Χ. Ανδρεόπουλος, Βιβλιοπαρουσίαση: Γ. Ανδρουτσόπουλος, Οι ανεξάρτητες αρχές για ζητήματα θρησκείας

Ανδρουτσοπούλου, Γεωργίου, Ι. «Οι ανεξάρτητες αρχές για ζητήματα θρησκείας (Συνήγορος του Πολίτη – Αρχή Προστασίας Δεδομένων)», Νομοκανονικά Παράφυλλα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2018, σσ. 186. 

Του Xάρη Ανδρεόπουλου * 

Με αντικείμενο μελέτης την καταγραφή των ζητημάτων θρησκείας μέσα από τη «νομολογία» του Συνηγόρου του Πολίτη (ΣτΠ) και της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) κυκλοφορήθηκε προσφάτως το βιβλίο του Λέκτορος του Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών κ. Γεωργίου Ι. Ανδρουτσοπούλου υπό τον τίτλο «Οι ανεξάρτητες Αρχές για ζητήματα θρησκείας». Πρόκειται για το πρώτο έργο με το οποίο εγκαινιάζεται από τις ευφήμως γνωστές εκδόσεις Σάκκουλα η νέα επιστημονική σειρά «Νομοκανονικά Παράφυλλα» η οποία ιδρύθηκε και διευθύνεται υπό του ομοτίμου καθηγητού Εκκλησιαστικού Δικαίου κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη, του διευθύνοντος ήδη, από μακρού χρόνου, τη σειρά «Μελετών» της «Βιβλιοθήκης Εκκλησιαστικού Δικαίου» (από το 1999) και την Επιθεώρηση Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου «Νομοκανονικά» (από το 2002), του ιδίου εκδοτικού οίκου. 

Η νέα σειρά «Νομοκανονικά Παράφυλλα», όπως αναγγέλει σχετικώς σε εισαγωγικό του σημείωμα ο διευθυντής της σειράς καθηγητής Ι. Κονιδάρης, πρόκειται να περιλαμβάνει νομοκανονικές επιστημονικές μελέτες ευρυτέρου ενδιαφέροντος, σε εύληπτο ύφος, έτσι ώστε να απευθύνονται πέρα από νομικούς, κανονολόγους και ειδικούς του εκκλησιαστικού δικαίου και σε ένα ευρύτερο κοινό που ασχολείται ή απλώς θέλει να είναι ενήμερο για το αντικείμενο κάθε έργου. 

Σκοπός του πρώτου έργου / µελέτης της νέας σειράς, με συγγραφέα τον κ. Γ. Ανδρουτσόπουλο, είναι να εντοπίσει τα αποτυπώµατα του θρησκευτικού φαινοµένου στις Πράξεις, τις Αποφάσεις, τα Πορίσµατα και τα λοιπά έγγραφα δύο Ανεξάρτητων Αρχών, της Αρχής Προστασίας Δεδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα και του Συνηγόρου του Πολίτη, σε συνδυασµό µε τη σχετική θεωρία, νοµοθεσία και νοµολογία. Η ύλη του βιβλίου διαρθρώνεται σε δύο (2) μέρη. Το πρώτο Μέρος, υπό τον τίτλο «Θρησκεία και Σύνταγμα» αποτελείται από δύο Κεφάλαια εκ των οποίων το Α΄ αναφέρεται στο φαινόμενο της διαπάλης των συνταγματικών διατάξεων στο πλαίσιο της οποίας εξετάζονται η θρησκευτική ελευθερία κατά της ελευθερίας της Τέχνης, η προστασία του περιβάλλοντος κατά της θρησκευτικής ελευθερίας και η ελευθερία της πληροφορήσεως κατά του δικαιώµατος στην προσωπικότητα, στην προστασία του ιδιωτικού βίου και στον πληροφοριακό αυτοκαθορισµό. Στο Β΄ Κεφάλαιο γίνεται εκτενής αναφορά σε ζητήµατα θρησκευτικής ελευθερίας, στα οποία καταλέγονται το καθεστώς αδειοδοτήσεως που ισχύει για τους ευκτήριους οίκους, οι αντιρρησίες συνειδήσεως, ως μια εξαίρεση από την υποχρέωση εκπληρώσεως των καθηκόντων απέναντι στο κράτος, η νοµική οργάνωση των θρησκευτικών και εκκλησιαστικών νοµικών προσώπων, ο θρησκευτικός αυτοπροσδιορισµός, η τυποποίηση του προσηλυτισµού, εκφάνσεις της φορολογικής ισότητας, οι κατά καιρούς παρερµηνείες γύρω από το καθεστώς διοικήσεως των κοιµητηρίων και τη διαδικασία της ταφής, καθώς και η αποτέφρωση. 

Στο δεύτερο Μέρος του βιβλίου περιλαμβάνεται ειδική ενότητα που ασχολείται µε τη θέση της θρησκείας στη δηµόσια διοίκηση. Αναπτύσσεται σε δύο επιμέρους Κεφάλαια εκ των οποίων το Α΄ ασχολείται µε τη νοµιµότητα ή µη της αναγραφής του θρησκεύµατος σε δηµόσια έγγραφα (δελτία αστυνομικών ταυτοτήτων, ληξιαρχικές πράξεις και στρατιωτικά έγγραφα) και το Β΄ επιχειρεί να αποτυπώσει τις διάφορες πλευρές με τις οποίες το θρησκευτικό φαινόµενο εµφανίζεται ως «σημείον αντιλεγόμενον» (Λουκ. 2, 34) στον χώρο της δηµόσιας εκπαιδεύσεως. Η σχετική περιπτωσιολογική προσέγγιση περιλαμβάνει το ζήτημα της απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ), εξετάζοντας το και υπό το πρίσμα των εξελίξεων που αφορούν στο μάθημα, δεδομένου ότι το καθεστώς απαλλαγής τίθεται πια υπό νέα ερμηνευτική οπτική μετά από την πρόσφατη υλοποίηση του κυβερνητικού σχεδιασμού περί αναμορφώσεως και αναδιατάξεως του προγράμματος σπουδών για το ΜτΘ στη Α/θμια και Β/θμια Εκπαίδευση. Εν προκειμένω δε, και με δεδομένες τις υπ΄ αριθμ. 77Α/2002 (Νομοκανονικά 1/2003, σ. 183 επ.) και 94/2015 (Νομοκανονικά 2/2016, σ. 207 επ.) αποφάσεις της Αρχής Προστασίας Δεδομένων, περί υφισταμένης δυνατότητος απαλλαγής (δίχως μάλιστα να δηλώνεται στην υποβαλλομένη σχετική αίτηση εάν ο μαθητής είναι ή όχι χριστιανός ορθόδοξος, παρεχομένης έτσι της δυνατότητος απαλλαγής του μαθητού χωρίς αποκάλυψη των θρησκευτικών του πεποιθήσεων ή τυχόν ανυπαρξίας αυτών), δεν μπορεί παρά να διερωτηθεί κανείς: Μετά την θέση σε εφαρμογή - από τη περυσινή σχολική χρονιά (2016/2017) - των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά (Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου), τα οποία, σύμφωνα με την αρμόδια εκπαιδευτική Αρχή (Υπ. Παιδείας), δεν έχουν πλέον «ομολογιακό» (απευθυνόμενα, βασικά και κυρίως, σε μαθητές του ορθοδόξου δόγματος), αλλά «γνωσιολογικό» (απευθυνόμενα σ΄ όλους τους μαθητές ανεξαρτήτως θρησκευτικής προελεύσεως) χαρακτήρα, ποια θα ήταν άραγε μια νέα κρίση της Αρχής; 

Στο ίδιο (Β΄) Κεφάλαιο προσεγγίζονται και τα ζητήματα της εξομολογήσεως στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η διανομή κατά τη διδασκαλία του ΜτΘ εκπαιδευτικού υλικού με περιεχόμενο υποτιμητικό ή απαξιωτικό για ετερόδοξη ή ετερόθρησκη θρησκευτική κοινότητα και το θέμα της αναγραφής θρησκεύματος στους τίτλους σπουδών. 

Το βιβλίο επισφραγίζεται από συγκεφαλαίωση των πορισμάτων, γενικών διαπιστώσεων και συμπερασμάτων, καθώς και κριτική θεώρηση και αξιολόγηση των καθ΄ έκαστον ζητημάτων όπως αυτά αντιμετωπίσθηκαν σε επίπεδο Ανεξαρτήτων Αρχών και από παράθεση της βιβλιογραφίας που κατ΄ επιλογήν χρησιμοποιήθηκε για τη συγγραφή του. Πρόκειται για ένα ιδιαιτέρως χρήσιμο πόνημα όχι μόνο για νομικούς και θεολόγους, αλλά και για ερευνητές από τον ευρύτερο χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών οι οποίοι εντρυφούν στο πεδίο των σχέσεων Πολιτείας – Εκκλησίας / θρησκευτικών κοινοτήτων, καθώς μάλιστα η σχετική περί αυτών των σχέσεων θεματολογία εμφανίζεται στο προσκήνιο με αξιοζήλευτη περιοδικότητα αποτελώντας – το τελευταίο διάστημα όλο και συχνότερα – θέμα «ημερησίας διατάξεως» στην ατζέντα του δημοσίου διαλόγου. 

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι θεολόγος καθηγητής, Δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr), μέλος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου.