Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου κ. Ανδρέα, Ορθόδοξη Εκκλησία και ουκρανικό Αυτοκέφαλο

πηγή: Η ΑΥΓΗ, 21/10/2018

“Καλούμεθα, ἄν καί ἐλάχιστοι ὄντες, νά πορευθῶμεν ἐπί τά ἴχνη ἁγίων καί μεγάλων Πατέρων καί Διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας, ὀργάνων τοῦ Παρακλήτου γενομένων, δόντων μαρτυρίαν ὁμολογίας τῆς πίστεως ἡμῶν, καί μαρτυρίαν ἐν μαρτυρίῳ πολλάκις, καί συγκροτησάντων τόν θαυμαστόν τοῦτον θεσμόν τῆς κατ’ Ἀνατολάς Ἁγίας Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας ὀργανικά καί πιστά μέλη ἡμεῖς σήμερον ὑπάρχομεν, καί τά ἀπό τῆς ὁποίας πνευματικά καί σωματικά ἀγαθά ἀπολαμβάνομεν.

Ἔπειτα, καλούμεθα νά ἐπιβεβαιώσωμεν ἐπί μᾶλλον καί μᾶλλον τήν ἁγίαν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας, καί νά δώσωμεν ἅπαξ ἔτι τήν ὀφειλετικήν μαρτυρίαν, ὅτι, καίτι αὕτη συγκροτεῖται ἐκ τοπικῶν ἐπί μέρους Ἐκκλησιῶν, ὅμως εἶναι ἡ ἀδιαίρετος Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ὀρθόδοξος κατ’ Ἀνατολάς Ἐκκλησία”.

Ο Γέρων Χαλκηδόνος Μελίτων, γέροντας του Οικουμενικού μας Πατριάρχη Βαρθολομαίου, στην Α' προσυνοδική πανορθόδοξη διάσκεψη στο Σαμπεζί το 1976, κάλεσε τις Ορθόδοξες Εκκλησίες με την παραπάνω αγιοπνευματική μαρτυρία του να επιβεβαιώσουν την ενότητά τους, την οποία ονομάζει «Αγίαν».

Ποιες είναι, όμως, οι τοπικές Εκκλησίες του Ορθοδόξου κόσμου; Κατ’ αρχήν, έχουμε το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως (451 μ.Χ. Δ' Οικουμενική Σύνοδος), τα άλλα πρεσβυγενή Πατριαρχεία, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, καθώς και την Αρχιεπισκοπή Κύπρου, Εκκλησίες που θεσπίστηκαν από τις Οικουμενικές Συνόδους.

Το 1589 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β', κατά το ταξίδι του στη Μόσχα, ίδρυσε το Πατριαρχείο Μόσχας, με πρώτο Πατριάρχη τον Ιώβ. Η ιδρυτική Πράξη του Ιερεμία Β' επικυρώθηκε από τις Συνόδους της Κωνσταντινουπόλεως (1590, 1593), με τη συμμετοχή και άλλων ορθοδόξων Πατριαρχών. Στην τετραρχία των πρεσβυγενών Πατριαρχείων προστίθεται το πρώτο νεότερο Πατριαρχείο, αυτό της Μόσχας.

Κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, υπό την επίδραση του Διαφωτισμού, του ρεύματος του Ρομαντισμού και της επικράτησης της “αρχής των εθνοτήτων”, διαμορφώνονται τα σύγχρονα εθνικά κράτη. Στις Εκκλησίες των κρατών αυτών το Οικουμενικό Πατριαρχείο, έχοντας την ευθύνη και αρμοδιότητα προς τούτο από τους Ιερούς Κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων, χορήγησε Αυτοκέφαλα, αρχής γενομένης με τον Πατριαρχικό και Συνοδικό Τόμο χορήγησης Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ελλάδος το 1850.

Αργότερα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως με τους Τόμους που εξέδωσε ίδρυσε τα Πατριαρχεία α) Σερβίας (1920), β)Ρουμανίας (1925), γ) Βουλγαρίας (1961), δ) Γεωργίας (1990) και τις Αρχιεπισκοπές α) Πολωνίας (1924), β)Αλβανίας (1937), γ) Τσεχίας και Σλοβακίας (1998).

Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης επέφερε και την ίδρυση το 1991 του ανεξάρτητου κράτους της Ουκρανίας, η κρατική οντότητα της οποίας αναγνωρίστηκε διεθνώς.

Μετά την ανύψωση της Μητροπόλεως Μόσχας σε Πατριαρχείο (1589), η Μητρόπολη Κιέβου παρέμεινε επαρχία του Οικουμενικού Θρόνου, καθώς, παρά τους δεσμούς της με τη Μόσχα, δεν περιελήφθη στα εκκλησιαστικά όρια του νεοπαγούς Πατριαρχείου. Μετά την προσάρτηση των περιοχών της Ουκρανίας στο ρωσικό κράτος (1654), ο Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Δ', με το «Πατριαρχικό Γράμμα Εκδόσεως» του 1686, παραχώρησε το δικαίωμα στον εκάστοτε Πατριάρχη Μόσχας να χειροτονεί τον από τους Ουκρανούς εκλεγόμενο Μητροπολίτη Κιέβου, ο οποίος θα μνημόνευε τον Οικουμενικό Πατριάρχη, αλλά αυτό δεν τηρήθηκε.

Στην Ουκρανία σήμερα έχουν διαμορφωθεί τρεις Ορθόδοξες Εκκλησίες: α) Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία - Πατριαρχείο Μόσχας, β) Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία - Πατριαρχείο Κιέβου (με επικεφαλής τον Φιλάρετο, ο οποίος το 1995 αυτοανακηρύχθηκε Πατριάρχης Κιέβου και το ίδιο έτος καθαιρέθηκε από την σύνοδο του Πατριαρχείου Μόσχας) και γ) Η Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία (υπό τον Μακάριο, διάδοχο του αποσχισθέντος από τον Φιλάρετο το 1995 Μεθοδίου). Το Οικουμενικό Πατριαρχείο με τη Συνοδική απόφαση της 11ης Οκτωβρίου 2018 επαναφέρει στην κανονικότητα τους ιεράρχες Φιλάρετο και Μακάριο.

Η εκκλησιαστική κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην Ορθόδοξη Ουκρανία περιγράφεται σαφέστατα από τον Αγιότατο Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο στο συγχαρητήριο μήνυμα που απέστειλε στον Μητροπολίτη Κιέβου Ονούφριο το 2014, όταν αυτός διαδέχθηκε τον εκδημήσαντα Κιέβου Βλαδίμηρο: «Θα πρέπει να κατευνάσετε τις ψυχές των ανθρώπων και να θεραπεύσετε τις πνευματικές πληγές του ουκρανικού έθνους... ενός έθνους μοιρασμένου στα δύο, το οποίο βυθίζεται σε μια αιματηρή βεντέτα και αδελφός σκοτώνει αδελφό, χωρίς κανείς να είναι πλέον σε θέση να αφουγκραστεί τα λόγια της ειρήνης».

Ο Μητροπολίτης Ονούφριος, για την πνευματικότητα του οποίου πολλοί μιλούν, συμμετέχει, όπως και ο προκάτοχός του, ως μέλος της Συνόδου του Πατριαρχείου Μόσχας.

Εδραζόμενοι στους Ιερούς Κανόνες, στην ιστορική πραγματικότητα και στα παραπάνω εκτεθέντα, οδηγούμαστε στο εξής αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα: Το Αυτοκέφαλο Εκκλησιαστικό καθεστώς χορηγείται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και την περί Αυτόν Αγία και Ιερά Σύνοδο. Το Αυτοκέφαλο έρχεται να συμβάλει στην εν Χριστώ πνευματική προκοπή και στην πολιτιστική πρόοδο του διαμορφωθέντος εθνικού κράτους, θεραπεύοντας τις ανάγκες της συγκεκριμένης κατάστασης.

Το ανεξάρτητο ουκρανικό έθνος - κράτος έχει 27 χρόνια ζωής και πορείας (1991-2018), η δε Ορθόδοξη Εκκλησία του παραμένει διχασμένη και βαθιά τραυματισμένη, με τις συνακόλουθες δυσάρεστες για τον ουκρανικό λαό συνέπειες. Τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι το Πατριαρχείο Μόσχας, στις σχεδόν τρεις παρελθούσες δεκαετίες, δεν κατόρθωσε να επιλύσει το πρόβλημα της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η ευθύνη, πλέον, του Μητροπολίτη Ονουφρίου είναι ιδιαίτερη και καθοριστική για την «αγίαν ενότητα της Εκκλησίας», προς πνευματική αγαλλίαση και ευφροσύνη των ουρανίων και των νοητών, που τελεσιουργούνται επιγείως και αισθητώς και στη Λαύρα του Κιέβου της Ουκρανίας.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιδεικνύοντας τη δέουσα εκκλησιαστική ευθύνη και χωρίς να προβεί σε βεβιασμένες κινήσεις, παρά τις συνεχείς και επανειλημμένες εκκλήσεις που δεχόταν από τους εκπροσώπους του ουκρανικού λαού επί τρεις περίπου δεκαετίες, ανέμενε την, ουδέποτε τελικά επιτευχθείσα, διευθέτηση του ζητήματος από την Εκκλησία της Μόσχας. Η Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, έχουσα εκκλησιαστική συνείδηση της αποστολής της στον Ορθόδοξο κόσμο, ως συντονιστικού κέντρου των Ορθοδόξων Εκκλησιών, έλαβε την πρωτοβουλία για την οριστική επίλυσή του. Ανάλογες πρωτοβουλίες, κατά την εκκλησιαστική τάξη, ελήφθησαν και για την αντιμετώπιση προβλημάτων που ανέκυψαν και επελύθησαν επί Πατριάρχη Βαρθολομαίου, συγκεκριμένα για τα Πατριαρχεία Βουλγαρίας (1998), Ιεροσολύμων (2005) και τις Αρχιεπισκοπές Αλβανίας (1991) και Κύπρου (2006).

Το ιστορικό δεδικασμένο, στον ευρωπαϊκό τουλάχιστον χώρο, προϋποθέτει Αυτοκέφαλη Εκκλησία στο ανεξάρτητο κράτος. Το πού θα κλίνει μεθαύριο η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας θα το δείξουν οι μελλοντικές εξελίξεις. Πέραν τούτου, ένα είναι σίγουρο: η χορήγηση Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ακόμα και αν το Πατριαρχείο Μόσχας, κατά τα 30 τελευταία χρόνια, θεράπευε το σχίσμα και επέφερε την πολυπόθητη ειρήνη στην Εκκλησία της Ουκρανίας, για την απόδοση του Αυτοκεφάλου θα απευθυνόταν τελικά στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ως το πρωτόθρονο και πρωτεύθυνο.