Πέμπτη 6 Δεκεμβρίου 2012

Ιωάννης Λίλης, Ο τριαδικός Θεός


Δρ. Ιωάννης Ν. Λίλης
εκλ. Λέκτορας Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας
της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης


Ο Τριαδικός Θεός[1]

Ο Θεός γνωρίζεται και υπάρχει σε τρία πρόσωπα, σε Πατέρα, σε Υιό και σε γιο Πνεύμα˙ ό Υιός ονομάζεται και Λόγος ύστερα από την αφομοιωτική μετάπλαση του όρου από τον Ιωάννη τον ευαγγελιστή. Ο Θεός γνωρίζεται σε τρία πρόσωπα, όμως είναι ένας, δηλαδή μια ουσία.[2] Όλα όσα έχουν ο Υιός και το Πνεύμα τα έχουν από το Πατέρα, και αυτό ακόμα το εναι. Αν δεν υπάρχει ο Πατήρ, δεν υπάρχει ούτε ο Υιός, ούτε το Άγιο Πνεύμα.[3] Στο έργο του Κατά Μανιχαίων ο Δαμασκηνός, μέσω του ορθοδόξου, διατυπώνει τη φράση πως ο Υιός και το Πνεύμα υπάρχουν από τον Πατέρα και μένουν σε αυτόν. Γι΄ αυτό, αν και είναι τρεις υποστάσεις, όμως ένας είναι ο Θεός και όχι τρεις.[4] Σύμφωνα με το Δαμασκηνό, η συγκεκριμένη διατύπωση για την κατά φύση ενότητα της θεότητας απαντά επιτυχώς στην πλάνη του πολυθεϊσμού των Ελλήνων, αλλά και η παραδοχή Λόγου και του Πνεύματος απαντά εξίσου επιτυχώς στο δόγμα των Ιουδαίων, οι οποίοι δεν κάνουν τη διάκριση κατ τς ποστάσεις.[5] 
      Όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου άγγελος Κυρίου απεστάλη προς την Παναγία για να της αναγγείλει πως θα γεννήσει τον Υιό του Θεού, όχι με την ερωτική γενετήσια σαρκική συνάφεια, αλλά με την ευδοκία του Πατρός και τη συνεργία του Αγίου Πνεύματος.[6] Ο Υιός και Λόγος του Θεού κλίνας ορανος κατέρχεται και πιτελεται τ πάντων καινν καινότατον με την ευδοκία του Πατρός και τη συνεργία του Αγίου Πνεύματος.[7] Ο Υιός είναι το πρόσωπο της Τριάδος, το οποίο έρχεται στη γη για να επιτελέσει το μόνον καινόν πό τν λιον με την ευδοκία του Πατρός και τη συνεργία του Αγίου Πνεύματος. Ο Υιός επιτελεί το πάντων καινν καινότατον, φανερώνει την Τριάδα στη δημιουργία, πάντοτε, με την ευδοκία του Πατρός και τη συνεργία του Αγίου Πνεύματος.[8] Αυτήν την αλήθεια τη διατυπώνει σε διάφορα σημεία των κειμένων του ο Δαμασκηνός, με παρεμφερή διατύπωση, θέλοντας να τονίσει το ιδιαίτερο έργο του κάθε προσώπου της Αγίας Τριάδος μέσα στη δημιουργία, το ανεπάληπτο και την ενότητα των τριών θείων προσώπων. Στο 16ο κεφάλαιο του κδοσις κριβς σημειώνει ότι κτίζει ο Πατήρ Λόγ συμπληρούμενον κα Πνεύματι τελειούμενον. Ο Λόγος συμπληρώνει το έργο του Πατρός, το οποίο τελειώνει το Άγιο Πνεύμα.[9]
Όσον αφορά τη σχέση των τριών θείων προσώπων ή υποστάσεων μεταξύ τους [10], ο Δαμασκηνός θεωρεί πως διευκρινίζεται μέσα από τέσσερις προϋποθέσεις : Α) Μοναδικό αίτιο του τρόπου ύπαρξης της Αγίας Τριάδος είναι το Πρόσωπο του Θεού Πατέρα.[11] Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός διευκρινίζει πως αυτή η διατύπωση δεν υποβιβάζει τα άλλα δύο πρόσωπα (τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα), γιατί στην άκτιστη σφαίρα (άκτιστος είναι μόνο ο Τριαδικός Θεός και κτίσμα όλη η δημιουργία) δεν υπάρχει χρόνος,[12] έτσι ώστε να υποστηρίξει κανείς ότι ο Πατήρ προηγείται των άλλων δύο προσώπων, αλλά τη χρησιμοποιούμε μόνο για να δείξουμε το αίτιο. Γι’ αυτό ο Δαμασκηνός στο έργο Κατά Μανιχαίων διατυπώνει τη φράση πως επειδή το πρόσωπο του Πατέρα είναι η αρχή στην Τριάδα όχι κατ χρόνον, λλά κατ ατίαν, κ  Πατρς Λόγος κα τ Πνεμα, ε κα μ μετ Πατέρα˙ ο Λόγος και το Πνεύμα υπάρχουν από τον Πατέρα, αν και δεν είναι μετά τον Πατέρα.[13] Για να βοηθήσει ο Δαμασκηνός τον αναγνώστη του να καταλάβει τη συγκεκριμένη διατύπωση, αναφέρει το παράδειγμα ότι το φως προέρχεται από τη φωτιά και όχι η φωτιά από το φως, χωρίς να θεωρείται το ένα κατώτερο από το άλλο, αλλά και ο προτερεύει κατ χρόνον τ πρ το φωτς. Οπωσδήποτε όμως αίτιο του φωτός είναι η φωτιά και όχι της φωτιάς το φως.[14] Β) τα τρία πρόσωπα είναι ομοούσια, έχουν την ίδια ουσία και ενέργεια˙ υπάρχει μεταξύ τους ταυτότητα γνώμης, εξουσίας, δυνάμεως και αγαθότητος. Ο Ιωάννης τονίζει τη λέξη ταυτότητα και όχι απλώς ομοιότητα,[15] και στη συγκεκριμένη επιμονή του είναι εμφανής η εξάρτηση του από το Μάξιμο τον Ομολογητή.[16]  Γ) μία είναι και η κίνηση των τριών θείων προσώπων. Τα τρία πρόσωπα χαρακτηρίζονται από δυναμική κίνηση, η οποία είναι μία, όπως μία είναι η ουσία και η θέληση και των τριών.[17] Δ) η διάκριση των τριών προσώπων.[18] Αυτή η διάκριση θεολογικά σημαίνει ετερότητα˙ άλλο πρόσωπο είναι ο Πατήρ, άλλο πρόσωπο ο Υιός και άλλο πρόσωπο το Άγιο Πνεύμα. Μία είναι η φύσις, και τρεις είναι οι υποστάσεις.[19] Ο Πατήρ είναι αγέννητος.[20] Ο Υιός είναι γεννητός.[21] Το Άγιο Πνεύμα είναι εκπορευτό.[22] Τα τρία πρόσωπα είναι ένας Θεός, γιατί ένα είναι το αίτιο ύπαρξης της Τριάδας˙ το πρόσωπο του Θεού Πατέρα.[23] Εξαιτίας του Πατέρα ο Υιός και το Πνεύμα έχουν όλα όσα έχουν επειδή δηλαδή, κατά τη ρητή διαβεβαίωση του Δαμασκηνού, τα έχει ο Πατέρας αυτά, εκτός από την αγεννησία, τη γέννηση και την εκπόρευση˙ μόνο στις υποστατικές ιδιότητες διαφέρουν μεταξύ τους οι υποστάσεις, όχι κατά την ουσία, ενώ διαιρούνται αδιαίρετα κατά το αντίστοιχο χαρακτηριστικό της καθεμιάς υποστάσεως.[24]
Κατά την γνώμη μας στην αδια Τριάδα πρέπει να προσεχθεί ιδιαιτέρως 1) το ακοινώνητο των υποστάσεων : τα υποστατικά ιδιώματα είναι ακοινώνητα, αμεταβίβαστα και ακίνητα και όχι κοινά γνωρίσματα των προσώπων, όπως η ουσία και η ενέργεια,[25]  2) η κοινή ουσία και ενέργεια είναι σημαντικός λόγος που θεμελιώνει το δόγμα της τρισυπόστατης μονάδας, αλλά όχι πρωτίστης σημασίας.[26] 3) η κίνηση που υπάρχει στην αδία σφαίρα˙ ο αιώνιος Θεός, ο χορηγός της ζωής, είναι ο αυτός ο ίδιος που χορηγεί την κίνηση και τη ζωή στη δημιουργία.[27] και 4) η αποσαφήνιση των όρων φύση (ουσία) και υπόσταση (πρόσωπο) σε σχέση με τη διάκριση ουσίας και ενέργειας. O Δαμασκηνός διευκρινίζει πως ενέργεια είναι η έμφυτη κίνηση κάθε ουσίας. Είναι αδύνατο η ουσία να μην έχει φυσική ενέργεια.[28] Αντιθέτως δεν έχει ενέργεια το πρόσωπο γιατί, αν είχε, διευκρινίζει ο Ιωάννης, θα έπρεπε τότε τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος να έχουν τρεις διαφορετικές ενέργειες, τη στιγμή που η ταυτότητα της ενέργειας είναι μία από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να δείξουμε πως ο τρισυπόστατος Θεός είναι ένας.[29] Γι’ αυτό οι ενέργειες είναι φυσικές και όχι υποστατικές˙ αν τις ονομάσουμε υποστατικές, διευκρινίζει ο Δαμασκηνός, θα αναγκαστούμε να πούμε τις τρεις υποστάσεις της Τριάδος τεροενεργες.[30] Το ίδιο ακριβώς επιχείρημα, της τρισυπόστατης θεότητας, για να τονιστεί πως οι ενέργειες είναι της φύσεως και όχι των υποστάσεων, διατυπώνει και ο Μάξιμος Ομολογητής, τον οποίο ο Ιωάννης ακολουθεί πιστά.[31] Υποστατικά είναι μόνο τα ιδιώματα που χαρακτηρίζουν τον τρόπο υπάρξεως των τριών προσώπων, δηλαδή η αγεννησία για τον Πατέρα, η γέννηση για τον Υιό και η εκπόρευση για το Άγιο Πνεύμα.[32] Και μέσα στη δημιουργία η διαφορά των ενεργειών φανερώνει έκδηλα και τη διαφορά των φύσεων αφού τ τς ατς οσίας κα τς ατς εναι νεργείας. Διαφορετική η φύση των ζώων, διαφορετική των ανθρώπων, διαφορετική των αγγέλων.    
Επιπλέον, στο συγκεκριμένο σημείο, να αναφέρουμε μία απαραίτητη παρένθεση, την οποία τονίζει ιδιαίτερα ο Δαμασκηνός. Ο χαρακτηρισμός των ενεργειών ως υποστατικών δημιουργεί προβλήματα και στην αναφορά μας για το Χριστό. Ο Ιωάννης διευκρινίζει ότι όπως ο αριθμός των φύσεων του αυτού και ενός Χριστού δεν διαιρεί τον ένα Χριστό, αλλά παρουσιάζει διατηρημένη, και στην ένωση, τη διαφορά των φύσεων, έτσι και ο αριθμός των ενεργειών που υφίσταται στις φύσεις του δεν εισάγει διαίρεση, αλλά δηλώνει και στην ένωση τους, τη φύλαξη και τη διατήρηση αυτών, παρότι ο Χριστός ήταν ένας και ο αυτός, ακριβώς γιατί τα θελήματα και οι ενέργειες αποκαλούνται φυσικές (είναι της φύσεως) και όχι υποστατικές (δεν είναι του προσώπου).[33] Αν αποκαλέσουμε υποστατικές τις ενέργειες, τότε εξαιτίας του ότι η υπόσταση του Κυρίου είναι μία, θα πρέπει να είναι μία και η ενέργεια στο Χριστό.[34] Αυτή η μοναδική ενέργεια στο Χριστό θα πρέπει να είναι ή θεία ή ανθρώπινη, με άλλα λόγια ή κτιστή ή άκτιστη. Τα προβλήματα που δημιουργούνται είναι προφανέστατα. Αν είναι μόνο θεία, ο Χριστός είναι μόνο Θεός, γυμνός από τη δική μας ανθρωπότητα. Αν είναι μόνο ανθρώπινη, θα τον βλασφημήσουμε σαν γυμνό άνθρωπο.[35] Στην περίπτωση που δεχτούμε πως είναι μία η ενέργεια του Χριστού, η ίδια θα δημιουργεί και τα θεία και τα ανθρώπινα, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί, γιατί είναι αδύνατον ο κατά φύση Θεός που έγινε κατά φύση άνθρωπος να έκανε τα πάντα με μία ενέργεια.[36]


Σύμφωνα με όσα προηγήθηκαν είναι προφανές πως ο Τριαδικός Θεός αποκαλύπτεται μέσα στην ιστορία και στη δημιουργία –  κτίση. Ο όλος άνθρωπος, καθώς είναι μέλος της δημιουργίας και μετέχει στην ιστορία, γεύεται την αποκάλυψη του Θεού με το νου, ο οποίος είναι δεμένος με όλη την ανθρώπινη ύπαρξη και κατόπιν διατυπώνει αυτήν την εμπειρία πάντοτε μέσα στις ιστορικές προκλήσεις του πολιτισμού.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Απόσπασμα από το έργο του Ιωάννου Ν. Λίλη, Κοσμολογία καιΑνθρωπολογία στη διδασκαλία του Ιωάννου Δαμασκηνού (Εισαγωγή στη Δογματική μέσα από τα κείμενα του Δαμασκηνού), εκδόσεις Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 61 – 71.   
[2] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής, 2 15 – 18 : «Κα τι ες στι Θες γουν μία οσία, κα τι ν τρισν ποστάσεσι γνωρίζετα τε κα στιν, Πατρ φημι κα Υἱῷ κα γί Πνεύματι,…»˙ Ίωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής τς ‘Ορθοδόξου πίστεως, 8 221 - 222 : «Ες γρ ντως Θεός Θεός κα Λόγος κα τ Πνεμα ατο»˙ Ο Δαμασκηνός καθώς μένει πιστός στην προγενέστερη παράδοση του χρησιμοποιεί τον όρο Λόγο για το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Αφιερώνει ξεχωριστό κεφάλαιο για τον συγκεκριμένο όρο, ώστε να δείξει πως ο Λόγος του ενός και μόνου Θεού δεν μπορεί να είναι άλογος. (ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 61 – 20  Το συγκεκριμένο κεφάλαιο φέρει τον τίτλο Περ Λόγου Θεο. Ο όρος Λόγος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον ευαγγελιστή Ιωάννη. Για την ιστορική εξέλιξη του συγκεκριμένου φιλοσοφικού όρου βλ. Ματσούκα, Ιστορία της φιλοσοφίας, σελ. 91 – 105.) Ο Δαμασκηνός δεν είναι απαραίτητο να κάνει ονομαστική μνεία του ευαγγελιστού στα κείμενα του.                 
[3] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής, 8 248 : «. . . ν Πατήρ κα Υἱὸς κα τ γιον Πνεμα. . . »˙ ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής, 8 195 – 197  : « Πάντα ον, σα χει υός, κα τ πνεμα κ το Πατρός χει κα ατ τ εναι. Κα ε μ Πατήρ στιν, οδέ υός στιν ούδέ τ πνεμα. Κα ε μ Πατήρ χει τι, ούδέ υός χει, ούδ τ πνεμα»˙
[4] ωάννου Δαμασκηνο, ωάννου Δαμασκηνο, Κατά Μανιχαίων διάλογος, 8 6 – 7…11 – 12.   : «. . . οτως Υἳὸς κα τ Πνεμα κ το Πατρός είσι κα έν ατ… Δι ε κα τρες ποστάσεις, λλ΄ ες Θεός κα ο τρες.».
[5] Ιωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής, 7 28 – 32 : «Οτως δι μν τς κατά φύσιν νότητος πολύθεος τν λλήνων ξαφανίζεται πλάνη, δι δ τς το Λόγου παραδοχς κα το Πνεύματος τν ουδαίων καθαιρεται τ δόγμα, κατέρας τε αρέσεως παραμένει τ χρήσιμον, κ μν τς ουδαϊκς πολήψεως τς φύσεως νότης, κ δ το λληνισμο κατά τς ποστάσεις διάκρισεις μόνη».
[6] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής, 87 67 – 72 : «τε δ λθε τ πλήρωμα το χρόνου, πεστάλη γγελος κυρίου πρς ατήν τν το κυρίου εαγγελιζόμενος σύλληψιν˙ οτως τε συνείληφε τν υἱὸν το θεο, τν το πατρός νυπόστατον δύναμιν, οκ κ θελήματος σαρκός οδέ κ θελήματος νδρς τοι συναφείας κα σπορς, λλ΄ κ τς το πατρός εδοκίας κα συνεργίας το γίου πνεύματος˙». Πρβλ. επίσης Μαξίμου μολογητο, Συζήτησις μ τν Πύρρον PG 91, 320BC: « Τατα Πατρ διεξλθε, δεξαι βουλόμενος τν σάρκωσιν ργον οσαν τς θείας κα μόνης θελήσεως, εδοκοντος μν το Πατρς, ατουργοντος δ το Υο κα συνεργοντος το γίου Πνεύματος». Μ. θανασίου, Περί τς νανθρωπίσεως το Λόγου 3 PG 25, 101AB ˙ Μ. θανασίου, Κατά ρειανν λόγος 2, 81 PG 26, 320 AB. Επίσης βλ. για το θέμα Ψευτογκά, Η ευχαριστία στο Φιλόθεο Κόκκινο, σελ. 111˙ Μαρτζέλου, Γρηγόριος Παλαμάς, σελ. 166.
[7] Ίωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής τς ρθοδόξου πίστεως, 45 36 – 38, 40 – 44  : «εδοκία γρ το Θεο κα Πατρός, μονογενής υός κα λόγος το Θεο και θεός ν ες τν κόλπον το Πατρός, μοούσιος τ πατρ κα τ γί πνεύματι. . . ν μορφ Θεο πάρχων κλίνας ορανούς κατέρχεται  . . και πιτελεται τ πάντων καινν καινότατον, τ μόνον καινν πό τν λιον». πρβλ. Φλορόφσκυ, Αγία Γραφή, Εκκλησία, σελ. 19˙ Νησιώτη, Γνωσιολογία, σελ. 60˙ Pansard, Faire un cours de Christologie, σελ. 40.    
[8] Βλ. περισσότερες πληροφορίες για το θέμα Μαρτζέλου, Η ενανθρώπιση στον Ι. Δαμασκηνό, σελ. 74.
[9] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής, 16 6 – 8 : «Κτίζει (ενν. ο Πατήρ) δε ννον, κα το ννόημα ργον φίσταται Λόγ συμπληρούμενον κα Πνεύματι τελειούμενον».
[10] Να επισημάνουμε στο σημείο αυτό ότι η παρουσία τη Αγίας Τριάδος στη δημιουργία ονομάζεται οικονομία, ενώ η κίνηση και η ζωή της Τριάδος, όπως υπάρχει ανέκαθεν, ασχέτως της δημιουργίας του κόσμου, ονομάζεται θεολογία με την εξειδικευμένη σημασία του όρου. Βλ. ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής τς ρθοδοξου πίστεως, 70 20 – 25 : «νάγκη γρ ν τος παραδείγμασι κα τ μοιον θεωρεσθαι κα τ παρηλλαγμένον, πε ο παράδειγμα˙ τ γρ ν πσιν μοιον τατόν ν εη κα ο παράδειγμα, κα μάλιστα π τν θείων. δύνατον γρ ν πσιν μοιον ερεν παράδειγμα, π τε τς θεολογίας, π τε τς οκονομίας.»˙ ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής τς ρθοδόξου πίστεως,  2 2 – 4  : « Χρ ον τν περ Θεο λέγειν κούειν βουλόμενον σαφς εδέναι, ς οδ πάντα ρρητα οδέ πάντα ρητά, τ τε τς θεολογίας τ τς οκονομίας, οτε μν πάντα γνωστα οτε πάντα γνωστά˙». Για το θέμα ο αναγνώστης μπορεί να βρει περισσότερες πληροφορίες στα παρακάτω έργα, : Ματσούκα, Μέγας Αθανάσιος, σελ. 118 – 128˙ Λιάλιου, Η ερμηνεία της Αγίας Γραφής, σελ. 38˙ Μαρτζέλου, Οσία κα νέργειαι κατά τον Μέγαν Βασίλειον, σελ. 44, 78 – 100˙ Ιστορία της ορθόδοξης θεολογίας και πνευματικότητας, σελ. 23. Ο J. Gregoire διατυπώνει την άποψη πως ο Ιωάννης Δαμασκηνός δεν γνωρίζει τον έντονο διαχωρισμό ανάμεσα στη θεολογία και στην οικονομία, η οποία χαρακτηρίζει  τους άλλους βυζαντινούς συγγραφείς.˙ βλ. Gregoire, Relation eternelle d’ après les ecrits de Jean de Damas, σελ. 724 : « . . . le Damascene ne connait pas cette separation farouche entre economie et theologie qui caracterise la pense Byzantine ulterieure». Πιστεύουμε πως τα παραπάνω χωρία του Δαμασκηνού, αλλά κυρίως οι βασικές προϋποθέσεις του που διακρίνουν ρητώς την εσωτερική ζωή της Τριάδας από την παρουσία της στη δημιουργία, δεν μπορούν να στηρίξουν τον παραπάνω ισχυρισμό του Gregoire. Απλώς ο Ιωάννης δεν χρησιμοποιεί συχνά τους συγκεκριμένους όρους θεολογία και οικονομία, όχι όμως πως δεν τους έχει ως γνώμονα στη θεολογία του.                                       
[11] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβής, 8 30 – 31 : «Ες να Πατέρα τν πντων ρχν κα ατίαν, οκ κ τινος γεννηθέντα, ναίτιον δ κα γέννητον μόνο πάρχοντα,...»˙ωάννου Δαμασκηνο, Κατά Μανιχαίων διάλογος, 4 2 – 4 : «Ε κα τρες ποστάσεις λέγω, λλά μίαν ρχν φημι˙ ρχ γρ Πατρ Υο κα Πνεύματος ο κατά χρόνον, λλ’ κατ ατίαν». Πρβλ. για το θέμα από την προγενέστερη παράδοση του Ι. Δαμασκηνού, Διονυσίου ρεοπαγίτου, Περ θείων νομάτων P G 3, 641 D : «Μόνη δ πηγ τς περουσίου θεότητος Πατρ, οκ ντος το Υο Πατρς οδ το Πατρς Υο φυλαττόντων δ τ οκεία τν μνων εαγς κάστ τν θεουργικν ποστάσεων»˙ Γρηγορίου Νύσσης, Πς τρία πρόσωπα λέγοντες ν τ θεότητι ο φαμεν τρες θεούς. Πρς λληνας κ τν κοινν ννοιν  PG 45, 180C : «π δ τς γίας Τριάδος οχ οτως˙ ν γρ πρόσωπον κα τ ατ Πατρς ξ οπερ Υός γεννται κα τ Πνεμα τ γιον κπορεύεται. Δι δ κα κυρίως τν να ατιον μετ τν ατο ατιατν να Θεν φαμεν τεθαρρηκότως, πειδ κα συνυπάρχει ατος».      
[12] Ιωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 90 – 91 : « . . .να μ ν χρόν τίκτ Θες χρόνου νωτέραν χων τν τε φύσιν κα τν παρξιν.»˙ ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 275 – 277 : «Ες Υἱὸς Υἱὸς κα οκ ναρχος, τουτέστιν οκ ναίτιος˙ κ το Πατρς γρ. Ε δ τν π χρνου λάβοις ρχν, κα ναρχος˙ ποιητς γρ χρόνων κα οχ π χρόνον.». Στο σημείο αυτό είναι εμφανής η εξάρτηση του, ουσιαστική και λεκτική από τον Μεγάλο Βασίλειο, βλ. Μ. Βασιλείου, νατρεπτικς 1, 20, PG 29, 557B : «μες δ κατ μν τν τν ατίων πρς τ ξ ατν σχέσιν προτετάχθαι το Υο τν Πατέρα φαμέν˙ κατ δ τν τς φύσεως διαφορν οκέτι, οδ κατ τν το χρόνου περοχήν».            
[13] ωάννου Δαμασκηνο, Κατά Μανιχαίων διάλογος, 4 2 – 5 : «Ε κα τρες ποστάσεις λέγω, λλ μίαν ρχν φημι˙ ρχ γρ Πατρ Υο κα Πνεύματος ο κατ χρόνον, λλ κατ΄ ατίαν. κ Πατρς γρ Λόγος κα Πνεμα, ε κα μ μετ Πατέρα».                  
[14] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 147 – 152 : «Ε δε λέγομεν τν Πατέραν ρχν εναι το Υο κα μείζονα, ο προτερεύειν ατν το Υο χρόν φύσει ποφαίνομεν, ¨δι’ ατο γρ τος αἰῶνας ποίησεν¨, οδ καθ’ τερόν τι, ε μ κατ τ ατιον, τουτέστιν τι Υἰὸς κ το Πατρς γεννήθη κα οχ Πατρ κ το Υο κα τι Πατρ ατιος στι το Υο φυσικς, σπερ οκ κ το φωτς τ πρ φαμεν προέρχεσθαι, λλά τ φς μλλον έκ το πυρς.». Το παράδειγμα αυτό χρησιμοποιείται από το Δαμασκηνό και σε άλλες συνάφειες στην προσπάθεια του να εξηγήσει ότι ο Πατήρ είναι αρχή και αιτία του Υιού και του Πνεύματος, όχι κατά χρόνο, αλλά κατά την αιτία. Βλ. ωάννου Δαμασκηνο, Κατά Μανιχαίων διάλογος, 4 2 – 11 : «Ε κα τρες ποστάσεις λέγω, λλ μίαν ρχν φημι˙ ρχ γρ Πατρ Υο κα Πνεύματος ο κατ χρόνον, λλ κατ΄ ατίαν. κ Πατρς γρ Λόγος κα Πνεμα, ε κα μ μετ Πατέρα. σπερ γρ κ το πυρς φς κα ο προτερεύει κατ χρόνον τ πρ το φωτς - δύνατον γρ εναι πρ φώτιστον, ρχ δ στι κα ατία τ πρ το ξ’ ατο φωτς – , οτω κα Πατρ ρχ κα ατία το Λόγου κα το Πνεύματος - κ το Πατρς γρ Λόγος κα Πνεμα –, ο προτερεύει δ χρόν˙ δύνατον γρ εναι Πατέρα κ το Υο Λόγον κ το Πνεύματος. Μίαν ον ρχν μολογ ς κα ατιον φυσικν τν Πατέρα Λόγου κα Πνεύματος.». Το θέμα της αρχής και της αιτίας της θεότητας στο έργο του Δαμασκηνού, εξετάζεται πολύ σωστά από τον J. Gregoire˙ βλ. Gregoire, Relation eternelle d’ aprés les ecrits de Jean de Damas, σελ. 720 – 723.                              
[15] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 240 – 246 : «κε γρ τ μν κοινν κα ν πργματι θεωρεται δι τε τ συναδιον κα τ ταυτν τς οσας κα τς νεργεας κα το θελματος κα τν τς γνώμης σμπνοιαν τν τε τς ξουσας κα τς δυνμεως κα τς γαθτητος ταυττηταοκ επον μοιτητα, λλταυττητακα τ ν ξαλμα τς κινσεως˙ μα γρ οσα, μα γαθτης, μα δναμις, μα θλησις, μα νργεια, μα ξουσα, μα κα ατ ο τρες μοιαι λλλαις, λλ΄ μα κα ατ κνησις τν τριν ποστσεων.»˙ Πρβλ. επίσης για το θέμα από την προγενέστερη παράδοση του Δαμασκηνού, Μαξίμου μολογητο, Πρς θαλάσσιον περί διαφόρων πόρων PG 90, 672C : «Τ γρ Πνεμα τ γιον σπερ φύσει κατ΄ ουσίαν πάρχει το Θεο κα Πατρς οτως κα το Υο φύσει κατ΄ ουσίαν στίν, ς κ το Πατρς οσιωδς, διΥο γεννηθέντος, φράστως εκπορευόμενον».     
[16] Μαξίμου μολογητο, Περ τν δύο το Χριστο φύσεων PG 91, 145B : «Οον π τς γίας Τριάδος ταυτότης μν στιν οσίας˙ τερότης δ προσώπων˙ μίαν γρ ουσίαν μολογομεν, τρες δ ποστάσεις».  
[17] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 240 – 242, 244 – 246 : «κε γρ τ μν κοινν κα ν πργματι θεωρεται δι τε τ συναδιον κα τ ταυτν τς οσας κα τς νεργεαςκα τ ν ξαλμα τς κινσεως˙ μα γρ οσα, μα γαθτης, μα δναμις, μα θλησις, μα νργεια, μα ξουσα, μα κα ατ ο τρες μοιαι λλλαις, λλ΄ μα κα ατ κνησις τν τριν ποστσεων.»˙ ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8217 – 222 : «Δι μν τν τριν ποστάσεων τ σύνθετον κα τ σύγχυτον, δι δ το μοουσίου κα ν λλήλαις εναι τς ποστάσεις κα τς ταυτότητος και το θελήματος τε κα τς νεργείας κα τς δυνάμεως κα τς ξουσίας κα τς κινήσεως, ν΄ οτως επω, τ διαίρετον κα τ εναι να Θεν γνωρίζομεν. Ες γρ ντως Θες Θες κα Λόγος κα τ Πνεμα ατο». Ο Ι. Δαμασκηνός στο σημείο αυτό ακολουθεί το Γρηγόριο το Θεολόγο και το Μάξιμο Ομολογητή, οι οποίοι διατυπώνουν την ίδια άποψη για την κίνηση στην Τριάδα. Βλ.  Γρηγορίου Θεολόγου, Θεολογικός τρίτος 2 PG 36, 76B : «Μονς π΄ ρχς ες δυάδα κινηθεσα μέχρι τριάδος στη»˙ Μαξίμου Ομολογητο, Περί διαφόρων ποριν, PG 91, 1036 : «Κίνησης ον θεότητος δι΄ εκφάνσεως γινομένη περ τε το εναι αύτν κα το πς ατν φεστάναι τος ατς δεκτικος καθέστηκε γνσις». Ο Μάξιμος διατυπώνει την άποψη του για την κίνηση στη αίδια σφαίρα εξηγώντας τη ρήση του Γρηγορίου που αναφέραμε. Βλ. Ματσούκα, Μάξιμος, σελ. 324 (και συγκεκριμένα παραπομπή 15).                 
[18]ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 204 – 206   : «Φαμν δ καστον τν τριν τελεαν χειν πόστασιν, να μ κ τν τριν τελν μαν σνθετων φσιν τελεαν γνωρσωμεν, λλ’ ν τρισ τελεας γνωρσωμεν, λλ’ ν τρισ τελεαις ποστάσεσι μαν πλν οσαν περτελ κα προτλειον.».       
[19] Ίωάννου Δαμασκηνο, Περ το Τριασαγου μνου, 2 27 – 44 .: «Ες γρ θες ν τρισν  ποστσεσι, κα τ τρα ν τοι μα φσις, οχ πστασις μα, οχ κστη δ τν ποστσεων τρισσς δοξολογεται κα γιζεται. μν γρ θετης τρις ποστσεων οσα οκεως κα προσηνς τριαδικς γιζεται˙ γιος πατρ, γιος υἱὸς, γιον τ πνεμα τ γιον, κριος σαβαθ. Ες γρ τ τρα θες τε κα κριος. κστη δ τν ποστσεων μα οσα πστασις κα ο τρες τνος νεκεν τρς γιασθσεται κα οχ παξ δς τετρκις μυρικις; Ο γρ κστη τν τς θετητος ποστσεων τρις˙ οτω γρ ν ννς σται θεότης κα ο τρις. Δι τι γρ μ δισγιον τετργιον μυριγιον μνον μνησαν, λλ τρισγιον, κατ τν τν ποστσεων ριθμν; σπερ γρ τν πατραν πστασιν φαμεν κα τν υἱὸν πόστασιν κα τ πνεμα τ γιον πόστασιν κα τν θεότητα τοι οσίαν τρισυπόστατον ς τς τρες περιέχουσαν ποστάσεις κα οτε τν πατέρα τρισυπόστατον, οτε τν υἱὸν τρισυπόστατον, οτε το πνεμα τ γιον τρισυπόστατον επεν θεμιτν, οτως ούδ τρισάγιον μία τν ποστάσεων, λλ’ γιον τν πατέρα, γιον τν υἰὸν, γιον τ πνεμα τ γιον τρισάγιον δ τν τρισυπόστατον θεότητα.».
[20] Ίωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 135 – 136   : «(μνος γρ Πατρ γννητος˙ ο γρ ξ τρας στν ατ ποστσεως τ εναι)».    
[21] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 136 – 138 : «κα μνος υἱὸς γεννητς (κ τς το πατρς γρ οσας νρχως κα χρνως γεγννηται)».       
[22] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 138 – 139 : «κα μνον τ πνεμα τ γιον κπορευτν κ τς οσας το πατρς ο γεννμενον λλ’ κπορευμενον.»˙ ωννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς,  8 277 – 285 : «ν πνεμα γιον τ πνεμα, προϊν μν κ το πατρς, οχ υϊκς δ λλ’ κπορευτς, οτε το πατρς κστντος τς γεννησας, διτι γεγννηκεν, οτε το υο τς γεννσεως, τι κ το γενντου  ς γρ;), οτε το πνεματος ες πατρα μετεππτοντος ες υἱὸν, τι κπεπρευται κα τι Θες˙ γρ διτης κνητος. πς ν διτης μνοι κινομενη κα μεταππτουσα; Ε γρ υἱὸς πατρ, ο πατρ κυρως˙ ες γρ κυρως πατρ. κα ε πατρ υἱὸς, ο κυρως υἱὸς˙ ες γρ κυρως υἱὸς κα ν πνεμα γιον».               
[23] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 258 – 263 : «Δι οδ τρες θεος λέγομεν τν πατέρα κα τ γιον πνεμα, να δ μλλον θεν, τν γίαν τριάδα, ες ν ατιον υο κα πνεύματος ναφερομένων, ο συντιθεμένων ούδ συναλειφομένων κατ τν Σαβελλίου συναίρεσιν - νονται γρ, ς φημεν, οχ στε συγχεσθαι, λλ’ στε χεσθαι λλήλων˙».    
 
[24] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 197 – 203  : «Κα δι τν Πατέρα χει Υἱὸς κα τ Πνεμα πάντα, χει, τουτέστι δι τ τν Πατέρα χειν ατ, πλν τς γεννησίας κα τς γεννήσεως κα τς κπορεύσεως˙ ν ταύταις γρ μόναις τας ποστατικας διότησι διαφέρουσιν λλήλων α γίαι τρες ποστάσεις οκ οσί, τ δ χαρακτηριστικ τς οκείας ποστάσεως διαιρέτως διαιρούμεναι.». Ο όρος ποστατικά διώματα είχε χρησιμοποιηθεί προηγουμένως από τον Μεγάλο Βασίλειο, τον οποίο ο Ι. Δαμασκηνός ακολουθεί πιστά, πρβλ. Μ. Βασιλείου, νατρεπτικς 1, 19, PG 29, 556B : «Κατ τοτο γρ κα θεότης μία˙ δηλονότι κατ τν τς οσίας λόγον τς νότητος νοουμένης, στε ριθμ μν τν διαφορν πάρχειν κα τας διότησι τας χαρακτηρίζουσαις κάτερον˙ ν δ τ λόγ τς θεότητος τν νότητα θεωρεσθαι».                   
[25] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 201 – 203΄ : «. . . ν ταύταις γρ μόναις τας ποστατικας διότησι διαφέρουσιν λλήλων α γιαι τρες ποστάσεις οκ οσί, τ δ χαρακτηριστικ τς οκείας ποστάσεως διαιρέτως διαιρούμεναι». ωννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 217 – 219  : «Δι μν τν τριν ποστάσεων τ σύνθετον κα σύγχυτον, δι δ το μοουσίου κα ν λλήλαις εναι τς ποστάσεις κα τς τατότητος το θελήματος τε κα τς νεργείας . . .».           
[26] Είναι άλλωστε γεγονός πως και οι οπαδοί του filioque δέχονταν την ταυτότητα της ουσίας, για να στηρίξουν τη διδασκαλία τους για την τρισυπόστατη μονάδα. Δεν τόνιζαν όμως όσο έπρεπε το ένα αίτιο στην Τριάδα˙ βλ. για το θέμα, Ματσούκα, Δογματική Β΄, σελ. 94.
[27] ωννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 240 – 246 . Βέβαια, ο ίδιος ο Δαμασκηνός λέγει πως : «Πν γρ κινούμενον φ’ τέρου κινεται. Κακενον τς; κα τοτο π’  πειρον, ως ν καταντήσωμεν ες τ κίνητον. Τ γρ πρτον κινον κίνητον, περ στ το θεον. Πς δ οκ ν τπ περιγραπτν τ κινομενον; Μόνον ον τ θεον κίνητον, δι’ κινησας τ πντα κινον. σματον τονυν ποληπτον τ θεον», ωννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 4 17 – 21. Η φράση αυτή μοιάζει απαράλλακτα με τη γνώμη του Αριστοτέλη για την ακινησία το πρτου ακίνητου κινοντος. Βλ. ριστοτέλους, Μετ τ Φυσικ, Λ. 1073a : « μν γρ ρχ κα τ πρτον τν ντων κίνητον κα καθ’ ατ κα κατ συμβεβηκς, κινον δ τν πρτην ἀΐδιον κα μαν κίνησιν˙ π δ τ κινούμενον νάγκη π τινος κινεσθαι, κα τ πρτον κινον κίνητον εναι καθ’ ατὸ…». Βλ. επίσης ριστοτέλους, Μετ τ φυσικ, Γ, 1012b, Λ., 1072b και 1072ab. Και ο Πλάτων έχει αρνητική γνώμη για την κίνηση. Θεωρεί πως η ομαλότητα βρίσκεται στην κίνηση ενώ η ανωμαλία την κίνηση. Βλ. Πλάτωνος, Τιμ. 57e – 58a : «Οτω δ στάσιν ν μαλότητι, κίνησιν δ ες νωμαλότητα ε τιθμεν˙ ατία δ νισότης τς νωμάλου κινήσεως». Όμως αυτή η φράση του Δαμασκηνού, που εξωτερικά μοιάζει απαράλλακτα με τη διατύπωση του Αριστοτέλη για το πρτο κνητο κινον, λέγεται για να δείξει ότι είναι εντελώς διαφορετική η κίνηση του Τριαδικού Θεού από την κίνηση των δημιουργημάτων, και σε καμιά περίπτωση για να μας ότι είναι ακίνητος ο Θεός. Άλλωστε πουθένα αλλού ο Δαμασκηνός δεν κάνει παραπλήσια αναφορά για την κίνηση, πέρα από το γεγονός ότι οι προηγούμενες αναφορές του για την κίνηση στην Αγία Τριάδα θέτουν στο περιθώριο την (αριστοτελική) άποψη για την ακινησία του θεού, καθώς τονίζουν ιδιαιτέρως την κίνηση στην Τριάδα. βλ. για το συγκεκριμένο θέμα Ματσούκα, κδοσις κριβς, σελ. 459 στο σχόλιο της υποσημειώσεως 12 του πρώτου κεφαλαίου.

[28] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 37 2 – 8  : « … νέργεια γρ στν φυσικ κάστης οσίας δύναμις τε κα κίνησις. Κα πάλιν νέργεια στι φυσικ πσης οσίας μφυτος κίνησις. θεν δλον, τι, ν οσία ατ, τούτων κα νέργεια ατ, ν δ α φύσεις διάφοροι, τούτων κα α νέργειαι διάφοροι˙ μήχανον γρ οσίαν μοιρον εναι φυσικῆς νεργείας».      
[29] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 59 94 – 100  : «Ε δ εποιεν, τι τ νεργεί πρόσωπον συνεισάγεται, ρομεν, τι, ε τ νεργεί πρόσωπον συνεισάγεται, κατά τν ελογον ντιστροφήν κα τ προσώπ νέργεια συνεισαχθήσεται, κα σονται, σπερ τρία πρόσωπα τοι ποστάσεις τς γίας Τριάδος, οτω κα τρεις νέργειαι, ή σπερ μία νέργεια, οτω κα ν πρόσωπον κα μία πόστασις. Ο δε γιοι πατέρες συμφώνως ερήκασι τ τς ατς οσίας κα τς ατς εναι νεργείας». Πρβλ. για το θέμα Μαρτζέλου, Η ενανθρώπιση στον Ι. Δαμασκηνό, σελ. 27˙ Οσία κα νέργειαι, σελ. 135 ε.   
[30] ωάννου Δαμασκηνο,  κδοσις κριβς 58 25 – 29 : «Φυσικά γρ κα οχ ποστατικ φαμεν τ θελήματα κα τς νεργείας. Λέγων δ ατήν τν θελητικήν κα νεργητικήν δύναμιν, καθ’ ν θέλει κα νεργε τ τε θέλοντα κα νεργοντα. Ε γρ ποστατικά δμεν ατά, τεροθελες κα τεροενεργες τάς τρεις ποστάσεις τς γίας Τριάδος επεν ναγκασθησόμεθα». Πρβλ. σχετικά για το θέμα Σταμούλη, Περί Φωτός, σελ. 39 ε.˙ Μαρτζέλου, Η ενανθρώπιση στον Ι. Δαμασκηνό, σελ. 25.
[31] Μαξίμου μολογητο, Πρς τν πίσκοπον κύριον Νίκανδρον PG 91, 108D – 109 A : «Τοτο μν μν συνταχθήσεται, φυσικν τν νέργειαν λέγουσι˙ ε δ πάλιν ποστατικν, λλοτριώσομεν ατν το Πατρς κα το Πνεύματος κατ τν νέργειαν. Οδεν γρ χαρακτηριστικ τς δίας ποστάσεως κοινωνήσοι ποτ΄ ν Πατρ κα Πνεύματι»˙ Επιπλέον ο Μάξιμος Ομολογητής, σε άλλο του έργο, ρωτά χαρακτηριστικά τον αναγνώστη του ποιος ονόμασε ποτέ υποστατική την ενέργεια και από που έλαβε μια τέτοια πληροφορία; Βλ. Μαξίμου μολογητο, ργα θεολογικ κα πολεμικ PG 91, 109A : «Τις ποστατικν νέργειαν ερηκέ ποτε, κα πόθεν τοτο κα παρ τίνος λαβόντες προσφέρουσιν;». Πρβλ. για το θέμα Ματσούκα, Δογματική Β΄, σελ. 197, 326˙ Δογματική Γ΄, σελ. 17, 144, 350˙ Μάξιμος, σελ. 93, 321, 322, 326.                
[32] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 197 – 203  : «Κα δι τν Πατέρα χει Υἱὸς κα τ Πνεμα πάντα, χει, τουτέστι δι τ τν Πατέρα χειν ατ, πλν τς γεννησίας κα τς γεννήσεως κα τς κπορεύσεως˙ ν ταύταις γρ μόναις τας ποστατικας διότησι διαφέρουσιν λλήλων α γίαι τρες ποστάσεις οκ οσί, τ δ χαρακτηριστικ τς οκείας ποστάσεως διαιρέτως διαιρούμεναι.».  ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 201 – 203΄ : «. . . ν ταύταις γρ μόναις τας ποστατικας διότησι διαφέρουσιν λλήλων α γιαι τρες ποστάσεις οκ οσί, τ δ χαρακτηριστικ τς οκείας ποστάσεως διαιρέτως διαιρούμεναι». ωννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 8 217 – 219  : «Δι μν τν τριν ποστάσεων τ σύνθετον κα σύγχυτον, δι δ το μοουσίου κα ν λλήλαις εναι τς ποστάσεις κα τς ταυτότητος το θελήματος τε κα τς νεργείας . . .». πρβλ. σχετικά με το θέμα Σταμούλη, Περί Φωτός, σελ. 40 – 44˙ Ματσούκα, κδοσις κριβς, σελ. 480˙ Μαρτζέλου, Οσία κα νέργειαι το Θεο, σελ. 57 ε.˙ Ο τρόπος υπάρξεως των θείων προσώπων, σελ. 86 ε.       
[33] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 58 13 – 29  : « Διό δ π μν Πατρς κα Υο κα γίου Πνεύματος κ τς ταυτότητος τς τε νεργείας κα το θελήματος τν ταυτότητα τς φύσεως πιγινώσκομεν. πί δ τς θείας οκονομίας κ τς διαφορς τν νεργειν κα τν θελημάτων κα τν τν φύσεων διαφορν πιγινώσκομεν κα τν τν φύσεων διαφορν εδότες συνομολογομεν κα τ τν θελημάτων κα νεργειν διάφορον. σπερ γρ τν το ατο νς φύσεων Χριστο ριθμς εσεβς νοούμενος τε κα λεγόμενος ο διαιρε τν να Χριστν, λλά σωζομένην κα ν τ νώσει παρίστησι τν φύσεων τν διαφορν, οτω κα ριθμός τν οσιωδς προσόντων τας ατο φύσεσι θελημάτων κα νεργειν (κατ’ μφω γρ τς φύσεις θελητικός ν κα νεργητικός τς μν σωτηρίας) ο διαίρεσι εσάγει – μ γένοιτο – λλά τν ατν δηλο κα μόνον, κν τ νώσει, φυλακήν κα σωτηρίαν. Φυσικά γρ κα οχ ποστατικ φαμεν τ θελήματα κα τς νεργείας. Λέγων δ ατήν τν θελητικήν κα νεργητικήν δύναμιν, καθ’ ν θέλει κα νεργε τ τε θέλοντα κα νεργοντα. Ε γρ ποστατικά δμεν ατά, τεροθελες κα τεροενεργες τάς τρεις ποστάσεις τς γίας Τριάδος επεν ναγκασθησόμεθα» Πρβλ. για περισσότερες πληροφορίες Φλορόφσκυ, Δημιουργία και Απολύτρωση, σελ. 78.
[34] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις άκριβς, 59118 – 119 : «Ε δι τ μίαν εναι τν το Κυρίου πόστασιν μία σται κα νέργεια, δι τν μίαν πόστασιν μία σται κα οσία».   
[35] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 59 120 – 124. : «Κα πάλιν, ε μίαν νέργειαν π το Κυρίου εποιμεν, θείαν ταύτην λέξομεν νθρωπίνην οδετέραν. λλ’ ε μν θείαν, Θεν ατν μόνον γυμνν τς καθ’ μς νθρωπότητος λέξομεν. Ε δ νθρωπίνην, ψιλν ατν νθρωπον βλασφημήσωμεν».            
[36] ωάννου Δαμασκηνο, κδοσις κριβς, 59 136 – 137. . . 139 – 140 : « Ε μία Χριστο νέργεια, ατ τν θείων κα τν νθρωπίνων ποιητική. . .Πς ον φύσει ν Θες και φύσει γενόμενος νθρωπος τά τε θαύματα κα τ πάθη μι νεργεί πετέλεσεν;».     


Δεν υπάρχουν σχόλια:

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ

1. Οι ενυπόγραφες αναρτήσεις (άρθρα, ομιλίες, κριτικές βιβλίων, επιφυλλίδες, δοκίμια, μελετήματα κλπ) που φιλοξενούνται ή αναδημοσιεύονται στο ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ» εκφράζουν κατά κύριο λόγο τους συγγραφείς τους και όχι απαραίτητα το ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ».

2. Τα σχόλια των αναγνωστών του ιστολογίου «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ» εκφράζουν τους ίδιους προσωπικά και όχι το ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ». Σχόλια άσχετα με το περιεχόμενο των αναρτήσεων δεν θα δημοσιεύονται.

3. Υπάρχουν στο ιστολόγιο μας πολλές προτάσεις (σύνδεσμοι, links) προς άλλους δικτυακούς τόπους. Το ιστολόγιο μας δε φέρει καμία ευθύνη για το περιεχόμενο των αναρτήσεων ή των σχολίων που γίνονται εκεί.

Αρχείο

Φίλοι κι αδελφοί

Παναγία Οδηγήτρια του Balamand (Λίβανος)

Παναγία Οδηγήτρια του Balamand (Λίβανος)

ΣΥΝ-ΙΣΤΟΛΟΓΕΙΝ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Ένα ιστολόγιο αφιερωμένο στους 57 αη-Γιώργηδες της Ορθόδοξης Εκκλησίας

ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΧΑΡΝΩΝ

Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζεται...

Τοῦτο σᾶς λέγω πάλιν καὶ σᾶς παραγγέλλω: κἂν ὁ οὐρανὸς νὰ κατέβη κάτω κἂν ἡ γῆ νὰ ἀνέβη ἀπάνω κἂν ὅλος ὁ κόσμος νὰ χαλάση καθὼς μέλλει νὰ χαλάση σήμερον αὔριον, νὰ μὴ σᾶς μέλη τί ἔχει νὰ κάμη ὁ Θεός. Τὸ κορμὶ ἂς σᾶς τὸ καύσουν, ἂς σᾶς τὸ τηγανίσουν, τὰ πράγματά σας ἂς σᾶς τὰ πάρουν, μὴ σᾶς μέλη, δῶστε τα, δὲν εἶναι ἐδικά σας. Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζεται. Ἐτοῦτα τὰ δύο ὅλος κόσμος νὰ πέση, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρη, ἔξω ἂν τύχη καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας. Αὐτὰ τὰ δύο νὰ τὰ φυλάγετε νὰ μὴν τύχη καὶ τὰ χάσετε.

Ἅγιος Κοσμᾶς Αἰτωλός, Διδαχὴ Γ' (ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἰωάννη Β. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ Διδαχὲς καὶ Βιογραφία, ἐκδόσεις Ἀκρίτας, ζ' ἔκδοση, Ἀθήνα 2004, σελ.154)

Επισκέπτες από 17/9/2009

Free counters!

ΠΕΡΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Περί θεολογίας

Περί θεολόγων και Θρησκευτικών

ΘΕΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ

ΘΕΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ
ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Θ. Ι. ΡΗΓΙΝΙΩΤΗ «ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟ ΑΘΕΟ»

Κ. ΤΣΑΤΣΟΣ, ΠΕΡΙ "ΕΙΔΙΚΩΝ"

Τοῦτο εἶναι τὸ δρᾶμα τῆς ἐποχῆς μας: ὅτι ἡ πρόοδος της δὲν βρίσκεται στὰ χέρια τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ τῶν εἰδικῶν, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι πνευματικοὶ ἄνθρωποι.

Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ἀφορισμοὶ καὶ διαλογισμοί, τέταρτη σειρά, εκδ. Βιβλ. τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 1972, σελ. 92.

台灣基督東正教會 The Orthodox Church in Taiwan

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Μετεωρίτικη Βιβλιοθήκη

ΘΕΟΛΟΓΟΙ ΚΡΗΤΗΣ

ΕΛΛΟΠΟΣ

Αξίζει να διαβάσετε

9 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ: ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΥ

ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ