Αντιρρήσεις ΙΙ (Περί χρόνου και ιστορίας ή για όσους λένε ότι "δεν έχουμε παρόν")

Πρόσφατα άκουσα σε τηλεοπτική συζήτηση από γνωστό στοχαστή ότι οι Έλληνες "δεν έχουμε παρόν". Αυτό οφείλεται, κατά την αντίληψη του, στην ανάσχεση που προκαλεί επί του παρόντος η νοοτροπία της "καθ' ημάς Ανατολής", με δεδομένο ότι αυτή έχει το βλέμμα στραμμένο στα "έσχατα", γεγονός που "μας παγιδεύει".

Ειλικρινά, απόρησα. Δεν μπορεί, κάτι σ'όλα αυτά δεν μου πάει καλά, σκέφτηκα. Δεν είναι δυνατόν ο Έλληνας (τουλάχιστον ο Έλληνας που "γνωρίζουμε", ο ανθρωπολογικός τύπος που λίγο ως πολύ όλοι έχουμε στο μυαλό μας) να μην κάνει άλλη δουλειά απ' το πρωί μέχρι το βράδυ παρά να στοχάζεται πάνω στα αιώνια και αναπάντητα οντολογικά ερωτήματα. Αλλά και να θέλει να στοχαστεί, τον αφήνουν η βιοτική μέριμνα, η κρίση, η ανεργία και τα πάμπολλα προβλήματα του;

Έκανα λοιπόν μερικές πρόχειρες σκέψεις σχεδόν παιδαριώδεις:

-Την ώρα που ξυπνάω, βιώνω το...μέλλον; Ή ακόμα χειρότερα: μήπως βιώνω το παρελθόν;

-Ενεστώς χρόνος δεν υφίσταται; Είναι της φαντασίας μου; Φταίει ο "αντιδυτικισμός" μου;

-Στη Δύση, στη δυτική αντίληψη, στον δυτικό τρόπο σκέψης τέλοσπάντων υπάρχει παρόν;

Κι έρχεται όλως τυχαίως ο Giorgio Agamben  και μου λύνει τις απορίες:

Η αντίληψη του χρόνου στη νεώτερη εποχή είναι μια λαϊκοποίηση του ευθύγραμμου και μη- αναστρέψιμου χριστιανικού χρόνου, που όμως αποκόπτεται από κάθε ιδέα τέλους και εκκενώνεται από οιοδήποτε άλλο αίσθημα πέραν εκείνου μιας δομημένης εξέλιξης σύμφωνα με το πρίν και το μετά.

(G.Agamben, Χρόνος και ιστορία, μετάφραση Δ. Αρμάος, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2003, σελ. 24).

Η έκπληξη μου δεδομένη! "Αντιδυτικός" και ο Agamben; Μη γένοιτο! Δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση σκέφτομαι και συνεχίζω την ανάγνωση: 

Αυτή η παράσταση του χρόνου ως ομοιογενούς, ευθύγραμμου και κενού γεννιέται στις πρωτοκαπιταλιστικές κοινωνίες  και κατακυρώνεται από τη νεωτερική μηχανική που παγιώνει το πρωτείο της ομοιόμορφης ευθύγραμμης κίνησης έναντι της κυκλικής. Η εμπειρία του νεκρού κι αποσπασμένου από την εμπειρία χρόνου, που χαρακτηρίζει τη ζωή στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις και στα εργοστάσια, φαίνεται να στηρίζει την πίστη ότι η φευγαλέα σημειακή στιγμή είναι ο μοναδικός ανθρώπινος χρόνος. Το πρίν και το μετά αυτές οι τόσο αβέβαιες και κενές για την αρχαιότητα έννοιες, γίνονται τώρα καθαυτές και δι αυτές το νόημα, κι ετούτο το νόημα παρουσιάζεται ως το αληθώς ιστορικό(...).

 Το νόημα ανήκει μόνο στην εξελικτική διαδικασία επί συνόλου και ουδέποτε στο σημειακό και άπιαστο τώρα∙  εφόσον όμως η εξελικτική τούτη διαδικασία δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μια απλή διαδοχή από το τ ώ ρ α συναρτήσει του π ρ ί ν και του μ ε τ ά, κι εφόσον η ιστορία της σωτηρίας καταντά στο μεταξύ μια καθαρή χρονολογία, η εμφάνιση ενός νοήματος μπορεί να σωθεί μόνο αν εισαχθεί η ιδέα, καθαυτή στερημένη  από κάθε οντολογική θεμελίωση, μιας συνεχούς και αδιάκοπης προόδου. Κάτω από την επίδραση των επιστημών της φύσης, "ανάπτυξη" και "πρόοδος", που εκφράζουν απλά την ιδέα μιας χρονολογικά προσανατολισμένης εξελικτικής διαδικασίας, καθίστανται οι καθοδηγητικές κατηγορίες της ιστορικής γνώσης. Μια τέτοια αντίληψη του χρόνου και της ιστορίας αλλοτριώνει κατ' ανάγκην τον άνθρωπο ως πρός την κύρια διάσταση του και παρακωλύει την πρόσβαση στην αυθεντική ιστορικότητα(...).

(G. Agamben, ό.π. σελ. 24-25).

Περαιτέρω σχόλια μάλλον περιττεύουν. Οιαδήποτε ομοιότης με πρόσωπα, γεγονότα ή καταστάσεις είναι καθαρά συμπτωματική...