Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης, Ιστορικοί και θαυματουργοί σταυροί στο Ρέθυμνο

Στις 14 Σεπτεμβρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει την Παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού. Αυτή η ημέρα είναι αντίστοιχη με τη Μεγάλη Παρασκευή, γι’ αυτό οι χριστιανοί νηστεύουν και το λάδι (τρώνε μόνο φυτική τροφή, αλάδωτη), εκτός αν πέσει Σάββατο ή Κυριακή, ημέρες που δεν νηστεύεται το λάδι (εκτός από το Μέγα Σάββατο, το μόνο Σάββατο που νηστεύεται το λάδι).

Η γιορτή αυτή τιμά δυο γεγονότα: την πρώτη ύψωση του Τιμίου Σταυρού (δηλαδή του σταυρού, στον οποίο σταυρώθηκε ο Ιησούς Χριστός), από την αγία Ελένη, στα Ιεροσόλυμα, όταν τον βρήκε μετά από ανασκαφές στον 4ο αιώνα μ.Χ., και τη δεύτερη ύψωση, από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο, τον 7ο αιώνα μ.Χ., πάλι στα Ιεροσόλυμα, όταν τον πήρε πίσω από τους Πέρσες, που τον είχα πάρει με επιδρομή τους.

Ο σταυρός αυτός δεν υπάρχει ολόκληρος σήμερα, γιατί έχει κοπεί και το ξύλο του (το «τίμιο ξύλο») έχει μοιραστεί ήδη από τα βυζαντινά χρόνια σε πολλές εκκλησίες και μοναστήρια σε όλο το χριστιανικό κόσμο.

Θαυματουργοί σταυροί στον τόπο μας

Στον τόπο μας υπάρχουν σταυροί με τίμιο ξύλο, όπως και θαυματουργοί σταυροί γενικότερα. Μερικοί από αυτούς είναι:

Α) Ο σταυρός της Στεφάναινας (Κατίνας Βασιλάκη), που φυλάσσεται στο γνωστό εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού (στο λόφο πάνω από το νοσοκομείο της πόλης μας), όπου κάθε χρόνο το πρώτο μισό του Σεπτέμβρη γίνονται κάθε πρωί και βράδυ λειτουργίες, παρακλήσεις και εσπερινοί (ανάλογα με την ώρα) και όπου την παραμονή και ανήμερα του Τιμίου Σταυρού (13 και 14 Σεπτέμβρη) όλη η πόλη έρχεται να προσκυνήσει (αν δεν έχεις πάει, πήγαινε). Ο σταυρός αυτός έχει κάνει πάρα πολλά θαύματα, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί και σε πολλούς εξορκισμούς, με κυριότερο τον τρομερό εξορκισμό στα Κεραμιά Χανίων τη δεκαετία του 1930 (μαζική και τρομερή περίπτωση δαιμονισμού, γνωστή στους παλαιότερους), όπου η Στεφάναινα συμμετείχε μαζί με τον τότε επίσκοπο Χανίων Αγαθάγγελο. Η περίπτωση αυτή, κατά τη γνώμη μου, είναι η τελική απάντηση σε όποιον νομίζει ότι ο δαιμονισμός «δεν υπάρχει» αλλά είναι απλώς ψυχική ασθένεια…

Η Στεφάναινα έχτισε αυτό το εκκλησάκι μετά από σειρά θαυμάτων και δώρισε το σταυρό στην Εκκλησία του Ρεθύμνου (τον είχε βρει, όταν ήταν μικρή, σε κάποιο χωράφι στο χωριό της και λέγανε πως πετάχτηκε εκεί με την ανατίναξη του Αρκαδίου). Υπάρχει ολόκληρο βιβλίο για την ιστορία του λόφου και τα θαύματα του Τιμίου Σταυρού. Αναζητήστε το στη βιβλιοθήκη της πόλης μας ή σε σπίτια χριστιανών της παλιάς γενιάς.

Β) Ο σταυρός της Χατζίνας (Στυλιανής Τζαγκαράκη, και κατόπιν μοναχής Φιλοθέης), μητέρας του παπά Σταύρου Τζαγκαράκη. Είναι ο γνωστός θαυματουργός σταυρός, με τον οποίο ευλογεί τους χριστιανούς ο π. Σταύρος. Το πρώτο του θαύμα ήταν η ανάσταση του ίδιου του π. Σταύρου, που σε μικρή ηλικία σκοτώθηκε πέφτοντας από μεγάλο ύψος (πιστοποιήθηκε ο θάνατός του από γιατρό). Λόγω του θαύματος ονομάστηκε Σταύρος.

Γ) Ο σταυρός του Πρέβελη. Από τα πολλά του θαύματα ας αναφέρουμε τούτο: την κατοχή οι Γερμανοί τον άρπαξαν και προσπάθησαν να τον μεταφέρουν στη Γερμανία από το αεροδρόμιο του Τυμπακίου, αλλά δύο ή τρία αεροπλάνα κατά σειρά νεκρώνονταν όταν φόρτωναν το σταυρό και έπαιρναν μπροστά μόνο όταν τον κατέβαζαν. Τελικά απογοητεύτηκαν και τον επέστρεψαν στο μοναστήρι, όπου βρίσκεται και σήμερα.

Δ) Ο σταυρός του Ψηλορείτη ή «κουτσοχάρχαλο». Είναι σπασμένος και σώζεται μόνο το ένα «δοκάρι». Κατά την παράδοση, την εορτή του Τιμίου Σταυρού ο σταυρός φεύγει πετώντας από τον Ψηλορείτη, πηγαίνει στου Πρέβελη και μετά επιστρέφει. Αγνοί άνθρωποι τον βλέπουν στον ουρανό σαν οριζόντιο φωτεινό σημάδι. Γνωρίζω έναν απ’ αυτούς – αλλά είναι καταγραμμένες κι άλλες περιπτώσεις από το παρελθόν. Μια μαρτυρία αναφέρει και ο μεγάλος Ρεθεμνιώτης λαογράφος Παύλος Βλαστός από το Βιζάρι Αμαρίου.

Για την προέλευση του σταυρού αυτού υπάρχει παλαιά παράδοση, ότι τον έφερε ένας μοναχός από την Κωνσταντινούπολη, όταν η Πόλη κατακτήθηκε από τους Τούρκους. Κατεβαίνοντας στην Κρήτη, τον πέταξε ψηλά και ο σταυρός χωρίστηκε θαυματουργικά σε τρία κομμάτια και πήγε το ένα στον Ψηλορείτη, το άλλο στον Κουλούκωνα (στο Μυλοπόταμο) και το τρίτο στο όρος Κόφινας, στο νομό Ηρακλείου.

Όλοι αυτοί οι σταυροί είναι «αρχαίοι», δηλαδή ηλικίας πολλών αιώνων, φορτωμένη με την αγαθή ενέργεια του Θεού (θεία χάρη) και με τις προσευχές χιλιάδων χριστιανών. Υπάρχουν κι άλλοι παρόμοιοι σταυροί στην κατοχή ενοριών ή οικογενειών, άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Αλλά και κάθε σταυρός είναι φορέας της θείας χάριτος.

Ένας παλαιός θαυματουργός σταυρός υπάρχει και σε μέλος της οικογένειάς μου. Ο σταυρός αυτός πολλές φορές ευωδιάζει, ενώ κάποιοι αγιασμένοι άνθρωποι έχουν νιώσει τη χάρη του, χωρίς να ξέρουν την ύπαρξή του. Δόξα τω Θεώ. Αυτά τα γεγονότα, και πολλά άλλα, με κάνουν ν’ ακούω με λύπη εκείνους που νομίζουν πως ξέρουν πολλά και πως έχουν «ανακαλύψει» κάπου ότι «δεν υπάρχει» Θεός, άγιοι και θαύματα. Ο Θεός να τους φωτίσει.

Οι θαυματουργοί σταυροί δεν είναι μαγικά φυλαχτά – το να «σταυρωθώ» με αυτούς δεν σημαίνει ότι οπωσδήποτε θα γίνω καλά, αν είμαι άρρωστος. Ο Θεός επεμβαίνει όταν Εκείνος θέλει – αλλά είναι αναμφισβήτητο ότι επεμβαίνει. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν καμία σχέση με το Θεό και την εκκλησιαστική ζωή: δεν πάνε στην εκκλησία, δεν εξομολογούνται, δε νηστεύουν, δε μεταλαβαίνουν και ίσως σπάνια προσεύχονται. Όμως έχουμε την απαίτηση ο Θεός να μας προστατεύει από τις αρρώστιες και τις συμφορές… Στην πραγματικότητα, ο Θεός περιμένει να γυρίσουμε κοντά Του. Τότε η αρρώστια, η φτώχια και κάθε άλλη συμφορά απλώς θα μας φαίνεται ασήμαντη. Η θεία χάρη θα μας δυναμώνει και θα μας δίνει χαρά και εδώ και στην αιωνιότητα.

Γιατί κάνουμε  τον σταυρό μας;

Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά των ορθόδοξων χριστιανών (και όχι μόνο) είναι ότι σχηματίζουμε στο σώμα μας, με το δεξί μας χέρι, το σημείο του σταυρού. Γιατί όμως το κάνουμε αυτό, τι συμβολίζει και πόσο παλιά συνήθεια είναι; 

Γιατί γίνεται;

Κάνουμε το σταυρό μας για τρεις λόγους:

α. Έτσι αναγνωρίζουμε  φανερά ότι είμαστε μαθητές του  Χριστού, ο οποίος σταυρώθηκε για  τη σωτηρία των ανθρώπων. 

β. Υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι, όπως ο Κύριος θυσιάστηκε στο σταυρό, έτσι κι εμείς πρέπει να θυσιάζουμε το συμφέρον μας, τον χρόνο μας ή κομμάτια από τη ζωή μας (μέχρι και την ίδια τη ζωή μας) για τους συνανθρώπους μας. 

γ. Η πείρα  των αιώνων έχει αποδείξει ότι  το σημείο του σταυρού λειτουργεί ως ισχυρό φυλαχτό, που προστατεύει τους ανθρώπους από τις επιρροές των πνευματικών τους εχθρών (δαιμόνων), καθώς και άλλους κινδύνους που πιθανόν να τους απειλούν. Αυτό συμβαίνει, γιατί, κάνοντας τον σταυρό μας, επικαλούμαστε τον Εσταυρωμένο Θεό μας (τoν Θεάνθρωπο Ιησού) και ζητάμε τη βοήθεια και την προστασία Του. 

Το να διακηρύξουμε δημόσια ότι πιστεύουμε στον Χριστό (όπως γίνεται όταν κάνουμε τον σταυρό μας) δεν είναι σωστό να γίνεται  εγωιστικά ή υποκριτικά, αλλά ταπεινά, σεμνά και με αγάπη προς τους συνανθρώπους μας και συγχώρεση προς τους εχθρούς μας. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Ιησού, καλό είναι να μην επιδεικνύουμε, αλλά και να μην κρύβουμε την πίστη μας. Είπε: «Όποιος με ομολογήσει μπροστά στους ανθρώπους, θα τον ομολογήσω κι εγώ μπροστά στον ουράνιο Πατέρα μου. Όποιος όμως με αρνηθεί μπροστά στους ανθρώπους, θα τον αρνηθώ κι εγώ μπροστά στον ουράνιο Πατέρα μου» (Ματθ. 10, 32-33). 

Τα λόγια αυτά του Ιησού φαίνονται «σκληρά», αλλά ο Κύριος δεν είναι σκληρός. Αντίθετα, είναι ταπεινός και ειρηνικός. Τα λέει όμως για να μάς παρακινήσει να Του ανοίξουμε την καρδιά μας και να ενωθούμε μ᾽ Αυτόν – σ᾽ αυτό θα μάς βοηθήσει το να παραδεχτούμε δημόσια την πίστη μας.

Πώς κάνουμε το σταυρό μας;

Αυτό φυσικά το ξέρουν και τα παιδιά. Ενώνουμε τα τρία πρώτα δάχτυλα του δεξιού μας χεριού και τα αγγίζουμε στο μέτωπό μας, μετά στην κοιλιά μας και στη συνέχεια στο δεξιό και τον αριστερό ώμο μας. Με αυτό τον τρόπο σχηματίζουμε το σχήμα του σταυρού, πάνω στον οποίο σταυρώθηκε ο Κύριος. Γι᾽ αυτό, δεν είναι σωστό να κάνουμε απλά μια αόριστη κίνηση (να «παίζουμε μαντολίνο», όπως λέει ο λαός). Αν «βαριόμαστε» ή ντρεπόμαστε να κάνουμε τον σταυρό μας σωστά, κάνουμε ένα βήμα πίσω στη σχέση μας με το Θεό – και τα βήματα αυτά είναι τόσο πολύτιμα!... 

Το σημαντικότερο βέβαια από τα βήματα αυτά μπορούμε να πούμε πως είναι το να αγαπάμε και να συγχωρούμε τους εχθρούς μας. Αρχίζουμε λοιπόν από τα απλά (όπως το σημείο του σταυρού) και μ᾽ αυτά ζητάμε βοήθεια από τον Θεό, για να προχωρήσουμε στα δύσκολα.

Τι συμβολίζει το σημείο του σταυρού; 

Κατά τον μεγάλο δάσκαλο της χριστιανικής ζωής άγιο Κοσμά τον Αιτωλό (18ος-19ος αιώνας), ο σταυρός περιέχει τους εξής συμβολισμούς: 

• Αγγίζουμε στο μέτωπο: ο Χριστός, ως Θεός, βρισκόταν στον ουρανό. 

• Κατεβαίνουμε στην κοιλιά μας: από τον ουρανό, ο Κύριος έγινε άνθρωπος και μπήκε στη μήτρα της Θεοτόκου (της Παναγίας). 

• Υψωνόμαστε στους ώμους μας: παρακαλούμε τον Θεό να μάς τοποθετήσει «στα δεξιά Του» (στον παράδεισο) κι όχι «στ᾽ αριστερά» (στην κόλαση), σύμφωνα με την περιγραφή της Δευτέρας Παρουσίας, που κάνει ο ίδιος ο Χριστός στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, κεφάλαιο 25. 

Τα τρία ενωμένα  δάχτυλά μας συμβολίζουν την  Αγία Τριάδα, ενώ τα άλλα δύο συμβολίζουν  ότι ο Χριστός είναι και  Θεός και άνθρωπος.

Και λίγα ιστορικά στοιχεία... 

Από την ίδρυση του χριστιανισμού οι χριστιανοί σέβονται τον σταυρό. Ο απόστολος Παύλος γράφει ότι «ο σταυρός του Χριστού» είναι το μόνο θέμα, για το οποίο θα μπορούσε να είναι περήφανος, και ότι «ο λόγος του σταυρού» φαίνεται ανοησία σ᾽ εκείνους που ζουν μακριά από τον Θεό, για τους χριστιανούς όμως είναι «δύναμις Θεού» (Προς Γαλάτας, 6, 14, Α´ προς Κορινθίους, κεφ. 1). Ο απόστολος Πέτρος ζήτησε να σταυρωθεί με το κεφάλι προς τα κάτω, θεωρώντας ότι δεν είναι άξιος να θανατωθεί ακριβώς όπως ο αγαπημένος του δάσκαλος. Το ίδιο και ο απόστολος Ανδρέας, στην Πάτρα, ο οποίος μάλιστα χαιρέτισε τον σταυρό, πριν καρφωθεί σ᾽ αυτόν, και τον ονόμασε «αγιασμένο από το σώμα του Χριστού» και «γεμάτο χαρά». 

Στις Πράξεις  του αποστόλου Ανδρέα (ένα βιβλίο πού γράφτηκε γύρω στο 150-180 μ.Χ.) αναφέρεται ήδη η συνήθεια των χριστιανών να σχηματίζουν το σημείο του σταυρού κουνώντας τα δάχτυλά τους. Το ίδιο αναφέρουν κι άλλοι χριστιανοί συγγραφείς των πρώτων αιώνων, όπως ο Τερτυλλιανός, ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας, ο Ωριγένης, ο Λακτάντιος κ.ά. Φαίνεται ότι οι πρώτοι χριστιανοί έκαναν τον σταυρό τους πάνω στο μέτωπό τους, με το ένα δάχτυλο. 

Οι χριστιανοί κάνουμε τον σταυρό μας όταν φεύγουμε για κάπου και όταν φτάσουμε, πριν κοιμηθούμε και αφού ξυπνήσουμε, όταν αρχίζουμε κι όταν τελειώνουμε  μια δουλειά ή το φαγητό μας, όταν βάζουμε το φρεσκοζυμωμένο ψωμί στο φούρνο ή το τσουκάλι στη φωτιά, όταν ευλογούμε τα παιδιά μας ή άλλα αγαπημένα μας πρόσωπα (σχηματίζουμε σταυρό προς το μέρος τους)... Γενικά, ζούμε και πεθαίνουμε κάτω απ᾽ το σημείο του σταυρού – ώστε να κάνουμε μόνο πράγματα πού αρέσουν στον Θεό και να είμαστε πάντοτε μαζί Του.