Μανώλης Μηλιαράκης, «Η Εκκλησία δεν συμβιβάζεται με τυραννίες»

πηγή: ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, αρ. φυλ. 1002/25-1-2018

Ο επίτιμος Πρόεδρος της «Χριστιανικής Δημοκρατίας» Μανώλης Μηλιαράκης για τις σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας κατά την περίοδο της Επταετίας με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974», του θεολόγου καθηγητή Χάρη Ανδρεόπουλου, από τις εκδόσεις «Επίκεντρο»

Του Μανώλη Μηλιαράκη * 

Είναι θλιβερό και ταυτόχρονα έντονα ανησυχητικό, για το επίπεδο της πνευματικής ζωής του τόπου μας, το γεγονός ότι έχουν περάσει πάνω από πενήντα χρόνια από την επιβολή, στη χώρα μας, της ξενοκίνητης και ξενόδουλης δικτατορίας του 1967-1974 και η Διοίκηση της Εκκλησίας μας, η Ιεραρχία της, καθώς και οι Θεολογικές Σχολές και οι Χριστιανικές Αδελφότητες, δεν έχουν αισθανθεί την ανάγκη να πουν στο Θεό και το λαό του Θεού, δυο λόγια για τη στάση τους, εκείνη την περίοδο. Να κάνουν ένα απολογισμό. Να κοιτάξουν στα μάτια τις στρατιές που εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, χωρίς να αισθάνονται στο πλευρό τους, τον εξ ορισμού φυσικό προστάτη τους, τη Μητέρα Εκκλησία και τους φορείς, που υποτίθεται ότι εκφράζουν και υπηρετούν το Πνεύμα και το Φρόνημά της. Αντίθετα έβλεπαν και άκουαν ιεράρχες και καθηγητάδες, να υμνούν κατά τρόπο εμετικό τους τυράννους, τους καταλυτές του Συντάγματος, τους δολοφόνους των θυμάτων του Πολυτεχνείου και της παράδοσης της Βορείου Κύπρου στον Αττίλα. Το Κίνημα της «Χριστιανικής Δημοκρατίας» επανειλημμένα, προφορικώς και γραπτώς, έχει απευθυνθεί στα αρμόδια όργανα της Εκκλησίας και έχει θέσει, ως θέμα ορθοδόξου ήθους και σεβασμού στο μέγα Μυστήριο της Εξομολογήσεως, να μιλήσει η Ιεραρχία ανοικτά στο λαό, για τα όσα έπραξε που δεν έπρεπε να πράξει και για τα όσα παρέλειψε να πράξει και δεν τα έπραξε, στη διάρκεια της επτάχρονης Δικτατορίας. Αλλά, δυστυχώς, φωνή βοώντoς εν τη ερήμω…

Ιστορικές και θαρραλέες φωνές

Με τα δεδομένα αυτά το βιβλίο του Χαράλαμπου Ανδρεόπουλου, «Εκκλησία και Δικτατορία. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση», όπως και το προηγούμενο του Ανδρέα Αργυρόπουλου «Χριστιανοί και πολιτική δράση κατά την περίοδο της δικτατορίας», αποτελούν, πέραν από την ιστορική τους αξία, μια θαρραλέα φωνή, δύο μάχιμων θεολόγων, για ένα θέμα που για τους εκκλησιαστικούς παράγοντες, ανώτατους κληρικούς, Θεολογικές Σχολές, Χριστιανικές Αδελφότητες, χριστιανούς διανοουμένους και τιμητές των πάντων, είναι ταμπού. Αποφεύγουν να το θίξουν, σαν να είναι εντελώς αδιάφορο ή ξένο προς αυτούς, ενώ η ευθύνη τους για την καλλιέργεια, ανάπτυξη και διάδοση μιας ιδεολογίας, που ο Νίκος Ψαρουδάκης ονόμασε «αόμματο αντικομμουνισμό», και η οποία υπήρξε το θεμέλιο της προπαγάνδας της Χούντας των συνταγματαρχών, είναι φανερή και τεράστια. Ποιος, της γενιάς μου, δεν θυμάται τα προδικτατορικά κηρύγματα και μηνύματα της κατεστημένης Θεολογίας, του άμβωνα, του πανεπιστημιακού αμφιθεάτρου, του Τύπου και του εν γένει λόγου των Αδελφοτήτων, που ως επίλογο και συμπέρασμά τους είχαν ότι «ο Κομμουνισμός με τους κρυπτοκομμουνιστές και τους συνοδοιπόρους του απεργάζονται την υποδούλωση της χώρας και οι χριστιανοί έπρεπε να προσεύχονται να μας λυπηθεί ο μεγαλοδύναμος για να σωθούμε από τον άθεο Κομμουνισμό, στέλνοντάς μας έστω και ένα λοχία!» Και ο Θεός…άκουσε τις προσευχές των «ευσεβών και πιστών» χριστιανών και στις 21 Απριλίου του 1967 μας έστειλε ένα συνταγματάρχη με την παρέα του. Έτσι είδε η κατεστημένη προδικτατορική θεολογία τον ερχομό «της εθνοσωτηρίου εθνικής επαναστάσεως» της Χούντας και σήμερα τηρεί σιγή ιχθύος για την τότε, ασύμβατη με το ορθόδοξο δημοκρατικό χριστιανικό ήθος, στάση της! Γι΄αυτό - επαναλαμβάνω - το βιβλίο του Χαράλαμπου Ανδρεόπουλου έχει μια ιδιαίτερη αξία και αξίζουν συγχαρητήρια και στον ίδιο και στις εκδόσεις «Επίκεντρο».

Μείζον θέμα: Αστοχριστιανική Ιδεολογία

Η αναφορά και σε άλλους φορείς εκτός της Ιεραρχίας της Εκκλησίας έχει τη σημασία της, γιατί όταν γίνεται λόγος για τη σχέση Εκκλησίας και Δικτατορίας, είναι μεν μείζον θέμα η σχέση της ποιμαίνουσας Εκκλησίας με τη δικτατορία, αλλά επειδή Εκκλησία δεν είναι μόνο ο Κλήρος, αλλά και ο πιστός λαός, γι’ αυτό είναι, επίσης, σημαντικό να εξετάζομε τη στάση και φορέων, όπως οι προαναφερόμενοι.

Έτσι καλό είναι να συνειδητοποιήσομε ότι η «σημαία» του «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», της χούντας, είχε υφανθεί και με το νήμα της αστοχριστιανικής ιδεολογίας του «αόμματου αντικομμουνισμού». Μιας ιδεολογίας που απέδιδε όλα τα υπάρχοντα και τα μελλούμενα να επέλθουν δεινά, στον «άθεο κομμουνισμό» και, ταυτόχρονα, άφηνε άθικτο και κατά κανόνα εξυμνούσε την «καθεστηκυία τάξη», το καθεστώς του «ελευθέρου κόσμου» και της «ηγέτιδος δυνάμεως και ασπίδος του», ΗΠΑ. Αποσιωπούσε δε με τα άχρωμα και άοσμα κηρύγματα αγαπολογίας, την ουσία του απελευθερωτικού και δημοκρατικού μηνύματος του φτωχού Ναζωραίου και της βιοτής των εκατομμυρίων μαρτύρων και αγίων μας που ποτέ δεν προσκύνησαν τυράννους.

Η κοινωνική δικαιοσύνη

Το δε βαθειά χριστιανικό αίτημα της Κοινωνικής Δικαιοσύνης το δαιμονοποιούσε και το απέδιδε, όταν προβαλλόταν, στους κομμουνιστές και τους «συνοδοιπόρους» τους. Ένας από τους «συνοδοιπόρους» αυτούς ήταν και ο Νίκος Ψαρουδάκης και γενικά το Κίνημα της Χ.Δ., για την κατεστημένη Θεολογία, την θεραπαινίδα του συστήματος, προ και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Ως μη ειδικός για νομοκανονικά ζητήματα παραπέμπω στο βιβλίο του κ. Ανδρεόπουλου όπου με καθαρό και επιστημονικά θεμελιωμένο τρόπο αναλύονται. Θα προσπαθήσω να θίξω ορισμένα κομβικά, κατά τη γνώμη μου, σημεία της διάρκειας της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967:

Κατάλυση Συντάγματος και Ιεραρχίας

Οι πραξικοπηματίες, όπως κατέλυσαν το Σύνταγμα και τη νόμιμη κυβέρνηση της χώρας, έτσι κατέλυσαν και την κανονική και νόμιμη Ιεραρχία της Εκκλησίας. Όπως για το σχηματισμό της παράνομης Κυβέρνησης τους, βρήκαν πρόθυμους υποτακτικούς στο χώρο της Δικαιοσύνης, από όπου βρήκαν και τον πρώτο πρωθυπουργό τους, τον Κόλλια, στα ΑΕΙ, στον Τύπο, και στις Αδελφότητες, έτσι και για το σχηματισμό της αντικανονικής και παράνομης ΔΙΣ, βρήκαν πρόθυμους αρχιερείς και συνήγορους των ανομιών τους σε χριστιανικά Σωματεία, τα οποία ευλόγησαν το πραξικόπημα και το αναγόρευσαν εθνοσωτήριο. Ένα από αυτά έδωσε και τον δοτό Αρχιεπίσκοπο της χούντας, τον πρωθιερέα των ανακτόρων, Ιερώνυμο Κοτσώνη. Με τα δεδομένα αυτά η Ιεραρχία της Εκκλησίας, όπως και η Κυβέρνηση της χώρας, καταργήθηκαν από τη χούντα και κατά συνέπεια δεν μπορούσαν να δράσουν και να αντιδράσουν, ως Σώμα.

Όσοι αντιστάθηκαν

Τα μέλη της Ιεραρχίας, ως πρόσωπα πια, αντιμετώπισαν το πρόβλημα που αντιμετώπιζε κάθε πολίτης και ιδιαίτερα ο κάθε ταγός. Να αντισταθεί στην τυραννία ή να συμβιβαστεί και να την υπηρετήσει από φόβο, προσωπικό συμφέρον ή και ιδεολογική ταύτιση; Σε αυτό το δίλημμα είναι λυπηρό αλλά αληθινό ότι η πλειονότητα των Ιεραρχών δεν στάθηκε στο ύψος του ορθόδοξου χριστιανού ποιμένα, ο οποίος θυσιάζεται, αν χρειαστεί υπέρ του ποιμνίου του. Τιμητικές εξαιρέσεις ελάχιστες, γι’ αυτό και αξιομνημόνευτες. Οι μακαριστοί Κορίνθου Παντελεήμων, Πειραιώς Χρυσόστομος, Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος, ο νυν Αλβανίας Αναστάσιος. Σχετικά ο κ. Ανδρεόπουλος μας πληροφορεί αρκετά.

Ο απλός κλήρος, πάντα δέσμιος της δεσποτοκρατίας του ήταν δύσκολο να αντιδράσει. Τιμητικές πάλι εξαιρέσεις, ο π. Γεώργιος Πυρουνάκης, ο ιεροδιάκονος Τιμόθεος Λαγουδάκης, ο Ηρακλειώτης παπά Γαβαλάς, οι Σφακιανοί παπάδες, ο π. Χρήστος Χριστοδούλου, ο π. Σταμάτης Χατζηκυριάκος και άλλοι, πάντως ολίγοι. Τα χριστιανικά Σωματεία, στην καλύτερη περίπτωση ανέχθηκαν τη Δικτατορία, κατά κανόνα όμως την ευλόγησαν, την εξύμνησαν και την θεώρησαν δώρο Θεού!

Οι Θεολογικές Σχολές, ως Σώμα δεν αντέδρασαν κατά της χούντας, ούτε εξέδωκαν κάποια θέση συμπαράστασης σε διωκομένους φοιτητές. Αντίθετα, υπήρξαν μέλη τους που υπουργοποιήθηκαν και το χειρότερο ορισμένοι, που ήταν και επικεφαλής της ΠΕΘ, υπήρξαν οι ιδεολογικοί τροφοδότες της ΕΟΚΑ Β΄, εναντίον του λαοπρόβλητου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, σε περίοδο που ο Αττίλας ήταν προ των πυλών και συνήργησαν έτσι στο άνοιγμα της κερκόπορτας στον εισβολέα, στις 20 Ιουλίου 1974!

Ν. Ψαρουδάκης και το φρόνημα του λαού

Τιμητική πάλι εξαίρεση στον εξεταζόμενο χώρο το Κίνημα της Χ.Δ. και ιδιαίτερα του ιδρυτού και προέδρου του, Νικολάου Ψαρουδάκη και των μελών του τότε Πολιτικού Γραφείου του Κινήματος και της Νεολαίας του καθώς και απλών μελών και φίλων του ανά την Ελλάδα.

Δεν είναι το θέμα μας η ιστορία της αντιδικτατορικής δράσης προσώπων και συλλογικοτήτων που αφετηρία και κίνητρο για την αντίστασή τους στη Δικτατορία είχαν τη χριστιανική τους πίστη και συνείδηση. Εκείνο όμως, που κατά την ταπεινή μου γνώμη πρέπει να μας μείνει είναι ότι ο λαός- Εκκλησία αγκάλιασε και ένιωσε δικούς του, αυτούς που αντιστάθηκαν. Το γεγονός ότι τα άρθρα του Ν.Ψ. στη «Χ» μεταδίδονταν κάθε δεκαπενθήμερο από την Ντόυτσε Βέλλε, ότι φοιτητές όλου του αντιδικτατορικού φάσματος, Κνίτες, Ρηγάδες, Ανδρεοπαπανδρεϊκοί, Κεντρώοι και Δεξιοί έρχονταν και έπαιρναν τη «Χ» από το τυπογραφείο για να τη διαδώσουν στα αμφιθέατρα και στα περίπτερα, ότι στις Λειτουργίες του παπά Πυρουνάκη, στον Άγιο Στέφανο, Αττικής, ο Ναός ήταν κατάμεστος και ότι όλοι μας κρεμόμασταν από τα χείλη του όταν κήρυττε τον υπέρ της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αντιτυραννικό λόγο του Ευαγγελίου, δείχνει ότι ο λαός- Εκκλησία υιοθέτησε το γνώριμό του, από την Ιστορία, αγωνιστικό εκκλησιαστικό φρόνημα που επιβεβαιώνει και επαληθεύει το «Ου Πνεύμα Κυρίου εκεί και ελευθερία» και απέρριψε τους συμβιβασμούς και τη συνεργασία με το δικτατορικό καθεστώς.

Έτσι - και τελειώνοντας - εμείς ως πιστός λαός, ως μέλη της Εκκλησίας, που είναι όχι ένας Θεσμός , αλλά το Σώμα του Χριστού, δεν πρέπει να την χαρίζομε σε κοσμικά σχήματα και πρόσωπα, που πολλές φορές λειτουργούν κατά τρόπο ασύμβατο με το αγιοτριαδικό Πνεύμα και υποτάσσονται στους εκάστοτε ισχυρούς του κόσμου. Γιατί η Εκκλησία, το Σώμα Χριστού, ούτε συμβιβάζεται, ούτε υποκύπτει σε τυράννους και τυραννίες. Αντίθετα, αποτελεί αστείρευτη πηγή ελευθερίας, από όλα τα δεσμά, πηγή ειρήνης και κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτή η Εκκλησία, η Μητέρα Εκκλησία, όχι μόνο δεν ευλογεί δυνάστες, αλλά στο Σχέδιο της είναι το «καθείλε δυνάστας από θρόνων και ύψωσε ταπεινούς…». Αυτής της Εκκλησίας ο Θεός μας αξίωσε να είμαστε μέλη της και αυτή δεν είχε και δεν ήταν δυνατόν να έχει καμμιά σχέση με τη Δικτατορία, και με κάθε εξουσία της αδικίας και της καταπίεσης του ανθρώπινου προσώπου.

Εύχομαι στον αγαπητό κύριο Χαράλαμπο Ανδρεόπουλο, να είναι καλά και να δημιουργεί και να μας προσφέρει έργα του, όπως το σημερινό βιβλίο του.

_________________________________

* Ο κ. Μανώλης Μηλιαράκης είναι επίτιμος Πρόεδρος της «Χριστιανικής Δημοκρατίας». Το άρθρο του αυτό δημοσιεύεται στην εφημ. "Χριστιανική" (25.01.2018, φυλ. 1002). Εκ των ιδρυτικών μελών το 1962 της «Ελληνικής Χριστιανοδημοκρατικής Οργάνωσης Νέων» (Ε.Χ.Ο.Ν, νεολαία της Χ.Δ.), σπούδασε Φυσικός στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και την εποχή της δικτατορίας ήταν υπεύθυνος του εκπαιδευτικού ρεπορτάζ της εφημ. «Χριστιανική».