άγιος Ιωάσαφ, βασιλιάς των Ινδιών (26 Αυγούστου), που εορτάζεται σε ένα σπουδαίο εξωκλήσι στο χωριό Άγιος Θωμάς Ηρακλείου - ο άγιος απόστολος Θωμάς δίδαξε και μαρτύρησε στην Ινδία και συνδέεται έτσι με τον άγιο Ιωάσαφ, παρότι εκείνος έζησε τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Περισσότερα για τον άγιο Νικήτα του Φραγκοκάστελου και τις παραδόσεις που συνδέονται με αυτόν μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Όλα αυτά αποτελούν στοιχεία της πνευματικής κληρονομιάς μας, που, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε τη ζωή μας και την κοινωνία όπου ζούμε καλύτερη.

Πολλές ευχές και καλό σχολικό έτος (και όχι μόνο) σε μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, με "τη χάρη του Σταυρού και τ' Αγίου Νικήτα", όπως λέει το τραγούδι.