Χ. Ανδρεόπουλος, H Eκκλησία κατά τή δικτατορία 1967 - 1974 (Πρόλογος και περιεχόμενα του βιβλίου)

Χαράλαμπος (Χάρης) Aνδρεόπουλος, Μ., H Eκκλησία κατά τή δικτατορία 1967 - 1974: Ιστορική καινομοκανονική προσέγγιση, εκδόσεις «Επίκεντρο», Θεσσαλονίκη, 2017 (σσ. 424). ISBN: 978-960-458-311-9.

Από τον πρόλογο του βιβλίου:

Αντικείμενο της παρούσας μελέτης, η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο της υπό τον τίτλο «Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας στην Ελλάδα κατά την Επταετία (1967-1974)» διδακτορικής μου διατριβής στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. στο οποίο και εγκρίθηκε τον Απρίλιο του 2016, είναι η εξέταση, κατανόηση και ανάδειξη των αιτίων και των διαδικασιών μέσω των οποίων η Εκκλησία της Ελλάδος επηρεάσθηκε, συμμετείχε, έδρασε και επέδρασε στις πολιτικές εξελίξεις υπό το κράτος της επτάχρονης δικτατορίας 1967-1974. Επιχειρώντας να υπηρετήσω τον σκοπό της περαιτέρω εμβαθύνσεως της επιστημονικής έρευνας στο πεδίο των σχέσεων Εκκλησίας – Πολιτείας και ειδικά την περίπτωση που τις σχέσεις αυτές σκίαζε, κατά την περίοδο που ερευνάται, ένα ανελεύθερο καθεστώς, κινήθηκα με βασικό άξονα διαπραγματεύσεως την εξειδικευμένη και συστηματική ανάλυση των πολιτικών και εκκλησιαστικών παραμέτρων που συνθέτουν συνδυαστικά το πρόβλημα. Ένα πρόβλημα ιδιαιτέρως «ακανθώδες» για το γεγονός και μόνο ότι αφορά σε μια λίαν επώδυνη για τη χώρα μας περίοδο της σύγχρονης ιστορίας, της οποίας πολλά τραύματα – σε θεσμούς (όπως στον εκκλησιαστικό, κυρίως, και στον πολιτειακό, εν μέρει), αλλά και σε πρόσωπα – δεν έχουν ακόμη επουλωθεί. Για τους λόγους αυτούς καταβλήθηκε προσπάθεια να αποφευχθεί η φορτισμένη προσέγγιση του ζητήματος σχετικά με τη θέση και τη σχέση της Εκκλησίας με το συγκεκριμένο καθεστώς. Χωρίς, φυσικά, αυτό να σημαίνει αποφυγή της κριτικής προσεγγίσεως ή διάθεση «ουδετεροποιήσεώς» μας απέναντι σε γεγονότα και πρόσωπα που σημάδεψαν την περίοδο αυτή της σύγχρονής μας ιστορίας.

Στον σκοπό της εργασίας μας δεν υπήρξε επ’ ουδενί η πρόθεση να «δικάσουμε» – πολλώ δε μάλλον να «καταδικάσουμε» – τη θεσμική Εκκλησία και τους εκπροσώπους της για τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους στη περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Βούλησή μας ήταν να μελετήσουμε επισταμένως τις ιστορικές και νομοκανονικές διαστάσεις του θέματος και να καταλήξουμε σε τεκμηριωμένα και, όσο είναι εφικτό, αντικειμενικά συμπεράσματα που θέτουν το ζήτημα στις πραγματικές του διαστάσεις, εξηγούν τους λόγους συγκεκριμένων συμπεριφορών, παίρνουν θέση σε θέματα αμφιταλαντευόμενα, ρευστά, «επικίνδυνα», ερμηνεύουν κείμενα και ψηλαφούν ιστορικές περιόδους εντός των οποίων διαχέεται το όλο πρόβλημα. Σε αντίθεση με μερίδα συγγραμμάτων για το «Εκκλησιαστικό πρόβλημα» τα οποία, υπηρετώντας τους στόχους μιας στρατευμένης εκκλησιαστικής ιστοριογραφίας, επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στη δεύτερη φάση της δικτατορίας (25.11.1973 -23.07.1974) μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους του προβλήματος στα γενόμενα επί αρχιεπισκοπείας Σεραφείμ (Τίκα) και εντεύθεν, η παρούσα μελέτη, ως οφειλόμενο επιστημονικό χρέος του συντάκτου της, προσεγγίζει το θέμα ολιστικά˙ σ’ όλη την έκταση και σ’ όλο το βάθος του προβλήματος.

Σε τούτη την εργασία θεωρούμε ως ιστορική αφετηρία του «Εκκλησιαστικού προβλήματος» τα γεγονότα του Μαΐου του 1967 που είναι αυτά τα οποία συνθέτουν την απαρχή του. Πρόκειται για τις συνδυασμένες επιθετικές παρεμβάσεις του δικτατορικού καθεστώτος που κατέλυσαν την κανονική τάξη στο επίπεδο της εκκλησιαστικής ηγεσίας και εκδηλώθηκαν σε διάστημα μικρότερο του μηνός (Μαΐου του ’67), σε τρεις διαδοχικές φάσεις: πρώτον, με την αντικανονική απομάκρυνση του τότε Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β΄ (Χατζησταύρου), δεύτερον, με τη σύσταση και τον διορισμό 8μελούς «Αριστίνδην» Ιεράς Συνόδου δια της οποίας εξουδετερώθηκε η (56μελής εκείνη την εποχή) κανονική Ιεραρχία, και, τρίτον, με την αντικανονική – μέσω της διορισμένης «Αριστίνδην» Συνόδου – ανάρρηση στον αρχιεπισκοπικό θρόνο του αρχιμανδρίτου και καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Ιερωνύμου Κοτσώνη. Όσον αφορά στο ειδικότερο εκκλησιαστικό «Πρόβλημα των “12”» (εκπτώτων, «ιερωνυμικών» λεγομένων, Μητροπολιτών), το οποίο ως πτυχή του ευρύτερου «Εκκλησιαστικού προβλήματος» απετέλεσε ιδιαίτερη αφορμή εντάσεων στον χώρο της Εκκλησίας μέχρι τα πρόσφατα χρόνια (1990 - 1996), πράγματι, δημιουργήθηκε στη δεύτερη φάση (Ιούνιος - Ιούλιος 1974) της δικτατορίας και επί αρχιεπισκοπείας Σεραφείμ (Τίκα), στον οποίο καταλογίζονται και οι σχετικές ευθύνες για τον ατυχή χειρισμό του. Και αυτό, όμως, το ειδικότερο πρόβλημα, δεν προήλθε εκ «παρθενογενέσεως» – όπως, στο πλαίσιο της προαναφερθείσης στρατευμένης εκκλησιαστικής ιστοριογραφίας, επιχειρείται να εμφανισθεί, είτε με αποσιωπήσεις, είτε με στρεβλώσεις γεγονότων της εποχής – αλλά ως προέκταση και συνέπεια των νομοκανονικών προβλημάτων τα οποία επεσώρευσε η πρώτη φάση της δικτατορίας (1967 - 1973), επί αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου Α΄ (Κοτσώνη).

Στο ζήτημα της διαμορφώσεως των σχέσεων της Εκκλησίας και της τελούσης υπό δικτατορικό καθεστώς Πολιτείας κατά την περίοδο της Επταετίας, κεντρική θέση κατέχουν ερωτήματα, όπως σχετικά με το «πώς;» και το «γιατί;» οι πολιτειοκρατικές επιδιώξεις της ηγεσίας της δικτατορίας βρήκαν ελεύθερο πεδίο δράσεως στον εκκλησιαστικό χώρο. Στο πλαίσιο αυτής της προβληματικής επιχειρείται η απάντηση καίριων ερωτημάτων, όπως:

– Για ποιον λόγο και στη βάση ποίων σκοπιμοτήτων ο συνταγματάρχης Γ. Παπαδόπουλος και οι υπ’ αυτού πραξικοπηματίες επιχείρησαν αρχικώς να οδηγήσουν σε παραίτηση τον νόμιμο και κανονικό αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο (Χατζησταύρου), και εν τέλει, τεχνηέντως, να τον κηρύξουν έκπτωτο από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο, για να ανέλθει εν συνεχεία σ’ αυτόν δι’ εκλογής υπό της διορισμένης «Αριστίνδην» Συνόδου ο πρωθιερεύς των Ανακτόρων –και πανεπιστημιακός καθηγητής του Κανονικού Δικαίου– αρχιμανδρίτης Ιερώνυμος Κοτσώνης;

– Ποιες ήταν οι αιτίες που προκάλεσαν την κατάρρευση του συστήματος διοικήσεως του Ιερωνύμου (Κοτσώνη) και την πτώση του ιδίου, τότε Αρχιεπισκόπου, τον Δεκέμβριο του 1973 από τον θρόνο του; Ποιοι αρχιερείς διαφοροποιήθηκαν από την πολιτική του Ιερωνύμου και με τις συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και δράσεις τους έπαιξαν τον καθοριστικό ρόλο για την έκβαση αυτή; Ισχύει η εν πολλοίς επικρατούσα στην κοινή γνώμη αντίληψη ότι τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο (Κοτσώνη) ανέτρεψε ο Ιωαννίνων και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ (Τίκας), ή πρόκειται περί πλάνης, περί εδραιωμένου μύθου;

– Για ποιον λόγο και σκοπό στη δεύτερη φάση της δικτατορίας ο «αόρατος δικτάτωρ» ταξίαρχος Δημ. Ιωαννίδης προσεταιρίσθηκε τον τότε Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σεραφείμ (Τίκα) για να ορκίσει όλως αντικανονικώς τον Στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη ως «Πρόεδρο της Δημοκρατίας» και τον Αδαμ. Ανδρουτσόπουλο ως «Πρωθυπουργό» και εν συνεχεία να τον επιβάλλει με την αντικανονική μέθοδο του «τριπροσώπου» δελτίου ως νέο Αρχιεπίσκοπο της Εκκλησίας της Ελλάδος;

Ιδιαίτερης σημασίας ζήτημα είναι και αυτό της διαταραχθείσης, κατά το διάστημα της Επταετίας, νομοκανονικής σχέσεως της ελλαδικής Εκκλησίας με το Πατριαρχείο με την επιχειρηθείσα απομείωση των κανονικών δικαιωμάτων του στην ελληνική επικράτεια μέσω της καταστρατηγήσεως των πατριαρχικών κειμένων (του Πατριαρχικού και Συνοδικού Τόμου του 1850 και της Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξεως του 1928) που περιγράφουν και ορίζουν το πλαίσιο της κανονικής τους ενότητας. Για ποιους λόγους και πώς καταστρατηγήθηκαν από την Εκκλησία επί αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου (1967-1973) –συνεργούντος και του δικτατορικού καθεστώτος– αυτές οι πατριαρχικές διατάξεις; Ποιοι ήταν οι απώτεροι στόχοι αυτής της «αντιπατριαρχικής» πολιτικής; Και γιατί μόλις άλλαξε, με το νοεμβριανό (1973) (αντι-) πραξικόπημα του Δημ. Ιωαννίδη, το πολιτικό σκηνικό και δι’ αυτού και το εκκλησιαστικό, ανελθόντος στον αρχιεπισκοπικό θρόνο του Σεραφείμ, επιδιώχθηκε και συντελέσθηκε άμεσα η αποκατάσταση και ομαλοποίηση των σχέσεων Αθηνών – Κωνσταντινουπόλεως;

Mια αντικειμενική, με επιστημονικές προϋποθέσεις και προδιαγραφές, έρευνα οφείλει εν προκειμένω να λάβει σοβαρά υπ’ όψιν και να συνεκτιμήσει όλα εκείνα τα γεγονότα που θα μπορούσαν να δώσουν απαντήσεις στα εν λόγω θεμελιώδη ερωτήματα, να λύσουν συνεπακόλουθες, συναφείς με το θέμα και τα σχετικά ζητήματα, απορίες και να οδηγήσουν στην εξαγωγή τεκμηριωμένων συμπερασμάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και στόχευσε η ανάλυση των στοιχείων που διαπραγματευθήκαμε και η συστηματική θεώρησή τους επιδιώκοντας να εισφέρει χρήσιμο υλικό που θα φωτίσει έτι περαιτέρω τις επιμέρους πτυχές που διαμόρφωσαν αυτή τη σχέση, δημιούργησαν δε και συντήρησαν μέχρι και πρότινος το λεγόμενο – απότοκο της Επταετίας – «Εκκλησιαστικό πρόβλημα». Στόχος μας είναι αυτά τα συμπεράσματα που έχουν προκύψει ν’ αποτελέσουν συμβολή στον προβληματισμό για την παθολογία των σχέσεων Εκκλησίας και δικτατορίας και τις συνθήκες υπό τις οποίες διαμορφώθηκε η σχέση αυτή στη διάρκεια της Επταετίας.

Το θέμα που πραγματευόμαστε προσφέρεται και για προβληματισμό στο σήμερα, σε μια εποχή κατά την οποία το ευρύτερο ζήτημα των σχέσεων της Εκκλησίας με την Πολιτεία εμφανίζεται στο προσκήνιο με αξιοζήλευτη περιοδικότητα αποτελώντας – το τελευταίο διάστημα όλο και συχνότερα, όλο και εντονότερα – θέμα «ημερησίας διατάξεως» στην ατζέντα του δημοσίου διαλόγου. Οι απαιτήσεις τόσο της επιστημονικής προσεγγίσεως του ζητήματος, όσο και οι ανάγκες του δημοσιογραφικού ρεπορτάζ και της σχετικής αρθρογραφίας, καθιστούν αναγκαία την προσφυγή σε ιστορικές πηγές αναφορικά με θέματα που αφορούν στο πλαίσιο των σχέσεων Εκκλησίας – Πολιτείας, όπως αυτές διαμορφώθηκαν από τη μεταπολεμική περίοδο και εντεύθεν μέχρι το εξεταζόμενο διάστημα της Επταετίας, αλλά και μεταγενέστερα καθώς τα νομοκανονικής φύσεως προβλήματα που τότε δημιουργήθηκαν «εκτονώθηκαν» μεν σε μεγάλο βαθμό στη μεταπολίτευση, κραδασμοί τους, όμως, εκδηλώθηκαν και στη σύγχρονη περίοδο (1990 – 1996). Ελπίζουμε η παρούσα ιστορική και νομοκανονική μελέτη να συμβάλλει στην κάλυψη αυτών των απαιτήσεων, να συνδράμει σ’ αυτές τις ανάγκες. Είναι προφανές ότι η ανά χείρας έκδοση δεν φιλοδοξεί να εξαντλήσει το θέμα παρά να εμπλουτίσει τη σχετική βιβλιογραφία και να δώσει αφορμές για περαιτέρω διάλογο στο επίκαιρο πολιτικά, όσο και ενδοεκκλησιαστικά, θέμα των σχέσεων Κράτους – Εκκλησίας.

Χ. Ανδρεόπουλος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μ Ε Ρ Ο Σ Α΄

Όψεις σχέσεων κράτους και εκκλησίας προ και κατά την περίοδο

της «Επταετίας»

1. Ιστορική επισκόπηση

2. Η μεγάλη κρίση στην Εκκλησία στις αρχές της 10ετίας του ’60

3. Το «Πιστεύω» της 21ης Απριλίου

4. Η στάση της Εκκλησίας

5. Οι θρησκευτικές οργανώσεις

6. Η στάση των Αρχιεπισκόπων Ιερωνύμου Kοτσώνη και Σεραφείμ Τίκα

έναντι των χριστιανικών οργανώσεων

7. Οι αντιλήψεις του καθεστώτος της 21ης Απριλίου και της Εκκλησίας περί

«μεσσιανιστικής» αποστολής

Μ Ε Ρ Ο Σ Β΄

Η α΄ φάση της δικτατορίας (1967-1973)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΟΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

1. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις για τον διοικητικό έλεγχο της Εκκλησίας

2. Η «Αριστίνδην» Ιερά Σύνοδος:

α) Ίδρυση

β) Δράση

γ) Κατάληξη

3. Η απομάκρυνση του νομίμου και κανονικού Αρχιεπισκόπου

Χρυσοστόμου Β΄ (Χατζησταύρου)

4. Η εκλογή του αρχιμανδρίτου Ιερωνύμου Κοτσώνη ως Αρχιεπισκόπου

5. Οι εκλογές και χειροτονίες νέων αρχιερέων

α) Οι 29 νέοι επαρχιούχοι Μητροπολίτες (1967-1971)

β) Οι 6 νέοι τιτουλάριοι Επίσκοποι (1967-1972)

6. Τα προβλήματα ως προς την κανονικότητα εκλογής των

νέων αρχιερέων

α) Εκλογή Μητροπολιτών σε μη κανονικώς χηρεύουσες Μητροπόλεις

β) Εκλογή Μητροπολιτών σε κανονικώς χηρεύουσες Μητροπόλεις

7. Θεσμοθέτηση θέσεως «Αρχιερέως των Ενόπλων Δυνάμεων»

8. Η Συντακτική Πράξη Δ΄/1967

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΘΑΡΣΗ» ΚΑΙ Η ΡΗΞΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

ΜΕ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙΑ

1. Ο Α.Ν. 214/1967. Διώξεις παλαιών αρχιερέων

2. Οι κατά τη διάρκεια της Επταετίας 16 αντικανονικώς

απομακρυνθέντες αρχιερείς

α) Οι κηρυχθέντες έκπτωτοι

β) Οι εξαναγκασθέντες σε παραίτηση

γ) Οι «αυτοδικαίως» απομακρυνθέντες λόγω ηλικίας

και χρόνου υπηρεσίας

3. Οι «ανεπιθύμητοι»: Ο Ελασσώνος Ιάκωβος (Μακρυγιάννης),

το πρώτο θύμα

4. Η αποπομπή του Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος (Παπαγεωργίου)

5. Η ρήξη ανάμεσα στον Αρχιεπίσκοπο και τον Βασιλιά

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ

ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΝΟΜΩΝ

1. Το ζήτημα της διακρίσεως των Ιερών Κανόνων σε δογματικούς

και διοικητικούς

2. Ο αντιπερισπασμός της Κυβερνήσεως: Η πρόφαση περί αφαιρέσεως της

επικλήσεως της Αγ. Τριάδος στο νέο «Σύνταγμα» (1968)

3. Η διατήρηση της διακρίσεως των Ιερών Κανόνων στη Νομοθεσία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Ο ΝΕΟΣ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ (1969)

1. Οι ρυθμίσεις για τη διοικητική αυτοτέλεια της Εκκλησίας της Ελλάδος

2. Οι αρχιεπισκοπικές αντιφάσεις

3. Ο πολιτικός έλεγχος της εκκλησιαστικής διοικήσεως

4. Παρεμβάσεις της δικτατορίας σε θέματα προσλήψεων εκκλησιαστικών

υπαλλήλων και επιλογής εκκλησιαστικών συμβουλίων

5. Καταστατικός Χάρτης (1969) και Οικουμενικό Πατριαρχείο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ

1. Το νομοκανονικό πλαίσιο της σχέσεως Πατριαρχείου – ελλαδικής

Εκκλησίας

2. Η απορρύθμιση των σχέσεων

3. Η καταστρατήγηση των Πατριαρχικών Πράξεων

4. Οι αντιδράσεις του Πατριαρχείου και Μητροπολιτών για τον νέο

Καταστατικό Χάρτη

α) Οι παρεμβάσεις του πατριάρχη Αθηναγόρα προς Αρχιεπίσκοπο

και Κυβέρνηση

β) Η εξουδετέρωση των Πατριαρχικών Πράξεων στον νέο

Καταστατικό Χάρτη (1969)

γ) Αντιδράσεις εντός της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος

δ) Η ανακληθείσα παραίτηση του αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου

5. Διεργασίες περί αρχιεπισκοπικής διαδοχής

6. Η ακύρωση της συνθέσεως της Δ.Ι.Σ. στο Σ.τ.Ε

7. Αίτημα Μητροπολιτών περί επαναφοράς της ισχύος των Πατριαρχικών

Πράξεων

8. Η τελευταία στήριξη της στρατιωτικής Κυβερνήσεως προς τον

αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΣΑΛΕΥΘΕΙΣΗΣ ΚΑΝΟΝΙΚΗΣ ΤΑΞΕΩΣ

1. H Ιεραρχία υπερψηφίζει τη συγκρότηση της νέας Δ.Ι.Σ.

με τη σειρά των πρεσβείων

2. Αποτίμηση του εκλογικού αποτελέσματος στην Ιεραρχία

της 10ης Μαΐου 1973

3. Αντιδράσεις κατά της αποφάσεως της Ιεραρχίας. Προσφυγή στο Σ.τ.Ε.

κατά της συνθέσεως του σώματος των εκλεκτόρων και του τρόπου

εκλογής της νέας Δ.Ι.Σ

4. Απόρριψη της προσφυγής. Νομική κατοχύρωση της νέας Δ.Ι.Σ

5. Ανοικτή «έκκληση» Μητροπολίτου προς Γ. Παπαδόπουλο για

στήριξη Ιερωνύμου. Η σφοδρή αντίδραση της Δ.Ι.Σ

6. Πολιτικές εξελίξεις και νέα δεδομένα. Η Κυβέρνηση Μαρκεζίνη

7. Η παραίτηση του αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου (Κοτσώνη)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΚΟΤΣΩΝΗΣ.

ΜΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ ΤΟΥ

1. Η άνοδος, η θητεία και η πτώση του (1967-1973)

2. Η πολιτική του Ιερωνύμου σε σχέση με το Πατριαρχείο

3. Ο Ιερώνυμος ως Πρόεδρος της Ιεραρχίας. Οι επιτυχίες του σε έργα,

οι αποτυχίες του στον τρόπο ασκήσεως της εξουσίας

Μ Ε Ρ Ο Σ Γ΄

Η β΄ φάση της δικτατορίας (1973-1974)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΩΝΥΜΟ (ΚΟΤΣΩΝΗ) ΣΤΟΝ ΣΕΡΑΦΕΙΜ (ΤΙΚΑ)

1. Η νέα πολιτική κατάσταση. Διεργασίες για την ανάδειξη

νέας εκκλησιαστικής ηγεσίας

2. Η συγκρότηση της «Πρεσβυτέρας Ιεραρχίας»

3. H αντίδραση των αποκλειομένων από την «Πρεσβυτέρα Ιεραρχία»

Μητροπολιτών

4. Η εκλογή του μητροπολίτου Ιωαννίνων Σεραφείμ (Τίκα)

ως νέου Αρχιεπισκόπου

5. Η κατ’ οικονομίαν αντιμετώπιση των παραπτωμάτων του

αρχιεπισκόπου πρώην Αθηνών Ιερωνύμου

α) Η αναγνώριση του Ιερωνύμου ως Αρχιεπισκόπου πρώην Αθηνών

β) Η κοίμηση του Ιερωνύμου (1988) και η διαθήκη του

6. Η κρίση της κανονικότητος εκλογής των αναδειχθέντων επί

αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου αρχιερέων

7. Η περίπτωση του Φλωρίνης: Η πρώτη και συμβολική αναγνώριση

εκλογής του Μητροπολίτου που εναντιώθηκε ανοικτά στον

αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο

8. Η αναγνώριση των 23 εκ των 29 επί αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου

εκλεγέντων αρχιερέων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΙΔΡΥΣΗ ΝΕΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ, Η ΑΛΛΑΓΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ

ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ

1. Η ίδρυση των οκτώ (8) νέων Μητροπόλεων

α) Τα νομοκανονικά προβλήματα στον Ν.Δ. 411/74

2. Οι ένδεκα νέοι Μητροπολίτες

3. Η κλιμάκωση των αντιπαραθέσεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ «12»

1. Ιούνιος 1974: Η αντιπαράθεση στα άκρα

2. Ανάκληση αρχικών αναγνωρίσεων για 20, επικύρωση κανονικότητος

για 9 και εκθρόνιση για 10 νέους και 2 παλαιούς Μητροπολίτες

3. Οι καταδικαστικές αποφάσεις για τους «12»

4. Οι διάδοχοι των εκθρονισθέντων

5. Η «αλήθεια δια το “Εκκλησιαστικόν Ζήτημα”»: Η εκδοχή της Ιεραρχίας

6. Απονομή «ψιλών» τίτλων στους εκθρονισθέντες Μητροπολίτες

7. Προσπάθειες καταλλαγής

8. Η σιωπηρή αναγνώριση των άνευ οριστικής κρίσεως 10 Μητροπολιτών

9. Αποτίμηση και κριτική ερμηνεία της καταδίκης των «12»

Μ Ε Ρ Ο Σ Δ΄

Η Εκκλησία στη Μεταπολίτευση

1. Ο Κων. Καραμανλής και ο Σεραφείμ (Τίκας) ως θεμελιωτές του

εκδημοκρατισμού της θεσμικής Εκκλησίας

Ο νέος Καταστατικός Χάρτης

2. Συνταγματική και νομοθετική προστασία των Πατριαρχικών

Πράξεων (1850/1928)

3. Οι πρώτες μεταπολιτευτικές απόπειρες για την επίλυση του

εκκλησιαστικού προβλήματος:

α) Ενέργειες από πλευράς της Πολιτείας

β) Ενέργειες εκ μέρους της Εκκλησίας

4. Το θέμα των «12» στο Οικουμενικό Πατριαρχείο

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΟΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ – ΣΥΝΟΨΗ

SUMMARY

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΡΧΕΙΑ – ΠΡΑΚΤΙΚΑ

ΠΗΓΕΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

ΜΕΛΕΤΕΣ

ΑΡΘΡΑ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ

* Ο Χαράλαμπος Ανδρεόπουλος γεννήθηκε και ζει με την οικογένειά του στη Λάρισα. Υπηρετεί στη Β/θμια εκπαίδευση ως θεολόγος καθηγητής. Είναι διδάκτωρ Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Α.Π.Θ. και μέλος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μελέτη θεμάτων της σύγχρονης πολιτικής και εκκλησιαστικής ιστοριογραφίας. Αρθρογραφεί στην «Ελευθερία» Λαρίσης, στο «Amen.gr» και στο προσωπικό του ιστολόγιο (http://religiousnet.blogspot.com).